КНІГІ ОНЛАЙН

Бацькоўскія парады

Чатыры лісты аб выхаванні

Міхал Клеафас Агінскі

Памер: 155с.

Мінск 2016

Варта памятаць, што адукацыя неабходна для таго, каб выхаваць карыснага для грамадства чалавека, каб яго здольнасці і талент прыносілі радасці жыцця. Нельга забываць, што толькі веданне самога сябе, выкананне сваіх абавязкаў і вывучэнне характару людзей, побач з якімі мы жывём на гэтым свеце, могуць уберагчы нас ад шматлікіх небяспек і паспрыяць нам у пошуках шчасця.
He так проста ўсё гэта дасягаецца. Людзі ўмеюць паводзіць сябе па-рознаму, і маладому чалавеку часта не ўдаецца разгледзець не толькі найдрабнейшыя нюансы, але і сутнасць іх характару. Каб набыць вопыт і навучыцца рабіць правільныя меркаванні пра таго ці іншага чалавека, спатрэбяцца многія гады. Памятаючы пра гэта, нельга быць мізантропам, але і нельга быць залішне даверлівым і ўсё прымаць за чыстую манету. Абачлівасць, стрыманасць і асцярожнасць у выбары асоб, з якімі мы жадаем зблізіцца, уратуюць нас ад небяспечных сувязей і кепскіх прыкладаў і дапамогуць знайсці дарогу да асяроддзя самых прыстойных людзей. На маю думку, гэта найпершы засцерагальны сродак, які адвядзе маладога чалавека ад дурных кампаній і наблізіць яго да супольнасці добрасумленных грамадзян.
Пра гэта сведчаць прыклады з паўсядзённага жыцця. Паглядзіце на варты жалю стан спадара N..., які, скончыўшы школу, вырашыў, што ён ужо ўсё спазнаў і больш яму ніякія веды не патрэбны. Як той самаўлюбёны нарцыс, ён цікавіўся толькі сваёй знешнасцю і ўцехамі.
Šis mokslas nėra lengvas. Žmonės moka įgyti tokių pavidalų įvairovę, kad ne tik niuansai, bet ir pati jų charakterio esmė lieka nesuprasta to, kuris pradeda savo savarankišką gyvenimą, ir prireikia ne vienų metų patirties, kad išmokytum jį susidaryti teisingą supratimą. Su tokiu supratimu be jokios mizantropijos nedera būti pernelyg patikliam ir lengvatikiui. At­sargumas, sveikintinas pasirenkant tuos, su kuriais norima suartėti, perspės apie pavojingų ryšių netinkamumą, taip pat ir apie blogus pavyzdžius ir tokiu būdu palengvins galimybę patekti į padorias draugijas. Manau, kad tai pirmoji nurodytina apsauginė priemonė jaunuoliui, kuris taps geras ar blogas nelygu, kur jis norės patekti į blogą ar į gerą bendriją.
Šią tiesą paliudija kasdienos pavyzdžiai. Matote apverktiną N. padėtį, kuris, baigęs mokslus, manė viską žinąs ir nebesirūpino daugiau ką suži­noti. Kaip antai dar vienas Narcizas, įsimylėjęs pats save; besirūpinąs tik savo išvaizda ir savo malonumais; fanfaronas45, nesiskaitantis su visomis priimtomis bendruomenės elgesio taisyklėmis, pasižymintis gvardiečio manieromis, povyza ir eisena, jis bendravimui ieškojo tik panašių į save, sutinkamų kavinėse, biliardinėse, lošimo namuose ir prasčiausio skonio sambūriuose. Be pypkės, vyno ir kortų, joks kitas užsiėmimas jo daugiau nedomino. Jis nedrįso susipažinti su gerai išauklėtais žmonėmis, kurių buvimas jį būtų varžęs; jis baiminosi prisiartinančio protingo žmogaus; jis vengė malonaus ratelio, kur sąmojų visada lydi padorumas. Gana anksti įgijusio ydingų įpročių, bendraujant su savo lėbavimų bendrais, jo protas atbunka, o širdis tampa kurčia bet kokiam garbės jausmui; jis prarado savo turtus, savo sveikatą, visuomenės pagarbą; ir, netekęs pragyvenimo lėšų ir paguodos, jis nūnai vėžlina nežinioje iš vienų namų į kitus, idant baigtų savo liūdną egzistenciją skurde, girtuoklystėje ir ištvirkavime.
