КНІГІ ОНЛАЙН

Бацькоўскія парады

Чатыры лісты аб выхаванні

Міхал Клеафас Агінскі

Памер: 155с.

Мінск 2016

32.87 МБ

Irenėjaus Kleopo Oginskio portretas. 1820 m. Dail. Franęois-Xavier Fabre’as (1766-1837).
Nacionalinis M. K. Čiurlionio dailės muziejus, Mt-1369. Audriaus Kapčiaus nuotrauka.
Партрэт Ірэнея Клеафаса Агінскага. 1820 г. Мастак Франсуа-Ксаўс Фабр (1766-1837).
Нацыянальны мастацкі музей імя М. К.Чурлсніса, Mt-1369. Фота Оўдруса Капчуса.
чатыры лісты, напісаныя ў 1819-1822 гг. у Залессі і Рэтаве, служаць у якасці цудоўнай крыніцы, якая адлюстроўвае погляды M. К. Агінскага на тэму адукацыі, а жыццёвы шлях Амеліі і Ірэнея Клеафаса, якім гэтыя лісты і былі адрасаваныя, даказваюць, што бацькавы намаганні закласці належньі падмурак для адукацыі дзяцей далі плён.
Рысы біяграфіі Амеліі Агінскай і абставіны напісання ліста аб выхаванні дзяцей. У гістарыяграфіі, прысвечанай асобе M. К. Агінскага, ужо звярталася ўвага на шчыльную сувязь кампазітара з дачкой Амеліяй, якая пераняла бацькаў талент і здольнасць да музыкі15. Шмат каму з гісторыкаў-мастацтвазнаўцаў выдатна знаёмыя дзіцячыя вочы Амеліі, што пазіраюць з партрэта знакамітага французскага жывапісца Франсуа-Ксаўе Фабра (Franęois Xavier Fabre, 1766-1837), напісанага ў Фларэнцыі ў 1808 г.16 Выключная эрудыцыя і таленты Амеліі Агінскай згадваліся і ва ўспамінах аўтараў першай паловы XIX ст., і ў гістарыяграфіі, прысвечанай гісторыі родаў Агінскіх і Залускіх17. 3 дзейнасцю А. Агінскай-Залускай звязанае шпаркае развіццё ў сярэдзіне XIX ст. лячэбніц мінеральных вод у Івонічы, а адна з лячэбных крыніц яшчэ ў 1837 г. была названая імем Амеліі18.
Усё ж такі біяграфія Амеліі Агінскай да нашых дзён суправаджаецца міфамі часам сцвярджаецца, нібыта яна была пазашлюбнай дачкой Агінскага. Выкананы намі аналіз лістоў Амеліі бацьку дае падставу ўдакладніць дату яе нараджэння і абгрунтавана запэўніць, што Амелія, дачка Міхала Клеафаса Агінскага і Марыі дэ Нэры, нарадзілася ў шлюбе, 10 снежня 1804 г. Гэты адказ мы знайшлі ў лісце Амеліі, які
С. Немагай, Жыццё і творчасць M. К. Агінскага ў каардынатах яго часу і культурнага асяроддзя, Мінск, 2007; L. Kiauleikytė, XVIIIa. IIpusės XIXa. muzikinė Lietuvos dvarų kultūra: stiliaus epochų sankirtose, Vilnius, 2008.
Для параўнання гл. “Калекцыю маёнтка князёў Агінскіх у Плунге”: Kunigaikščių Oginskių Plungės dvaro kolekcija, Kolekcijų istorijos: Nacionalinis M. K. Čiurlionio dailės muziejus, sudarytoja Daina Kamarauskienė, Kaunas, 2015, p. 28-56.
A. Kwilecki, Zaluscy w Iwoniczu, Kornik, 1993; Wspomnienia o rodzinie Zaluskich w XIX stuleciu, Krakow, 1907; H. Wysocki, Przemowily stare listy, Krakow, 1986.
A. Potocki, Iwonicz Zdroj, M. Wlodarczyk, J. Zielinski, Iwonicz sprzed lat, Rzeszow, 2005, s. 14-15.
Vis dėlto Amelijos Oginskytės biografija iki šiol apaugusi mitais, teigiant ją buvus nesantuokine Oginskio dukra. Mūsų atlikta Amelijos laiškų tėvui analizė leido patikslinti jos gimimo datą ir pagrįstai tvirtin­ti, kad Mykolo Kleopo Oginskio ir Marijos Neri dukra Amelija gimė santuokoje 1804 m. gruodžio 10 d. Šį atsakymą radome Amelijos laiške, rašytame tėvui 1825 m. vasarį. Papasakojusi apie brolio Irenėjaus ir seserų pasiekimus, jų ūgtelėjimą per trejus metus nuo tėvo išvykimo, Amelija brūkštelėjo: „[...] ir tik tavo senoji Amelija vis tokia pati, brangusis Tėti, tu gerai žinai, kad gruodžio 10 d. aš baigiau savo dvidešimtuosius „	«19
metus.
