КНІГІ ОНЛАЙН

Бацькоўскія парады

Чатыры лісты аб выхаванні

Міхал Клеафас Агінскі

Памер: 155с.

Мінск 2016

Manau, kad vietoje daugybės nurodymų ir instrukcijų, kurios būtų pateiktos jaunuoliui, kad šis žinotų, kaip jam elgtis išeinant į gyvenimą, veiksmingiau jį įtikintų jam nubrėžti tikrovės vaizdai, pateikiant sektinų arba vengtinų pavyzdžių. O dar kur kas naudingiau juos atrasti pačioje visuomenėje, juos ištyrinėti ir jaunam, į gyvenimą žengiančiam žmogui parodyti visus tų pavyzdžių ypatybių niuansus, kurių labiausiai įgudusi plunksna nepajėgia apčiuopti ir tiksliai apibūdinti.
Negalėčiau baigti nepridūręs keleto pastebėjimų apie panelių auklėjimą ir apie pavojus, kurie slypi joms pradėjus savarankiškai gyventi. Daug autorių moterims skyrė pagyrų, o sykiais net saldliežuvavimo duoklę. Prisipažįstu, kad pono Thomo53 kūrinys man suteikė daug malonumo, nes ten aš radau keletą puslapių, kurie vaizduoja tobulos moters paveikslą54. O juk yra nepalyginti vertingiau pateikti sektiną pavyzdį, užuot žėrus pilnomis rieš­kučiomis liaupses moteriai, kuri pernelyg gerai supranta savo pranašumą. Bet palikime ramybėje knygas ir jų autorius. Jų ir neturiu po ranka, kad pasisemčiau iš jų žinių; kaip šeimos tėvas aš paskubomis patenku keletą minčių ir jas perduodu savo vaikams.
Panelių auklėjimas ir lavinimas toks pat svarbus dalykas kaip ir jaunuolių, ir ne tik turint galvoje šeimas, bet net ir pačias vyriausybes. Jų paskirtis tapti žmonomis ir motinomis, tad jos privalo pasižymėti savybėmis, būtinomis atlikti šias abi priedermes, taip svarbias visuomenei.
Moteris, kuri sugeba valdyti namus, palengvina vyro gyvenimą, pri­siimdama namų ūkio darbus, ir jam palieka daugiau laiko būti laisvam ir darbuotis visuomenės labui. Jei ji yra maloni ir išsilavinusi ir jei ji rūpinasi vaikų sveikata, jų auklėjimu bei lavinimu, ją vyras dievina; ji nukreipia nuo jo rūpesčius ir širdgėlą; guodžia jį ištikus nesėkmei; padeda jam atsidėti namams, tėvynei, pareigai.
Gera šeimos motina turi guvernantę tik tam, kad ši padėtų prižiūrėti jos dukras, bet jų auklėjimu ir lavinimu privalu užsiimti jai pačiai. Tai ji
Antoine Leonardas Thomas (1752-1785) prancūzų poetas, literatūros kritikas, Prancūzijos mokslų akademijos narys.
54	Tikėtina, kad M. K. Oginskis mini A. L. Thomo veikalą Essai sur le caractere, les moeurs et l’esprit desfemmes dans les differens steles (Paris: chez Moutard, 1772.).
He магу завяршыць гэты ліст, нічога не сказаўшы пра выхаванне дзяўчат і пра небяспекі, якія іх падпільноўваюць на пачатку жыцця. Многія аўтары бясконца ўсхвалялі жанчын і нават ліслівілі перад імі. Прызнаюся, з таго, што мне давялося прачытаць, мне спадабалася праца Тама52, у якой я знайшоў некаторыя старонкі, дзе пададзены адмысловы вобраз дасканалай жанчыны53. Зрэшты, больш было б карысці, калі б аўтары стварылі мадэль для пераймання, чым курыць фіміям жанчынам, якія і так ведаюць свае перавагі. Але пакінем у спакоі і аўтараў, і іх працы. Апошніх, дарэчы, у мяне няма пад рукой, каб я мог спаслацца на іх. Я буду гаварыць як бацька сямейства, якому ў спешцы ўдалося сабраць некаторыя думкі, каб падзяліцца імі са сваімі дзецьмі.
Выхаванне дзяўчат такое ж важнае пытанне, як і выхаванне юнакоў, і не толькі для сем’яў, але і для грамадства. Дзяўчатам самім лёсам наканавана стаць жонкамі і мацяркамі, і яны павінны валодаць адпаведнымі якасцямі, каб выканаць свае важныя для грамадства абавязкі.
Жанчына, якая ўмее падтрымліваць парадак у доме, робіць вялікую палёгку мужу ў яго хатніх клопатах і дае яму больш часу для грамадскіх і дзяржаўных спраў. Калі жанчына лагодная і адукаваная, калі яна клапоціцца пра здароўе дзяцей і іх выхаванне, яна выклікае гарачую любоў мужа. Яна адводзіць ад яго бяду і ворагаў, яна супакойвае яго ў няшчасці, яна дапамагае яму сваімі парадамі, яна прывязвае яго да сям’і, да радзімы, да абавязкаў.
