Бацькоўскія парады
Чатыры лісты аб выхаванні
Міхал Клеафас Агінскі
Памер: 155с.
Мінск 2016
Якая няўдалая ні была б спроба распачаць універсітэцкую адукацыю ў Жэневе, увосень 1826 г. узровень падрыхтоўкі Ірэнея ўжо быў дастатковы для таго, каб пачаць першую службу ў структуры Калегіі замежных спраў Расійскай імперыі. Ацалелы фармуляр службовых дасягненняў Ірэнея Клеафаса Агінскага сведчыць, што 4 снежня
Ліст L К. Агінскага да бацькі ад 09.02.1826, Жэнева, LVIA, £ 1177, ар. і, Ь. 5827,1. 3-4.
Ліст I. К. Агінскага да бацькі ад 24-27.12.1825, Жэнева, LVIA, £ 1177, ар. і, Ь. 5827,1. 5. Публікацыя ліста: URL: http://parodos.mab.lt/oginskiai/korespondencija/1177-1-58275/. [ Дата доступу: 11.10.2016].
/тколля ллвловмчл:
Lietuvos dvarininko Irenėjaus Kleopo Oginskio pasas, išduotas Rusijos imperijos pasiuntinybėje Berne 1816 m. kovo 18 d. (balandžio 9 d.) kelionei į Rusiją per Paryžių, Londoną ir Prūsiją. Lietuvos valstybės istorijos archyvas, f. 1177, ap. 1, b. 89,1.1.
Пашпарт лпоўскага памешчыка Ірэнся Клеафаса Агінскага, выдадзены ўпасольстве Расійскай імперыі ў Берне 18 сакавіка (9 красавіка) і8і6 г. для вандроўкі ў Расію праз Парыж, Лондан і Прусію. Дзяржаўны гістарычны архіў Літвы, ф. 1177, воп. 1, спр. 89, арк. 1.
1826 г. яму была даручаная пасада актуарыя50 ў Калегіі замежных спраў Расіі. Указам расійскага імператара L К. Агінскі быў накіраваны ў дыпламатычнае прадстаўніцтва імперыі ў Фларэнцыі. Для службы ў Фларэнцыі былі створаныя адмысловыя ўмовы, бо Ірэнею Клеафасу і далей дазвалялася паглыбляць навуковыя веды і падарожнічаць. На пачатку 1827 г. са Швейцарыі ён рушыў у Італію, а вясной таго ж года афіцыйна папрасіў дазволу на некалькі месяцаў выехаць у Польшчу і Літву, дзе збіраўся ўдзельнічаць у планаваным каранаванні імператара Расіі Мікалая I на караля Каралеўства Польскага (якое, дарэчы, адбылося толькі ў 1829 г.) і дапамагчы бацькам у вырашэнні фінансавых спраў кіравання маёнткамі. У сувязі з сямейнымі справамі ў “водпуск” у Літву Ірэней вяртаўся і ў пазнейшыя гады, даручаныя абавязкі ў дыпламатычным прадстаўніцтве выконваючы толькі фармальна.
4 снежня 1829 r. I. К. Агінскі быў павышаны ў пратакалісты ў тым самым дыпламатычным прадстаўніцтве ў Фларэнцыі. 19чэрвеня 1830 г. ён быў пераведзены на пазаштатныя абавязкі ў дыпламатычным прадстаўніцтве Расійскай імперыі ў Вене, a 19 красавіка 1831 г. заслужыў пасаду і чын камер-юнкера51.4 снежня 1832 г., роўна праз шэсць гадоў ад пачатку кар’еры, быў узведзены ў тытулярныя дарадчыкі52.
На пачатку 1833 г. Ірэнею Клеафасу быў дадзены дазвол перайсці на працу пры структуры ваеннага губернатара ў Вільні, далей застаючыся ў падначаленні Міністэрства замежных спраў. 3 гэтай мэтай 13 лютага 1833 г. ён быў афіцыйна адкліканы з місіі ў Вене. 28 сакавіка 1836 г. Ірэней Клеафас яшчэ раз быў павышаны і заняў пасаду калежскага асэсара53. У тым самым годзе яму быў дадзены працяглы водпуск,
Актуарый (лац. actuarius} пісар, рэгістратар.
Камер-юнкер (ад ням. Kammerjunker „пакаёвы малады шляхціч“) прыдворная пасада і чын. У 1809-1917 гг. у Расіі ганаровае званне. Камер-юнкеры мусілі ўдзельнічаць ва ўсіх прыдворных цырымоніях, каранаваннях, хрэсьбінах, пахаваннях і да т. п.
Тытулярны дарадчык (рас. тйтулярный советнйк) цывільны чын IX класа паводле табелі аб рангах Расійскай імперыі.
Калежскі асэсар (rus. коллежскйй асессор) чын VIII класа паводле табелі аб рангах. Ранг калежскага асэсара мог атрымаць чалавек з вышэйшай адукацыяй або які здаў экзамен паводле вызначанай праграмы і мае абавязковы іг-гадовы стаж на службе.
