Бацькоўскія парады
Чатыры лісты аб выхаванні
Міхал Клеафас Агінскі
Памер: 155с.
Мінск 2016
Як адзначае О. Даўгяліс, з гэтага дзіцяці малады жэневец павінен быў зрабіць “добрага грамадзяніна, сябра свабоды, які зможа адрозніць дабро ад бліскавак, ад дрэннага і гарачлівага розуму”. Сястрычак Ірэнея Дж. Руге мусіў навучаць мовам і філасофіі. Апісваючы працу ў сям’і Агінскіх, настаўнік зазначыў, што Агінскія вылучаліся мабільным ладам жыцця: лета бавілі ў Неапалі, восень у Рыме, зіму у Пізе, вясну у Фларэнцыі. Знаходзячыся побач, настаўнік добра спазнаў Італію і яе правінцыі, розных людзей. Некалькі разоў бываў і ў Літве, вельмі цікавіўся польска-літоўскай гісторыяй, актыўна падтрымліваў памкненні да незалежнасці. Руге марыў пра вызваленне народаў, верыў у ідэалы паўстання, што пачалося ў 1830 г. Гэтыя каштоўнасці перадаваў і свайму вучню. У 1831 г. ён стварыў апавяданне “Базыль, літоўскае апавяданне. Ліст цару. Ура!” (у арыгінале Basile, nouvellelithuanienne. Lettreau Tsar. Houra!(Парыж, 1831), аўлістападзе 1843 г. апублікаваў напісаную яшчэ ў 1825 г. навэлу “Багдан Агінскі” {Bogdan Oginski), y якой паэтызуецца гісторыя роду. Настаўнікам і выхавацелем у сям’і Агінскіх Руге працаваў да 1831 г., пасля чаго ўладкаваўся настаўнікам у дзяцей князя Карла Фюрстэнбергскага (Charles Egon, prince de Fiirstenberg, 1796-1854) y графстве Бадэн46.
Цікава заўважыць, што парады аб тым, дзе і як працягваць навучанне сямнаццацігадоваму Ірэнею, даваў не толькі бацька, але і маці. Аб гэтым сведчыць красамоўны ліст Міхала Клеафаса Агінскага, адрасаваны князю Адаму Юрыю Чартарыйскаму (Adam Jerzy
correspondant cosmopolite d’un pasteur vaudois: John Ruegger, Revue historique vaudoise, 1933, vol. 41(5), p. 279.
45 Ibid.
H. Perrochon, Un correspondant cosmopolite d’un pasteur vaudois, p. 181.
išvykęs, o M. K. Oginskis nenorėjo ilgam palikti sūnaus be tinkamo ugdymo. Ketvirtoji M. K. Oginskio nurodyta priežastis buvo tai, kad, tėvo manymu, Irenėjus buvo apleidęs lenkų kalbą, kurią, būdamas toli nuo savo šalies ir bendrapiliečių, galėjo ir visai užmiršti. Išdėstęs savo nerimą, M. K. Oginskis paprašė Čartoriskio padėti nuspręsti, kaip geriau derėtų pasielgti jo sūnui likti Ženevoje ar vykti į Florenciją pas tėvą.
Išlikę Irenėjaus Kleopo laiškai, rašyti tėvui iš Ženevos 1825 m. rudenį 1826 m. žiemą, rodo, kad sūnus apsisprendė likti Šveicarijoje, kurioje jį globojo kunigaikščio Čartoriskio šeima. Tačiau egzaminų išlaikyti, kaip kad nuspėjo tėvas, jam nepavyko. Nuliūdintas tėvo išreikšto nepasitenkinimo menku pažangumu bei kaltinamas tinginyste, 1826 m. vasario 9 d. atsakydamas į iš Florencijos atskriejusį laišką, Irenėjus teisinosi, jog kai kuriuos egzaminus, tokius kaip istorijos ir filosofijos, jis išlaikė labai gerai, tačiau jam stigo laiko pasiruošti lotynų kalbos ir matematikos egzaminams. Į Ženevą atvykęs 1825 m. spalio 20 d., Irenėjus su savo mokytoju Ruegger turėjo tik savaitę laiko pasiruošti ir išlaikyti stojamuosius egzaminus, nes viešosios paskaitos prasidėdavo nuo lapkričio 1 d. Mokytis sutrukdė dėl nepalankaus rudens ir žiemos klimato atsiradusios sveikatos problemos, t. y. skausmai krūtinėje, miego sutrikimai, dingęs apetitas, dėl kurių buvo kreiptasi į gydytojus. Sūnus patikino tėvą, kad yra Ženevoje tam, kad dirbtų, ir visą savo dėmesį skyrė matematikos, algebros ir geometrijos mokymuisi48.
