Бацькоўскія парады
Чатыры лісты аб выхаванні
Міхал Клеафас Агінскі
Памер: 155с.
Мінск 2016
1. Красіцкі13. Усе творы без выключэння. Гэта не толькі адзін з нашых найлепшых паэтаў, але і вучоны14, і празаік, чыя манера пісьма вылучаецца лёгкасцю, празрыстасцю і элегантнасцю.
2. Працы Станіслава Патоцкага15 пра стыль і польскую літаратуру. Гэтыя даследаванні варта прызнаць класічнымі, хоць іх аўтара часам крытыкуюць за галіцызмы, якія кідаюцца ў вочы асабліва тады, калі ён перакладае з французскай.
3. Мінуўшчыну Польшчы лепш заўсё вывучаць па гісторыі Бантке. Яна самая праўдзівая, і гэта апошняе слова ў нашай гістарычнай навуцы.
4. Публічнае права Польшчы няхай Ірэней спасцігае па кнігах Ленгніха16, затым Астроўскага17 і, нарэшце, Чацкага18, у прыватнасці
Ігнат Красіцкі (пол. Ignacy Krasicki, 1735-1801) біскуп вармінскі і архібіскуп гнезненскі, паэт, празаік, публіцыст, адзін з самых выбітных прадстаўнікоў Асветніцтва, якога сучаснікі называлі “князем польскіх паэтаў”.
I. Красіцкі пісаў навуковыя працы на тэматыку гамілетыкі, тэалогіі, геральдыкі. Апублікаваў энцыклапедыю ў двух тамах. Шмат яго артыкулаў апублікавана ў тагачасным перыядычным друку (напрыклад, у “Маніторы” {Monitor} і яго ўласным штотыднёвіку “Co Tydzien”). Пераклаў на польскую мову працы Плутарха, Дантэ, Анакрэонта, Тэакрыта і іншых аўтараў
Станіслаў Костка Патоцкі (Stanislaw Kostka Potocki, 1755-1821) польскі палітык, дзяржаўны дзеяч, генерал артылерыі Каралеўства Польскага, масон і літаратар, гісторык культуры, публіцыст, перакладчык, драматург. M. К. Агінскі згадвае твор С. Патоцкага “ Аб красамоўстве і стылі” (0 wymowie i stylu, 1.1-4, Warszawa, 1815), выпушчаны ў 1815 г. ў Варшаве.
Готфрыд Ленгніх (Gotfryd Lengnich, 1689-1774) гданьскі гісторык, правазнаўца. Самы знакаміты яго твор 9-томная “Гісторыя каралеўскіх прусаў” {Geschichte der preufiischen Lande Koniglich-Polnischen Antheils, 1.1-9, Gdansk, 1722-1755). Аднак можна дапусціць, што M. К. Агінскі сыну рэкамендаваў чытаць працу Г. Ленгніха аб праве Каралеўства Польскага, выпушчаную ў сярэдзіне XVIII ст. на нямецкай і польскай мовах: lus publicum Regni Poloni, 1.1-2, Gdansk, 1742-1746; Prawopospolite Krolestwa Polskiego, 1.1-2, Krakow, 1761.
Фёдар (Тэадор) Астроўскі (Teodor Ostrowski, 1750-1802) польскі гісторык і правазнаўца, піяр, прафесар шляхецкай калегіі {Collegium Nobilium} і Кадэцкага корпуса. У1784 г. ў Варшаве была выпушчаная праца Т. Астроўскага аб цывільным праве Польшчы {Prawo cywilne, albo szczegolne, narodupolskiego z statutow i konstytucji koronnych i litewskich zebrane), y 1793 г. „Гісторыя i права польскага касцёла“ {Dzieje iprawa košciola polskiego, 1.1-3, Warszawa, 1793).
Тадэвуш Чацкі (Tadeusz Czacki, 1765-1813) правазнаўца Рэчы Паспалітай, педагог, гісторык, эканаміст, бібліяфіл, нумізматык.
яго “Пра літоўскія і польскія законы”19. На гэтую справу я адводжу яму тры гады. Мне хочацца, каб Ірэней ведаў мінулае Польшчы і якія законы панавалі ў краіне.
5. Нарушэвіч. Сёння нельга абысціся без ягонай ‘Тісторыі Польшчы”. Гэта шматтомнае незавершанае выданне перапоўнена шматлікімі заўвагамі высокаадукаванага аўтара. Неабходна прачытаць і напісаны Нарушэвічам адмысловы па зместу і стылю жыццяпіс Караля Хадкевіча20, а таксама яго выбраныя вершы. Гэта сапраўдная паэзія, хоць, магчыма, і крыху напышлівая.
6. Нямцэвіч21. Яго байкі, “Гістарычныя песні”22, ‘Тісторыю панавання Жыгімонта III”23 і “Дзённікі”24, якіх пакуль што няма ў нашых бібліятэках, але, напэўна, гэта будзе цікавае выданне.