1833 m. pradžioje Irenėjui Kleopui leista persikelti dirbti prie Vilniaus karinio gubernatoriaus institucijos toliau išliekant Užsienio reikalų ministerijos žinioje. Tuo tikslu 1833 m. vasario 13 d. jis buvo oficialiai atšauktas iš misijos Vienoje. 1836 m. kovo 28 d. Irenėjus Kleopas dar kartą buvo paaukštintas tarnyboje ir užėmė Kolegijos asesoriaus53 pareigas. Tais pačiais metais jam suteiktos ilgalaikės atostogos, skirtos kelionei į Italiją, kur turėjo pasirūpinti po tėvo mirties likusiu archyvu. Į tarnybą Rusijos imperijos valstybės institucijoje I. K. Oginskis formaliai sugrįžo tik 1838 m. gruodį54.
Atsisakęs tėvo jam numatytos diplomato karjeros ir sugrįžęs į Lietuvą, I. K. Oginskis pagarsėjo kaip pavyzdingas dvarininkas. Jau 1835 m. savo dvaruose Rietave, Endriejave, Veiviržėnuose jis panaikino baudžiavą ir įvedė valstiečių savivaldą su renkamais vaitais, teismais ir taupomosiomis kasomis. Vėliau tapo specialaus Kauno gubernijos komiteto, sudaryto baudžiavos panaikinimo klausimui nagrinėti, narys. Rusijos valdžia akylai stebėjo I. K. Oginskio veiklą, kurioje įžvelgė grėsmę imperijai dėl „pavojingų idėjų skleidimo“. 1841 m. I. K. Oginskis buvo suimtas ir įkalintas Sankt Peterburgo kalėjime. Pritrūkus antivalstybinės veiklos įrodymų, iš kalėjimo išleistas55.1842 m. jis vedė Juzefą Kalinovską (Jozefą Kalinowska, 1816-1844), kuriai mirus susituokė su jos seserimi Olga, pagimdžiusia du sūnus Bogdaną (1848-1909) ir Mykolą Mikalojų (1849-1902).
1843 m. Lietuvos bajorija išrinko Irenėjų Kleopą Oginskį Kauno gubernijos bajorų vadu, tačiau šioms pareigoms jis nebuvo patvirtintas. Teko pasitenkinti Raseinių apskrities bajorų vadovo postu, kurį jis užėmė 1843-1846 m. Labiausiai Rietavo dvarininkas pagarsėjo savo kultūrine-šviečiamąja veikla: jis buvo Kauno gubernijos mokyklų kuratorius, šviečiamųjų leidinių rėmėjas, visokeriopai rėmė lietuvių tautinį judėjimą.
53 Kolegijos asesorius (rus. коллежскйй aceccop) pagal Rusijos imperijos valdininkų rangų lentelę VIII klasės valdininko rangas. Kolegijos asesoriaus rangų galėdavo gauti žmogus su aukštuoju išsilavinimu arba išlaikęs egzaminų pagal numatytų programų bei turėjo turėti privalomų 12 metų tarnybos stažų.
' 1846 m. išduotas I. K. Oginskio tarnybos Rusijos imperijos valstybės institucijose registracijos dokumentas, LVIA, f. 1177, ap. 1, b. 98,1. 3.
’ I. K. Oginskio laiškų, rašytų įkalinimo laikotarpiu, juodraščiai, 1841 m., LVIA, f. 1177, ap. 1, b. 95,1.1-4.
прызначаны для ад’езду ў Італію, дзе яму належала паклапаціцца аб архіве, што застаўся пасля смерці бацькі. На службу ў дзяржструктуры Расійскай імперыі L К. Агінскі вярнуўся толькі ў снежні 1838 г.54
Адмовіўшыся ад кар’еры дыпламата, якую яму наканоўваў бацька, І.К. Агінскі праславіўся як узорны памешчык. Ужо ў 1835 г. на сваіх панскіх двараху Рэтаве, Андрэеве (Endriejavas), Вевіржанах (Veiviržėnai) ён скасаваў прыгон і ўвёў сялянскае самакіраванне з абіранымі войтамі, судамі і ашчаднымі касамі. Пазней стаў чальцом спецыяльнага камітэта Ковенскай губерні для разгляду пытання скасавання прыгоннага права. Расійскія ўлады пільна сачылі за дзейнасцю L К. Агінскага, у якой бачылі пагрозу для імперыі праз “разнос небяспечных ідэй”. У 1841 г. I. К, Агінскі быў арыштаваны і змешчаны ў санкт-пецярбургскую турму. За недахопам доказаў антыдзяржаўнай дзейнасці са зняволення выпушчаны55. У 1842 г. узяў шлюб з Юзэфай Каліноўскай (Jozefą Kalinowska, 1816-1844), пасля смерці якой ажаніўся з яе сястрой Вольгай, якая нарадзіла двух сыноў Багдана (1848-1909) і Міхала Мікалая (1849-1902).