Tėvų dėmesys ir globa lydėjo Mykolo Kleopo Oginskio ir Marijos Neri vaikus nuo pat kūdikystės: gimus Amelijai, Zalesės rūmus supan­čiame angliškame parke buvo pasodinta tuopų alėja, pavadinta jos vardu, pastatyta „Amelijos šventovė“ graikiško stiliaus paviljonas, o netoliese esantis kaimas pavadintas Amelinu (dabar Amelino kaimas Smurgainių rajone, Gardino apskrityje). Svarbu tai, jog Oginskiai nepritarė to meto praktikai dukteris atiduoti mokyti į vienuolynų mokyklas ar mer­gaičių pensionus, tačiau kartu ir nesilaikė tradicijos merginų lavinimą apriboti tik šeimos ir buities dalykais. Amelija bei jaunesnės jos seserys Ema ir Ida augo ir buvo visapusiškai ugdomos tėvų namuose. Mergaites mokė specialiai samdomi įvairių dalykų mokytojai. Greta anglų kalbos pedagogo, lydėjusio Ameliją nuo ankstyvosios vaikystės, kelerius metus Oginskių šeimoje dirbo „panelė vokiečių kalbos mokytoja“, 1824 m. persikėlusi į Strėvininkus mokyti M. K. Oginskio sūnėno Gabrieliaus Oginskio (1784-1842) šeimos20. Įsigilinti į muzikos garsų pasaulį pa­dėjo pedagogas, operų kūrėjas Giuseppe Palianis (g. 1781). Atvykęs iš Paryžiaus į Lietuvą su M. K. Oginskio šeima 1811 m., čia jis praleido daugiau kaip vienuolika metų21. Žinioms pagilinti buvo kviečiami įvairių
19 Amelijos laiškas tėvui iš Zalesės, 1825 02 01 / 13, LVIA, f. 1177, ap. 1, b. 6054,1. 42.
Amelijos laiškas tėvui iš Zalesės, 1824 1103/ 15, Ibid., 1. 40.
M. K. Oginskis, Laiškai apie muziką, Vilnius, 2014, p. 63. Apie G. Palianio muzikos pamo­kas ir jo muzikos mokymo metodiką laiškuose tėvui, rašytuose iš Zalesės, Vilniaus ir Sankt Peterburgo, gana dažnai mini Amelija.
яна пісала да бацькі ў лютым 1825 г. Расказаўшы аб дасягненнях брата Ірэнея і сясцёр, як яны падраслі за тры гады пасля ад’езду бацькі, Амелія з досціпам кінула: “і толькі твая старая Амелія ўсё тая ж, дарагі Тата, ты добра ведаеш, што 10 снежня мне споўнілася ўсе дваццаць гадоў”19.
Увагай і клопатам бацькоў дзеці Міхала Клеафаса Агінскага і Марыі Нэры былі атуленыя з немаўляцтва: пасля нараджэння Амеліі ў англійскім парку, што абкружаў палац у Залессі, была пасаджаная таполевая алея, названая яе імем, пабудаваны “Храм Амеліі” павільён у грэцкім стылі, а вёска нападалёку названая Амяліна (Амеліна, цяпер Смаргонскі раён Гродзенскай вобл.). Важна тое, што Агінскія не ўхвалялі тагачасную практыку аддаваць на вучобу дачок у манастырскія школы або дзявочыя пансіёны, аднак і не прытрымліваліся традыцыі, згодна з якой выхаванне дзяўчат абмяжоўвалася сямейна-бытавой тэматыкай. Амелія і яе сёстры Эма ды Іда раслі і атрымлівалі ўсебаковую адукацыю ў бацькоўскім доме. Дзяўчат навучалі спецыяльна нанятыя настаўнікі розных прадметаў. Поруч з выкладчыкам англійскай мовы, які суправаджаў Амелію з маленства, некалькі гадоў у сям’і Агінскіх працавала “паненка настаўніца нямецкай”, што ў 1824 г. перасялілася у Стравеннікі (Strėvininkai), каб навучаць сям’ю Габрыэля Агінскага (1784-1842), пляменніка Міхала Клеафаса20. Паглыбіцца ў свет гукаў музыкі дапамог педагог, оперны кампазітар Джузэпэ Паліяні (Giuseppe Paliani, нар. ў 1781 г.). Перабраўшыся з Парыжа ў Літву разам з сям’ёй Агінскіх у 1811 г., тут ён правёў больш за адзінаццаць гадоў21. Для паглыблення ведаў запрашаліся спецыялісты розных галін. Напрыклад, урокі па англійскай літаратуры падчас гасцявання ў Санкт-Пецярбургу Амелія атрымала ў брытанца сп. Саўндэрса22.
