Бацькоўскія парады
Чатыры лісты аб выхаванні
Міхал Клеафас Агінскі
Памер: 155с.
Мінск 2016
Krosnas (lenk. Krosno) miestas Pietryčių Lenkijoje, Pakarpatės vaivadijoje.
35 A. Kwilecki, Zaluscy w Iwoniczu, s. 42-43.
36 Ibid., p. 43.
школьных экзаменаў, яна сама выхоўвае разумовыя здольнасці ва ўсіх дзяцей, не забываючыся і на фізічную культуру. Яна навучае іх мовам французскай, англійскай і італьянскай, дае ўрокі каліграфіі, арыфметыкі, музыкі, малюнка, танца; старэйшым дочкам выкладае граматыку і літаратуру, геаграфію і прыродазнаўства, касцельную і свецкую гісторыю, міфалогію; заахвочвае іх да чытання ўголас, дэкламавання, а таксама задае ім займацца розным рукадзеллем. 3 дочкамі яна займаецца хатнімі работамі і доглядам хворых. Карацей кажучы, яна ўзорная маці”37.
У 40-х гг. XIX ст. івоніцкі маёнтак і лячэбніцы набылі славу не толькі аздараўленчага, але і культурнага цэнтра, які прыцягваў да сябе музыкаў, мастакоў і літаратараў. Амелія была душой мастацкіх вечарын. Яна і далей пісала музыку, карціны, не запускала і дабрачынную дзейнасць асабліва яна клапацілася аб хворых на тыф, прыкладала намаганні па прафілактыцы гэтай хваробы.
Пасля нечаканай смерці мужаў 1845 г. Амелія трынаццаць гадоў самастойна вяла гаспадарку івоніцкай сядзібы і комплекса лячэбніц, клапацілася аб іх пашырэнні, падтрымліваючы шчыльныя сувязі з сёстрамі, асабліва з Эмай, і братам Ірэнеем Клеафасам, якому яна ў тастаменце даверыла клопат аб дзвюх сваіх малых дочках38. 3-за пагаршэння здароўя ў 1857 г. Амелія пераехала ў Італію краіну з мяккім кліматам. Пасялілася на Іск’і, адным з астравоў партэнапейскага архіпелагу, дзе 5 верасня 1858 г. памерла. Там і пахаваная39.
Адданасць Амеліі сям’і, клопат аб дзецях, іх усебаковае выхаванне, педагагічны талент і мудрасць, здольнасць услухацца і даць параду сталі ўзорам для пераймання для ўсяго роду Залускіх. Несумненна, уплыў тут аказаў прыклад бацькоўскага дому, які Амелія бачыла ў дзяцінстве, шчыльная духоўная сувязь з бацькам і перададзеныя ім прынцыпьі выхавання дзяцей.
Wspomnienia o rodzinie Zaluskich wXIXstuleciu, Krakow, 1907, s. 44; A. Kwilecki, Zaluscy w Iwoniczu, s. 43.
Фінансавыя пытанні сям’і Амелія і Ірэней абмеркавалі падчас візіту апошняга ў Івоніч yi8s$ г.
A. Kwilecki, Zaluscy w Iwoniczu, s. 82.
Amelija pasižymėjo pedagogės talentu. Savo vaikams ji buvo ir motina, ir mokytoja. Karolis Zaluskis savo žmonos pedagoginę veiklą apibūdino šiais žodžiais: „[...] tuo pat metu ji yra ir savo vaikų auklė, ir guvernantė, ir mokytoja. Išskyrus kunigą, mokantį paaugusius vaikus tikėjimo tiesų, ir mokytoją, rengiantį berniukus mokyklos egzaminams, ji pati ugdo visų vaikų mąstymo gebėjimus, neapleisdama ir kūno lavinimo. Moko juos kalbų prancūzų, anglų ir italų, duoda kaligrafijos, aritmetikos, muzikos, piešimo ir šokio pamokas; vyresniosioms dukterims dėsto gramatiką ir literatūrą, geografiją ir gamtos mokslus, Bažnyčios ir pasaulietinę istoriją, mitologiją; skatina juos garsiai skaityti, deklamuoti eiles, taip pat juos nukreipia atlikti įvairius rankdarbius. Su dukterimis užsiima namų ruošos darbais ir ligonių slaugymu. Žodžiu, ji pavyzdinga motina.“37
XIX a. penktajame dešimtmetyje Ivoničiaus dvaras ir gydyklos išgarsėjo ne tik kaip sveikatos, bet ir kaip kultūros centras, traukiantis muzikus, dailininkus ir literatus. Amelija buvo kultūros vakarų siela. Ji ir toliau kūrė muziką, tapė, neapleisdama ir labdaringos veiklos ypač rūpinosi sergančiais šiltine, dėjo pastangas šios ligos profilaktikai.