У 1843 г. літоўская шляхта абрала Ірэнея Клеафаса Агінскага прадвадзіцелем шляхты Ковенскай губерні, але на гэтую пасаду яго не зацвердзілі. Давялося задаволіцца постам камандзіра шляхты Расенскага (Raseiniai) павета, які ён займаўу 1843-1846 гг. Найбольш рэтаўскі пан праславіўся сваёй культурна-асветнай дзейнасцю: быў куратарам школ Ковенскай губерні, падтрымліваў асветніцкія выданні, аказваў усялякую дапамогу літоўскаму нацыянальнаму руху. Будучы прагрэсіўным чалавекам творчай натуры і светлага розуму, добра валодаючы жмудскай мовай, ён істотна спрычыніўся да асветы мясцовага насельніцтва.
Шмат увагі I. К. Агінскі ўдзяляў і адукацыі ўласных дзяцей. Працягваючы традыцыі бацькоўскага дому, у верасні 1857 г. у
Рэгістрацыйны дакумент аб службе I. К. Агінскага ў дзяржаўных органах Расейскай імперыі, выдадзены ў 1846 r., LVIA, £ 1177, ар. і, Ь. 98,1.
Чарнавікі лістоў I. К. Агінскага, напісаных у перыяд зняволення, 1841 r., LVIA, £ 1177, ар. i, Ь. 95,1.1-4.
Rietavo dvaras. 1875-1876 m. Dail. Napoleonas Orda. Iliustracija iš leidinio: Napoleonas Orda, Senosios Lietuvos vaizdai, Vilnius, 1999.
Рэтаўскі маёнтак. 1875-1876 r. Мастак Напалеон Орда. Іліострацыя з выдання: Napoleonas Orda, Senosios Lietuvos vaizdai, Vilnius, 1999.
Būdamas kūrybingos prigimties, šviesaus proto pažangus žmogus, pats gerai mokėjęs žemaičių kalbą, daug prisidėjo prie vietos gyventojų švietimo.
L K. Oginskis daug dėmesio skyrė ir savo vaikų lavinimui. Tęsdamas tėvų namų tradicijas, 1857 m. rugsėjį Dresdene savo vaikams ugdyti jis pasamdė iš Ženevos kilusį prancūzų literatūros tyrinėtoją Emile’į Julliardį (1837— 1907)56.
Mokslams ir švietimui Oginskių namuose visada būdavo teikiamas prioritetas, todėl nenuostabu, kad ir po Irenėjaus Kleopo Oginskio mirties 1863 m. jo įskiepytas pažangias visuomenės švietimo ir modernizacijos idėjas toliau puoselėjo sūnūs Bogdanas ir Mykolas Mikalojus.
1857 09 16 Dresdene sudaryta sutartis tarp I. K. Oginskio ir E. Julliardo, LVIA, f. 1177, ap. 1, b. 104,1.1.
Дрэздэне для выхавання сваіх дзяцей ён наняў на працу даследчыка французскай літаратуры родам з Жэневы Эміля Жуліярдзі (Emile Julliardi, 1837-1907)56.
Навуцы і асвеце ў доме Агінскіх заўсёды надаваўся прыярытэт, таму не дзіва, што і па смерці Ірэнея Клеафаса Агінскага ў 1863 г. прышчэпленыя ім прагрэсіўныя ідэі асветы і мадэрнізацыі грамадства далей развівалі сыны Багдан і Міхал Мікалай.
Лісты Міхала Клеафаса Агінскага пра выхаванне адлюстраванне выхаваўчай думкі эпохі Асветніцтва. Узровень педагагічнай культуры бацькоў лепш за ўсё адлюстроўваецца ў іх адносінах з дзецьмі, а гэтыя адносіны непазбежна вызначаюцца вельмі суб’ектыўнымі традыцыямі, што фармуюцца ў кожнай канкрэтнай сям’і, агульнай атмасферай у доме, стасункамі паміж бацькамі і дзецьмі57. У эпоху Асветніцтва перакананне, што сям’я гэта галоўнае месца выхавання дзіцяці, a асноўная роля ў выхаванні дзяцей непазбежна кладзецца на бацькоў, дыскусіям не падлягала. Такой жа ўстаноўкі трымаўся і Міхал Клеафас Агінскі, выхаванню сваіх дзяцей удзяляючы асаблівую ўвагу. Калі парады M. К. Агінскага ў жыццёвы шлях сыну Ірэнею Клеафасу можна лічыць за адпаведнік папулярных у эпоху Асветніцтва інструкцый, якія бацькі выпісвалі сынам пры выпраўленні ў замежныя вучэльні, дзе важным аспектам з’яўлялася фармаванне характара дзіцяці і ўкараненне грамадзянскіх ідэалаў, то парады жонцы, якую літаратуру варта даваць для чытання дзецям, і ліст да Амеліі аб выхаванні дзяцей дэманструюць і наяўнасць у яго ідэальнага бачання адукаванага чалавека, і імкненне выхаваць дзяцей усебакова развітымі і адукаванымі асобамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