Назву працы Т. Чацкага M. К. Агінскі запісаў па памяці, памяняўшы месцамі галоўныя складнікі назвы. Кніга, выдадзеная ў 1800-1801 гг., звалася “Аб літоўскіх і польскіх законах, аб іх духу, крыніцах, сувязях і аб рэчах, замацаваных у першым Літоўскім Статуце, выдадзеным у 1529 r.” (O litewskich i polskich pratuach, o ich duchu, žrzddlach, zwiqzku i o rzeczach zawartych w pierwszym Statucie dla Litwy 1329 r. wydanym, t. 1-2, Warszawa, 1800-1801).
Двухтомную біяграфію Яна Караля Хадкевіча А. Нарушэвіч апублікаваў у 1781 г., гл.: Historia Jana Kar ola Chodkiewicza, wojewody wilenskiego, hetmana IK X. L., 1781. У 1805 r. ў Варшаве кніга была паўторна выдадзеная.
Юльян Урсын Нямцэвіч (Julian Ursyn Niemcewicz, 1757-1841) пісьменнік, публіцыст, драматург, перакладчык, палітык, удзельнік паўстання 1794 г., ганаровы чалец Віленскага ўніверсітэта. Актыўна ўдзельнічаў у распрацоўцы Канстытуцыі 3 траўня 1791 г.
Поўная назва зборніка песняў гістарычна-патрыятычнага зместу, выдадзенага ў і8і6 г.: “Гістарычныя спевы з музыкай і малюнкамі, сабраныя Ю. У. Нямцэвічам” (у арыгінале Spiewy historyczne z muzyką i ry einami przez Jul. Urs. Niemcewicza, S. S). У кнізе стваралася ідэалізаваная карціна польскай мінуўшчыны. Яна стала асноўнай крыніцай патрыятычнага выхавання моладзі ў першай палове XIX ст.
Поўная назва твора: Dzieje panowania Zygmunta III, krdla polskiego, wielkiego księcia litewskiego, ruskiego, pruskiego, [...] dziedzieznego krdla Szwedow, Gotdw i Wdndalow, 1.1-3, Warszawa, 1811-1812,1815-1816.
Першае выданне ўспамінаў Ю. У Нямцэвіча з’явілася толькі ў 1848 r. (Pamiętniki czasow moich, powst. 1823-1838, Paryž, 1848), таму належыць меркаваць, што M. К. Агінскі спасылаецца на працу “Zbidr pamiętnikdw historycznych 0 dawnej Polszcze. Z rękopismdw tudziež dziel w rožnych językach o Polszcze wydanych, wraz z listami oryginalnymi krdlow i znakomitych ludziwkraju naszym (t. 1-4, Warszawa, 1822)”, складзеную Ю. У Нямцэвічам і выдадзеную ў Варшаве ў 1822 г.
6. Nemcevičių22. Jo pasakėčias, „Istorines giesmes“ (Spiewy Historyczne)™, o vėliau Žygimanto III biografiją24 ir „Atsiminimus“ {Pamiętniki^, kurių savo bibliotekoje dar neturime ir kurie turi būti įdomūs.
7. Joną Sniadeckį26. Jo „Matematinę geografiją“ (Geografia matematyczna)Z7 ir „Įvairius raštus“ (Pisma rozmaite^. Andrių Sniadeckį29. Jo „Chemijos pagrindus“ {Chymief0 privalu perskaityti tiek dėl stiliaus, tiek dėl chemijos žinių. Dabar apie jo „Organinių kūnų teoriją“ (Teorya iestestw organicznych^'. Tai labai įdomus mokslinis darbas, bet jį reikia skaityti tada, kai jau įmanu bus jį suprasti.
3 Julianas Ursinas Nemcevičius (Julian Ursyn Niemcewicz, 1757-1841) rašytojas, publicistas, dramaturgas, vertėjas, politikas, 1794 m. sukilimo dalyvis, Vilniaus universiteto garbės narys. Aktyviai dalyvavo rengiant 1791 m. gegužės 3 d. konstituciją.
’ ’ Visas 1816 m. išleisto istorinio-patriotinio turinio dainų rinkinio pavadinimas:,,Juliano Ursino Nemcevičiaus istorinės giesmės su muzika ir piešiniais“ (orig. Spiewy historyczne z muzyką i rycinamiprzezJul. Urs. Niemcewicza, S. S). Knyga kūrė idealizuotą Lenkijos praeities vaizdinį ir tapo pagrindiniu XIX a. pirmosios pusės jaunuolių patriotinio ugdymo šaltiniu.