Po netikėtos vyro mirties 1845 m. Amelija trylika metų savarankiškai valdė Ivoničiaus dvarą ir gydyklų kompleksą, rūpinosi jo plėtra, palaikydama glaudžius ryšius su seserimis, ypač Ema, ir broliu Irenėjumi Kleopu, šiam testamentu patikėjo dviejų savo mažamečių dukterų globą38. Blogėjant sveikatai, 1857 m. Amelija persikėlė gyventi į švelnaus klimato Italiją. Įsikūrė Iskijoje, vienoje iš Partenopėjos salyno salų. Ten 1858 m. rugsėjo 5 d. mirė. Palaidota Iskijos saloje39.
Amelijos atsidavimas šeimai, rūpinimasis vaikais, jų visapusiškas ugdymas, pedagogės talentas ir išmintis, sugebėjimas įsiklausyti bei patarti tapo visos Zaluskių giminės sektinu pavyzdžiu. Neabejotina, jog tam įtakos turėjo vaikystėje tėvų namuose Amelijos matytas pavyzdys, glaudus dvasinis ryšys su tėvu bei jo perduoti vaikų ugdymo principai.
Wspomnienia o rodzinie Zaluskich w XIXstuleciu, Krakow, 1907, s. 44; A. Kwilecki, Zaluscy w Iwoniczu, s. 43.
Šeimos finansinius klausimus Amelija ir Irenėjus aptarė pastarajam atvykus į Ivoničių 1855 m. A. Kwilecki, Zaluscy w Iwoniczu, s. 82.
52 “Бацькоўскія парады сыну на жыццёвы шлях” і адукацыйны шлях Ірэнея Клеафаса Агінскага. У біяграфіі самага малодшага сына Міхала Клеафаса Агінскага Ірэнея (Ірэнеуша, Ірэнеюша, Ірэніуша, Ірэніюша) Клеафаса (1808-1863) дагэтуль асноўная ўвагаўдзялялася толькі дзвюм сферам: яго гаспадарча-асветніцкай дзейнасці ў якасці шляхціча ў Рэтаве і апавітай легендамі гісторыі яго шлюбу з Вольгай Каліноўскай (Olga Kalinowska, каля 1820-1899). Жыццёвы шлях Ірэнея да пачатку 40-х гг. XIX ст„ калі пасля ад’езду маці ў Італію ён узяў на сябе кіраванне Рэтавам, колькі-небудзь шырокага разгляду не атрымаў. 3 даследаванняў, праведзеных Казісам Місюсам (Kazys Misius), мы ведаем, што Ірэней, які нарадзіўся ў чэрвені 1808 г. ў Фларэнцыі, на вучобу ў Італію выправіўся яшчэ ў 1822 г. Праз чатыры гады, то бок у 1826 г., ён атрымаў службу ў Міністэрстве замежных спраў Расіі і выехаў з місіяй у Фларэнцыю. Расійскія ўлады далі дазвол Ірэнею на прадаўжэнне вучобы ў Італіі і падарожжы. У 1829 г. ён быў павышаны ў пасадзе, а ў 1830 г. высланы з місіяй у Вену. У 1833 г.
40 прызначаны тытулярным дарадчыкам і з-за мяжы адкліканы .
Лісты Міхала Клеафаса Агінскага аб выхаванні новымі ведамі ўзбагачаюць раннюю біяграфію Ірэнея. 3 ліста да спадара Гумберта, які ён пісаў увесну 1819 г. у Залессі, можна меркаваць, што Марыя Нэры Агінская падчас наведвання Пізы знайшла прыдатнага настаўніка для сына, з якім была дасягнутая папярэдняя дамоўленасць. M. К. Агінскі цешыўся, што будучы выхавацель і настаўнік прыстойны і сумленны чалавек з цвёрдымі рэлігійнымі і маральнымі прынцыпамі, а разам з тым адукаваны настаўнік, які набыў неабходную кваліфікацыю: мае адукацыю і веды, неабходныя для педагагічнай працы з моладдзю, a таксама валодае абавязковым досведам працы ў гэтай галіне.
Асноўная ўвага пры выхаванні адзінаццацігадовага сына, на думку M. К. Агінскага, мусіла быць сканцэнтраваная на набыццё ведаў па лацінскай мове і дакладных навуках. Поруч з заняткамі па музыцы, фехтаванні і танцах клапатлівы бацька імкнуўся, каб сын “больш
’ К. Misius, Rietavo valsčius, seniūnija ir jos savininkai, p. 97.