Jeigu turėdamas keletą blogų jaunystės įpročių, kuriuos buvo įgijęs besimokydamas mokyklose, būtų turėjęs laimės susipažinti su kokiu drau­gu, kuris jam būtų įteigęs būtinybę lankytis padorioje draugijoje, jis būtų galėjęs išgyti nuo savo ne itin sunkių ydų, kai tik jam būtų parodyta, koks jis juokingas, ir taip jis būtų išsaugotas savo tėvams, savo tėvynei, savo drau-
Fanfaronas (pranc. fanfaron) pagyrūnas, pagyrų puodas.
Плюючы на ўсе правілы прыстойнасці, гэты фанфарон44 усе рысы характару, манеры і паводзіны запазычыў на гаўптвахце і шукаў сабе падобных у кафэ, у більярдных, у казіно і ў кампаніях самага гнюснага кшталту. Люлька, віно, карты вось і ўсё кола яго інтарэсаў. Ён не жадаў знаёміцца з добра выхаванымі людзьмі і ў іх прысутнасці адчуваў сябе вельмі няёмка. Перад разумным субяседнікам яму рабілася млосна, і ён пазбягаў такога асяроддзя, дзе весялосць заўсёды крочыць ў гармоніі з добрапрыстойнасцю. Няшмат спатрэбілася часу, каб у кампаніі распуснікаў ён набраўся самых паскудных звычак. Ен атупеў і зусім страціў пачуццё гонару. На вецер пусціў усе грошы, загубіў сваё здароўе, зганьбаваў уласную рэпутацыю. Забыты ўсімі, пазбаўлены матэрыяльных сродкаў і духоўнай падтрымкі, гэты чалавек цяпер бадзяецца ад дома да дома і завершыць свае сумныя дні ў галечы, п’янстве і распуснасці.
Калі б гэты чалавек, маючы пэўныя дрэнныя прывычкі маладосці, набытыя яшчэ ў школе, меў шчасце спаткацца з сябрам, які растлумачыў бы яму, як важна бываць у асяроддзі добрых, прыстойных людзей, ён мог бы вызваліцца ад сваіх не такіх ужо і страшных, а хутчэй смешных недахопаў. I ў такім выпадку яго можна было б уратаваць для бацькоў, для радзімы, для сяброў, для яго самога і ён ніколі б не зганьбіў свой род і не прывёў у адчай сваіх блізкіх. Я добра ведаю гэтую асобу, дакладны партрэт якой я тут і падаў.
I як жа сумна глядзець на многіх нашых маладых людзей, якія сваімі паводзінамі ў большай ці меншай ступені набліжаюцца да гэтага няшчаснага тыпу. Яны ніякага ўяўлення не маюць пра свецкае жыццё, бо не жадаюць бываць у асяроддзі прыстойных людзей. Яны за вярсту абыдуць паважанага, заслужанага чалавека, бо ім даспадобы лісліўцы, якія і давядуць іх да распусты. 3 такім стаўленнем да жыцця гэтыя дзеткі толькі і ведаюць, што крытыкуюць усе агульнапрынятыя разумныя меркаванні, ігнаруюць парады старэйшых, безадказна адносяцца да палавых пытанняў, губляюць у бяздзейнасці і ляноце ўсе набыткі сваёй,
Фанфарон fanfaron) хвалько, выхваляка.
gams ir jam pačiam, jis būtų paliovęs būti savo šeimos gėda ir neviltimi... Aš pažįstu šį asmenį, kurio paveikslą nupiešiau labai panašų... Bet kaip liūdna matyti daug jaunuolių, daugmaž panašių į šį originalą, nesugebančių tinka­mai elgtis žmonėse, nes jie vengia padorios draugijos; vengdami pagarbių žmonių, jie labiau mėgsta bendrauti su tais, kurie jiems pataikauja ir kurie juos įtraukia į nedorybę! Ir kaip tokio elgesio pasekmę matai juos kritikuo­jančius visas išmintingas nuomones; niekinančius vyresniųjų patarimus; nerodančius reikiamos pagarbos moterims; per tinginystę prarandančius visus kuo rūpestingiausio auklėjimo vaisius; ir senatvėje liekančius gyventi tik apgailestavimais ir liūdnais prisiminimais.
Visai kas kita šis jaunas žmogus, kurį mes visi pažįstame46, kuris, patyręs laimę būti auklėjamas geriausios motinos ir išmokytas prižiūrint apsišvietusiems mokytojams, išėjo į gyvenimą ir yra mylimas visų tų, su kuriais susipažįsta, ir pelno visų dorų žmonių pagarbą.