' Visas veikalo pavadinimas: Dzieje panowania Zygmunta III, krolapolskiego, wielkiego ksipcia litewskiego, ruskiego, pruskiego, [...] dziedzicznego krola Szwedow, Gotow i Wandaldw, 1.1-3, Warszawa, 1811-181Z, 1815-1816.
“ Pirmasis J. U. Nemcevičiaus atsiminimų leidimas pasirodė tik 1848 m. (Pamiptniki czasow moich, powst. 1823-1838, Paryž, 1848), todėl manytina, kad M. K. Oginskis mini J. U. Nemcevičiaus sudarytą ir 1811 m. Varšuvoje išleistą veikalą Zbiorpamiptnikow historycznych o dawnej Polszcze. Z rpkopismow tudziež dziel w rdznych jpzykach o Polszcze wydanych, wraz z listami oryginalnymi krdldw i znakomitych ludzi w kraju naszym (t. 1-4, Warszawa, i8zz).
' Jonas Sniadeckis (Jan Šniadecki, 1756-1830) Lenkijos ir Lietuvos valstybės astronomas, matematikas, filosofas, pedagogas, Vilniaus universiteto profesorius, 1807-1815 m. šio universiteto rektorius. J. Sniadeckio trigonometrijos vadovėlis Trygonometria kulista analitycznie wylozona (1817) buvo išverstas j vokiečių kalbą ir laikytas geriausiu šios srities vadovėliu Europoje. Kiti žinomi jo veikalai: „Apie Koperniką“ (0 Koperniku, i8oz), „Apie klasikinę ir romantinę raštiją“ (Opismach klasycznych i romantycznych, 1819) ir kt.
' J. Šniadecki, Jeografia, czyli opisanie matematyczne ifizyczne ziemi, Wilno, 1818.
J. Sniadeckio „Įvairių raštų“ keturtomis buvo pradėtas leisti 1818 m. Ketvirtasis tomas pasirodė Vilniuje i8zz m. (Pisma rozmaite, 1.1-4, Wilno, i8i8-i8zz).
1 Andrius Sniadeckis (Jędrzej Šniadecki, 1768-1838) įžymus pasaulinio garso mokslininkas, chemijos, medicinos, filosofijos mokslų daktaras, Vilniaus universiteto profesorius. Jaunesnysis Jono Sniadeckio brolis.
" J. Šniadecki, Początki chemii stosownie do teražniejszego tej umiejptnošci stanu dla požytku uczniow i sluchacz6w uložone i na wzor lekcji akademickich siūlyt mające, t. i-z, Wilno, 1800.
’ J. Šniadecki, TeoryaJestestw Organicznych, 1.1, Warszawa, 1804; t. z, Wilno, 1811.
7. Снядэцкі Ян25. Матэматычная геаграфія26 і розныя сачыненні27. Снядэцкі Андрэй28. Яго цікавую па стылістыцы “Хімію”29 трэба прачытаць, каб пашырыць свае веды, а не менш цікавую “Тэорыю арганічных рэчываў можна чытаць, толькі маючы адпаведную падрыхтоўку.
8. Дмахоўскі. “Мастацтва рыфмавання”31. Гэта хутчэй адаптацыя, а не пераклад з Гарацыя і Буало32. Гэтую кнігу я рэкамендую Ірэнею.
9. У вёсцы можна прыемна і карысна бавіць час, чытаючы кнігу княгіні Чартарыйскай пра садаводства33. Забаўляючыся, мама і дзеці даведаюцца, як лепш рабіць прыгожыя клумбы і даглядаць расліны. Падчас адпачынку Ірэней будзе гадзінамі з прыемнасцю чытаць трэці том Вадзіцкага34. Гэтую цудоўную кнігу не варта і выносіць з цяпліцы ці аранжарэі35.
Ян Снядэцкі (Jan Šniadecki, 1756-1830) астраном польска-літоўскай дзяржавы, матэматык, філосаф, педагог, прафесар Віленскага ўніверсітэта, у 1807-1815 гг. рэктар гэтага ўніверсітэта. Падручнік Я. Снядэцкага па трыганаметрыі “Trygonometria kulista analitycznie wyloiona” (1817) быў перакладзены на нямецкую мову і лічыўся за найлепшы падручнік у гэтай галіне ў Еўропе. Іншыя вядомыя яго працы: “Аб Каперніку” (O Koperniku, 1802,), „Аб класічным і рамантычным пісьменстве” (Opismach klasycznych i romantycznych, 1819)1 інш.
Поўная назва: J. Šniadecki, Jeografia, czyli opisanie matematyczne ifizyczne ziemi, Wilno, 1818. Выданне чатырохтомніка “Размаітыя пісьмы” Я. Снядэцкага было пачатае ў 1818 г. Чацвёрты том выйшаў у Вільні ў 1822 r. (Pisma rozmaite, 1.1-4, Wilno, 1818-1822.).
КНІГІ ОНЛАЙН