Ліст Амеліі да свайго бацькі ад і/13.01.1815, Залессе, LVIA, £ 1177, ар. і, Ь. 6054,1. 41. Ліст Амеліі да свайго бацькі ад 3/15.11.1824, Залессе, Ibid., 1. 40.
M. К. Oginskis, Laiškai apie muziką, Vilnius, 2014, p. 63. Пра музычныя ўрокі Дж. Паліяні і яго методыку навучання музыцы ў лістах бацьку, напісаных з Залесся, Вільні і СанктПецярбурга, даволі часта прыгадвала Амелія.
Ліст Амеліі да свайго бацькі ад 09.05 / 27.04.1823, Санкт-Пецярбург, LVIA, £ 1177, ар. і, Ь. 6054,1. іб.
Zalesės dvaro sodyba. 1822 m. Dail. Leonardas Chodzka (Leonard Borejko Chodžko, 1800-1871). Rietavo Oginskių kultūros istorijos muziejaus fondas.
Маёнтак y Залессі. 1822 r. Мастак Леанард Барэйка Ходзька (1800-1871). Фонд Рэтаўскага музея гісторыі культуры Агінскіх.
sričių specialistai. Pavyzdžiui, anglų literatūros pamokų Sankt Peterburge viešinti Amelija gavo iš brito pono Saunderso22.
Oginskių šeimoje vyresnieji vaikai savo žinias perduodavo mažiesiems. Antai Tadas Oginskis (1798-1844), M. K. Oginskio sūnus iš pirmosios santuokos, kalbų ir muzikos pamokas vedė jaunesniesiems broliams ir seserims23, o suaugusi Amelija, remdamasi G. Palianio metodika, mokė muzikos seseris Emą ir Idą. 1824 m. lapkritį Amelija rašė: „Ema kasdien tobulėja muzikos srityje [...]. Ji mokosi pagal Palianio metodiką“24
22 Amelijos laiškas tėvui iš Sankt Peterburgo, 1823 0417 / 05 09, LVIA, f. 1177, ap. 1, b. 6054,1.16.
1823 04 27 / 05 09 laiške tėvui Amelija mini, kad Tadas trumpam išvyko iš Zalesės į Pervalką ir grįžęs žada imtis kalbų ir muzikos mokytojo veiklos. Ibid., 1.15V.
'' Amelijos laiškas tėvui iš Zalesės, 1824 n 03 / 15, Ibid., 1. 39-40.
У сям’і Агінскіх старэйшыя дзеці свае веды перадавалі малодшым. Напрыклад, Тадэвуш Агінскі (1798-1844), сын M. К. Агінскага ад першага шлюбу, даваў урокі па мовах і музыцы для малодшых братоў і сясцёр23, а Амелія, калі падрасла, навучала сясцёр Эму і Іду, кіруючыся методыкай Дж. Паліяні. У лістападзе 1824 г. Амелія пісала: “Эма штодня ўдасканальваецца ў музыцы Яна навучаецца паводле методыкі Дж. Паліяні”24.
Ужо ў дзяцінстве раскрылася схільнасць Амеліі да мастацтва малявання, паэзіі, музыкі, танцаў. У маладосці яна сама пачала іграць на інструментах, збіраць нотную літаратуру і сачыняць. Амелія разам з сястрой Эмай музіцыравалі на фартэпіяна ў чатыры рукі. Яна таксама пісала святочныя вершы, пісала карціны. Паводле даследчыка роду Залускіх Анджэя Квілецкага (Andrzej Kwilecki), Амелія Агінская выдатна валодала некалькімі мовамі: англійскай, італьянскай, польскай, французскай, нямецкай, на базавым узроўні лацінай, а таксама разумела па-руску і па-літоўску25. Усё ж такі, калі меркаваць па ацалелай карэспандэнцыі, пісала, як правіла, па-французску.
Па захаваных лістах відаць, што чальцы сям’і Агінскіх былі паміж сабой звязаныя шчыльнымі ўзаемасувязямі. Цікава тое, што нават і ў далёкія вандроўкі Міхал Клеафас ды Марыя Агінскія выпраўляліся разам са сваімі дзецьмі. Напрыклад, y 1807-1811 гг. малалетняя Амелія з бацькамі наведала Італію і Францыю. У Літву вярнулася ў траўні 1811 г. разам з сястрой і братам Ірэнеем Клеафасам, які нарадзіўся ў Фларэнцыі ў 1808 г.26 У 1815 г. яна зноў з бацькамі падарожнічала па Італіі, а ў сакавіку 1823 г., разам з маці выправіўшыся ў Варшаву і Санкт-
У лісце да бацькі ад 27.04 / 09.05.1823 Амелія згадвае, што Тадэвуш ненадоўга выехаў з Залесся ў Прывалкі і абяцае па вяртанні ўзяцца за сваю дзейнасць у якасці настаўніка моваў і музыкі, Ibid., 1.15V.