Elgdamasis tauriai ir kukliai, jis visus palankiai nuteikia. Jo nepamatysi stumdančio praeivius, tingiai ir nenatūraliai velkančio kojas, šokinėjančio ir besimaivančio nelyg prastai išauklėti jaunuoliai. Jis nedrybso begėdiškai išsipleikęs ant sofos; nestebeilija į save kiekviename veidrodyje ir neturi įpročio sukišti plaštakas į plaukus ir juos taip sukelti arba pasitaisyti kakla­raištį, kad gražiai atrodytų salone, kaip tai dažnai daroma. Jis nepamiršta būti dėmesingas ir mandagus bendraudamas su bet kuriuo žmogumi. Jis kupinas didžios pagarbos viršininkams, gerbia ir teikia smulkias, mielas paslaugas moterims; su sau lygiais mandagus, linksmas ir malonus; geraširdis ir žmogiškas savo tarnams, neatviraudamas su jais ir nedarydamas jų savo draugais. Narsus kaip jo špaga, jis pasiryžęs apginti savo garbę krauju; bet jis nieko neužgaus.
Štai matote jį pokylyje, jis ten pasirodo padoriai apsirengęs; šoka links­mai ir grakščiai, bet nepretenzingai; šoka su pagyvenusiomis damomis taip, kaip su jaunomis, su negražiomis, kaip ir su gražuolėmis, idant nė vieno
46 Čia kalbu apie savo sūnų Irenėjų, kurį aš pavaizdavau ne tokį, koks jis yra (nes jam tik keturiolika metų), bet tokį, kokį trokštu matyti. Tai paties M. K. Oginskio paaiškinimas laiško Amelijai paraštėje.
можа быць, самай лепшай адукацыі, каб на старасці мець адны толькі згрызоты сумлення ды тужлівыя ўспаміны.
I як жа адрозніваецца ад іх гэты падлетак, якога мы ўсе ведаем. Ён меў шчасце завяршыць сваю адукацыю пад наглядам лепшай з мацярок і талковых аўтарытэтных настаўнікаў. 3 першых самастойных крокаў у жыцці яму ўдаецца рабіць усё так, каб яго любілі ўсе, з кім ён сустракаецца, каб яго паважалі добрыя людзі.
Высакароднымі і сціллымі манерамі ён выклікае ва ўсіх прыхільнасць да сябе. Ніколі не ўбачыш, каб ён штурхаўся з прахожымі, нядбайна, з пазёрствам выцягваў ногі пры хадзе ці скакаў і строіў грымасы, як гэта робяць нявыхаваныя маладыя людзі. Валяцца на канапе ці раз за разам глядзецца ў люстэрка ён не будзе. У яго няма звычкі папраўляць у салоне прычоску альбо галынтук, як гэта часта здараецца. Да ўсіх ён ставіцца ветліва і паважліва. Ён з пачцівасцю адносіцца да знакамітых людзей, шануе і дагаджае асобам слабога полу, абыходлівы, вясёлы і прыязны ў кампаніі сваіх сяброў. Мякка, па-людску паводзіць сябе са слугамі, не дазваляючы ім ніякай фамільярнасці і не дапускаючы іх да канфідэнцыяльных рэчаў.
Храбры і баявы, як яго шпага, ён здолее ўласнай кроўю бараніць свой гонар, а крыўдзіць не будзе нікога.
А вось ён на балі. Бездакорна апрануты. Паводзіць сябе сціпла. Весела і грацыёзна танцуе з пажылымі дамамі і маладымі дзяўчатамі, з непрыгожымі і з красунямі, не робячы нікому крыўды. У прысутнасці паважаных асоб ён трымае сябе ў вышэйшай ступені карэктна, як гэта і належыць у асяроддзі культурных людзей. У коле сваіх сяброў ён можа сабе дазволіць дасціпны жарт ці вострае слоўца, але гэта ў ніякай меры не абразіць чалавека і не пашкодзіць яго рэпутацыі.
Ён не любіць шмат гаварыць.
У кампаніі адукаваных людзей і такіх, ад якіх можна пачуць разумныя думкі, ён паводзіць сябе вельмі стрымана і ўважліва слухае суразмоўцаў.
У святочныя дні ён не забудзе наведаць касцёл і зусім не дзеля
Тут гавару пра свайго сына Ірэнея, якога я выявіў не такім, які ён ёсць (бо яму толькі чатырнаццаць гадоў), але такім, якім прагну бачыць. Гэта тлумачэнне самога M. К. Агінскага на палях ліста Амеліі.