Tėvo susirūpinimą dėl lenkų kalbos žinių Irenėjus mėgino išsklaidyti lenkų kalba rašomais laiškais. Antai 1825 m. gruodžio 24 d. sveikindamas mylimą tėvelį su Šv. Kalėdomis lenkų kalba pradėtame rašyti laiške jis apgailestavo, jog jau trejus metus yra atskirai nuo šeimos, ir išreiškė susirūpinimą dėl Tėvynės ateities, kadangi tuo metu visus buvo sujaudinusi žinia apie imperatoriaus Aleksandro I mirtį. Tačiau šį laišką po kelių dienų Irenėjus baigė jau prancūzų kalba. Iš laiško sužinome įdomių detalių apie Irenėjaus kasdienybę kas vakarą jam tekdavo dalyvauti ne itin jį dominančiuose priėmimuose, kuriuose jis lankydavosi tik todėl, kad taip pageidavo motina. Kokiu tikslu buvo išsiųstas į Ženevą, Irenėjus nepamiršo: tėvo pageidavimu
Irenėjaus Kleopo laiškas tėvui iš Ženevos, 1826 02 09, LVIA, f. 1177, ap. 1, b. 5827,1. 3-4.
Фрагмент школьнага сшытка Ірэнея Клеафаса Агінскага. Канспект па гісторыі еўрапейскіх дзяржаў XVI-XVTI стст. Дзяржаўны гістарычны архіў Літвы, ф. 1177, вопь СПР 9°. арк. 6-7.
Irenėjaus Kleopo Oginskio mokyklinio sąsiuvinio fragmentas. XVI-XVII a. Europos valstybių istorijos konspektas. Lietuvos valstybės istorijos archyvas, f. 1177, ap. 1, b. 90,1. 6V-7.
Czartoryski, 1770-1861) i датаваны 25 кастрычніка 1825 г.47 3 ліста мы даведваемся, што ў 1825 г. Марыя Нэры вырашыла выслаць Ірэнея на вучобу ў Жэневу і папрасіла мужа ехаць туды, каб той “бацькоўскім вокам” сачыў за справамі сына. Быўшы не ў стане выехаць з Фларэнцыі з-за абвастрэння падагры, M. К. Агінскі звярнуўся да Чартарыйскага, што тады пасяліўся ў Жэневе, з просьбай да яго аб наглядзе за адукацыяй Ірэнея. M. К. Агінскі ўсё ж меркаваў, што лепш Ірэнею было б з Жэневы перабрацца ў Фларэнцыю і разам з бацькам там правесці зімовыя месяцы. Хаця б на некалькі месяцаў клікаць сына ў Фларэнцыю M. К. Агінскага пабуджала не толькі вельмі блізкая сувязь, якая была паміж імі і падтрыманне якой, са словаў бацькі, было вельмі на карысць сыну, але і тое, што вучобу ў Жэневе Ірэней бы мог пачаць не раней як у красавіку, бо, каб пачаць навучанне ў лістападзе, наўрад ці ён паспеў бы падрыхтавацца да экзаменаў. Яшчэ адна з прычын-запрасіць Ірэнея ў Фларэнцыю палягала ў тым, што настаўнік Руге да 1 студзеня 1826 г. мусіў быць у ад ездзе, a M. К. Агінскі не хацеў надоўга пакідаць сына без належнага выхавання. Чацвёртай з прычын, указанай M. К. Агінскім, было тое, што, на думку бацькі, Ірэней запусціў польскую мову, якую, знаходзячыся далёка ад сваёй краіны і суграмадзян, мог і зусім забыць. Падзяліўшыся сваімі трывогамі, M. К. Агінскі папрасіў Чартарыйскага дапамагчы вызначыцца, што лепш зрабіць яго сыну застацца ў Жэневе ці ехаць у Фларэнцыю да бацькі.
Ацалелыя лісты Ірэнея Клеафаса, напісаныя бацьку з Жэневы ўвосень 1825 узімку 1826 г., паказваюць, што сын вырашыў застаццаў Швейцарыі, у якой ён знаходзіўся пад апекай сям’і Чартарыйскіх. Аднак здаць экзамены, як і прадбачыў бацька, яму не ўдалося. Засмучаны незадаволенасцю бацькі з нагоды слабай паспяховасці ды папрокамі ў лайдацтве, 9 лютага 1826 г. у адказ на ліст, які прыйшоў з Фларэнцыі, Ірэней апраўдваўся, што некаторыя экзамены, у прыватнасці па гісторыі і філасофіі, ён здаў вельмі добра, але яму не хапіла часу на
Ліст M. К. Агінскага да князя А. Ю. Чартарыйскага ў Жэневу ад 25.10.1825, Фларэнцыя, РГАДА, ф. 12, оп. і, д. 266, л. 15-1606.
jis išvardijo geriausių įvairių sričių Ženevos profesorių vardus, paminėdamas Romos teisės žinovą Rossį, zoologijos specialistą de Condolle ir matematiką poną Dufourą, tarnavusį Napoleono kariuomenėje49.