„Tėviški patarimai į gyvenimą iškeliaujančiam sūnui“ ir Irenėjaus Kleopo Oginskio edukacijos kelias. Jauniausio Mykolo Kleopo Oginskio sūnaus Irenėjaus Kleopo (1808-1863) biografijoje iki šiol pagrindinis dėmesys buvo telkiamas tik j dvi sritis: Rietavo dvarininko ūkinę ir šviečiamąją veiklą bei legendomis apaugusią jo santuokos su Olga Kalinauskaite (Olga Kalinowska, apie 1820-1899) istoriją. Irenėjaus gyvenimo kelias iki XIX a. penktojo dešimtmečio pradžios, kada motinai išvykus į Italiją jis perėmė Rietavo valdymą, plačiau aptartas nebuvo. Iš Kazio Misiaus atliktų tyrimų žinome, kad 1808 m. birželį Florencijoje gimęs Irenėjus lavintis į Italiją buvo išvykęs dar 1822 m. Po ketverių metų, t. y. 1826 m., jis gavo tarnybą Rusijos užsienio reikalų ministerijoje ir išvyko su misija j Florenciją. Rusijos valdžia Irenėjui leido tęsti mokslus Italijoje bei keliauti. 1829 m. jo pareigos buvo paaukštintos, o 1830 m. jis buvo pasiųstas su misija į Vieną. 1833 m. paskirtas tituliniu patarėju ir iš užsienio atšauktas40.
Mykolo Kleopo Oginskio laiškai apie ugdymą naujomis žinioms papildo ankstyvąją Irenėjaus biografiją. Iš Zalesėje 1819 m. pavasarį rašyto laiško ponui Humbertui galime spręsti, kad Marija Neri Oginskienė viešnagės Pizoje metu sūnui surado tinkamą mokytoją, su kuriuo buvo sudarytas preliminarus susitarimas. M. K. Oginskis džiaugėsi, kad busimasis sūnaus auklėtojas ir mokytojas yra doras ir sąžiningas žmogus, tvirtų religinių ir dorovinių principų, o kartu apsišvietęs mokytojas, įgijęs reikiamą kvalifikaciją: turi jaunuomenei ugdyti reikiamą išsilavinimą ir žinių, taip pat būtiną tokio darbo patirtį.
Pagrindinis dėmesys ugdant vienuolikos metų sūnų, M. K. Oginskio nuomone, turėjo būti sutelktas į tai, kad jis įgytų lotynų kalbos ir tiksliųjų mokslų žinių. Greta muzikos, fechtavimo ir šokių užsiėmimų rūpestingas tėvas siekė, kad sūnus „daugiau laiko skirtų būtinoms jaunuoliui įgyti žinioms ir išsiugdytų polinkį į lotynų kalbą ir matematiką“, nes šie dalykai, jo giliu įsitikinimu, turėjo išmokyti „ne tik ieškoti ir rasti tiesą, bet ir teisingai protauti“41.
40 K. Misius, Rietavo valsčius, seniūnija ir jos savininkai, p. 97.
41 Čia ir toliau žr. laiško ponui Humbertui publikaciją.
часу прысвячаў абавязковым для юнака ведам і выпрацоўваў у сабе схільнасць да лаціны і матэматыкі”, бо гэтыя прадметы, паводле яго глыбокага пераканання, павінны былі навучыць “як шукаць і знаходзіць • • • • »41
ісціну і як правільна разважаць .
Для M. К. Агінскага было важна, каб сістэма выхавання дзіцяці адпавядала яго ўзросту. Таму ў лісце ён выказаў пажаданне, каб на першым этапе выхавання былі прышчэпленыя “першасныя асновы ведаў, без вызначэння перспектыў далейшай адукацыі”, а потым, калі выявяцца здольнасці дзіцяці, адбыўся пераход да сістэматычнага іх развіцця.
У чэрвені 1819 r. M. К. Агінскі меўся сам прыбыць у Італію і асабіста абмеркаваць пытанні выхавання сына. Аднак дадзеных, якія б пацвярджалі, што настаўнік Гумберт сапраўды выконваў абавязкі настаўніка Ірэнея, дагэтуль у нас у распараджэнні няма. Яшчэ большай загадкай аблытаныя акалічнасці напісання “Бацькоўскіх парадаў сыну на жыццёвы шлях”. Як ужо згадвалася, гэты ліст у гістарыяграфіі датуецца 1822 г. і ўвязваецца з першым самастойным выездам Ірэнея ў Італію. Аднак таксама нам вядома, што ўвосень 1822 г. з Літвы эміграваў сам Міхал Клеафас Агінскі. Па змесце ліста можам дапускаць, што M. К. Агінскі пісаў у той час, калі ўся сям’я яшчэ жыла разам. У канцы ліста чытаем наступнае: “пішы нам не меней за два разы на месяц. Хай упэўненасць у сабе і праўда заўсёды водзяць тваім пяром. 3 якім задавальненнем мы будзем даведвацца аб тваіх поспехах, ад таго залежыць, калі надыдзе той шчаслівы дзень, калі мы зноў зможам цябе абняць”. Такім чынам, можна рабіць дапушчэнне, што ліст быў напісаны перад адездам M. К. Агінскага за мяжу.
КНІГІ ОНЛАЙН