Kad ir koks nesėkmingas buvo mėginimas pradėti universitetines studijas Ženevoje, 1826 m. rudenį Irenėjaus pasirengimo lygis jau buvo pakankamas, kad galėtų pradėti pirmąją tarnybą Rusijos imperijos užsienio reikalų kolegijos struktūroje. Išlikęs Irenėjaus Kleopo Oginskio tarnybinių pasiekimų formuliaras rodo, kad 1826 m. gruodžio 4 d. jam buvo patikėta aktuarijaus50 pareigybė Rusijos užsienio reikalų kolegijoje. Rusijos imperatoriaus įsaku I. K. Oginskis buvo priskirtas prie imperijos diplomatinės atstovybės Florencijoje. Tarnybai Florencijoje sudarytos specialios sąlygos, nes Irenėjui Kleopui leista ir toliau gilinti mokslo žinias bei keliauti. 1827 m. pradžioje iš Šveicarijos jis persikėlė į Italiją, o tų metų pavasarį oficialiai paprašė leidimo keliems mėnesiams išvykti į Lenkiją ir Lietuvą, kur ketino dalyvauti planuojamose Rusijos imperatoriaus Nikolajaus I karūnavimo Lenkijos karalystės karaliumi iškilmėse (beje, įvykusiose tik 1829 m.) bei padėti tėvams sprendžiant finansinius dvarų valdymo reikalus. Genamas šeimos reikalų, į Lietuvą „atostogų“ Irenėjus sugrįždavo ir vėlesniais metais, jam paskirtas pareigas diplomatinėje atstovybėje eidamas tik formaliai.
1829 m. gruodžio 4 d. L K. Oginskis buvo paaukštintas į protokoluotojus (protokolistus) toje pačioje Florencijos diplomatinėje atstovybėje. 1830 m. birželio 19 d. jis buvo pervestas j neetatines pareigas Rusijos imperijos diplomatinėje atstovybėje Vienoje, o 1831 m. balandžio 19 d. užsitarnavo kamerjunkerio51 pareigybę ir laipsnį. 1832 m. gruodžio 4 d., t. y. praėjus lygiai 6 metams nuo karjeros pradžios, buvo pakeltas į titulinius patarėjus52.
Irenėjaus Kleopo laiškas tėvui iš Ženevos, 182512 24-27, LVIA, £ 1177, ap. 1, b. 5827,1.5. Prieiga per internetą: http://parodos.mab.lt/oginskiai/korespondencija/1177-1-58275/ [žiūrėta 2016 10 11]. Aktuarijus (lot. actuarius} raštininkas, registratorius.
Kamerjunkeris (rus. камер-юнкер, iš vok. Kammerjunker „kambarinis jaunas bajoras“) rūmininko pareigybė ir laipsnis. 1809-1917 m. Rusijos imperijoje tai buvo garbės vardas. Kamerjunkeriai turėdavo dalyvauti visose dvaro ceremonijose, karūnacijose, krikštynose, laidotuvėse ir pan.
Titulinis patarėjas (rus. тйтулярный советнйк) pagal Rusijos imperijos valdininkų rangų lentelę IX klasės valdininko rangas.
падрыхтоўку да экзаменаў па лацінскай мове і матэматыцы. Прыбыўшы 20 кастрычніка 1825 г. у Жэневу, Ірэней са сваім настаўнікам Руге меў толькі тыдзень на тое, каб падрыхтавацца і здаць уступныя экзамены, бо публічныя лекцыі пачыналіся з 1 лістапада. Вучобе перашкодзілі праблемы са здароўем, што з’явіліся праз неспрыяльны восеньсказімовы клімат, то бок болі ў грудзях, расстройствы сну, страта апетыту, з-за якіх ён звяртаўся да дактароў. Сын запэўніў бацьку, што ён у Жэневе знаходзіцца для таго, каб працаваць, і ўсю ўвагу засяродзіў на вывучэнні матэматыкі, алгебры і геаметрыі48.
Заклапочанасць бацькі з нагоды валодання польскай Ірэней спрабаваў развеяць лістамі па-польску. Вось 24 снежня 1825 г., віншуючы любага татку з Калядамі, у лісце, які ён пачаў пісаць на польскай мове, Ірэней выразіў шкадаванне, што ўжо тры гады жыве асобна ад сям’і, а таксама занепакоенасць аб будучыні Радзімы, бо ў той час усе былі ўсхваляваныя навіной аб смерці імператара Аляксандра I. Аднак гэты ліст праз некалькі дзён Ірэней дапісаў ужо на французскай мове. 3 ліста мы даведваемся аб дэталях са штодзённагажыцця Ірэнея штовечар яму даводзілася браць удзел у прыёмах, якія яго не надта цікавілі і якія ён наведваў толькі таму, што так жадала маці. 3 якой мэтай быў накіраваны ўЖэневу, Ірэней не забываўся: паводле пажадання бацькі ён пералічыў імёны найлепшых жэнеўскіх прафесараў у розных галінах, згадаўшы знаўцу рымскага права Росі (Rossi), спецыяліста па заалогіі дэ Кандоля (de Condolle) і матэматыка спадара Дзюфура (Dufour), які служыў у Напалеонавым войску49.
КНІГІ ОНЛАЙН