Добрай гаспадыні калі і патрэбна гувернантка, то толькі дзеля таго, каб наглядаць за дочкамі. Аднак кіраваць працэсам выхавання павінна менавіта сама гаспадыня. Яна павінна вызначаць заняткі дзяцей, прывучаць іх быць паслухмянымі, пакорлівымі і ні ў якім разе гультаяватымі і лянівымі. Для дзяцей мама павінна быць настаўніцай, правадніком, узорам у паводзінах. Яна заўсёды памятае, што жывы добры прыклад для пераймання ўздзейнічае значна лепш, чым усе ’2 Антуан Леанард Тама (Antoine Leonard Thomas, 1732-1785) французскі паэт, літаратурны крытык, чалец Акадэміі навук Францыі.
Належыць меркаваць, што M. К. Агінскі спасылаецца на працу A. Л. Тама “Essai sur le caractėre, les moeurs et l'esprit desfemmes dans les different siėcles”, Paris: chezMoutard, 1772.
Mykolo Kleopo Oginskio laiško dukrai Amelijai apie vaikų auklėjimą fragmentas. 1822 m. Rietavas. Lietuvos valstybės istorijos archyvas, f. 1177, ap. 1, b. 5821.
Фрагмент ліста Міхала Клеафаса Агінскага да дачкі Амеліі аб выхаванні дзяцей. 1822 г. Рэтаў. Дзяржаўны гістарычны архіўЛітвы, ф. 1177, воп. і, спр. 5821.
126 павучанні і настаўленні. Сыны такой маці, для якіх яна і карміцелька, і настаўніца, ва ўсякім разе да таго моманту, калі яны трапяць у рукі выкладчыкаў і гувернёраў, з мацярынскім малаком усмокчуць рэлігійныя пачуцці, а таксама высокія пачуцці гонару і дабрыні. Прывітыя ў маленстве, гэтыя пачуцці атрымаюць новае развіццё падчас адукацыі і замацуюцца з узростам. Дзякуючы ім, дзеці і стануць дастойнымі грамадзянамі для радзімы і годнымі людзьмі для грамадства.
Якой бы істотнай ні была роля адукацыі для дзяўчыны, як бы ні ўплывалі добрыя ці благія жанчыны на прынцыпы і шчасце людзей...54 Незалежна ад таго, што адукацыя часта бывае заганнай і што бацькі пры выхаванні сваіх дачок аддаюць прыярытэты духоўнасці, а не сэрцу, павярхоўнай таленавітасці, а не надзейным ведам, яны робяць памылку і выбіраюць фалынывыя прынцыпы: няма ніякага сумнення, што самую дасканалую дзяўчыну і пасля завяршэння адукацыі ўвесь час будуць падсцерагаць самыя розныя небяспекі і ёй давядзецца ўхіляцца ад іх.
Амаль што ўсе дзяўчаты з’яўляюцца ў болыпай ці меншай ступені бездакорнымі, пакуль яны жывуць у манастыры, на пансіёне ў настаўніцы або знаходзяцца пад наглядам бацькоў. He маючы ўласнай сілы волі, дзяўчаты хочуць выглядаць так, як іх жадаюць бачыць іншыя. Я не вяду тут гаворку пра іх веды, духоўнасць, таленавітасць, бо ўсё гэта дзяўчаты маюць ад нараджэння. Улічваючы здольнасці і жаданні дзяўчыны, якія развіваюцца пры атрыманні адукацыі, а таксама прымаючы да ўвагі методыку яе выхавання, можна зрабіць пэўныя высновы праяе асобу. Аднаклюдзі часта памыляюцца, мяркуючы, што перад імі беззаганная істота, якая на самай справе такой не з’яўляецца. Ветлівая, прыязная на выгляд дзяўчына з прыемнай знешнасцю можа не мець тых якасцей, якія зробяць шчаслівым таго, хто прапануе ёй сваю руку. Яна можа мець адмысловыя прынцыпы і здольнасці, але характар яе яшчэ канчаткова не сфарміраваўся і ён вельмі няўстойлівы. Гэта справа часу і абставін, якія зафіксуюць дзявочыя пачуцці і светапогляд.
Абрыў думкі аўтара. (Заўвага перакладчыка).
privalo skirti joms užsiėmimus ir pratinti jas būti nuolankias, paklusnias ir nieku gyvu ne dykinėjančias. Joms būdama vadove ir pavyzdžiu, ji niekada nepamiršta, kad geras pavyzdys nepalyginti vertingesnis nei visi nurodymai. Tokios motinos sūnūs, turėdami tik ją kaip auklę ir tik ją kaip auklėtoją, iki jie pereina į mokytojų ir guvernerių rankas, su motinos pienu iš pat vaikystės įgis supratimą apie religiją, garbę ir dorą; ir šie jausmai, išugdyti vaikystėje, plėtojami lavinimu, stiprinami brandos amžiuje, subrandins tiek gerų piliečių tėvynei ir vertingų žmonių visuomenei.
Tad kokia svarba tenka panelės auklėjimui, ir kiek gerų ir blogų moterų daro įtaką vyrų moraliniams principams bei jų laimei!
... Bet, nepaisant to, kad šis auklėjimas dažnai yra ydingas ir kad, rū­pindamiesi daugiau protu nei jausmais ir daugiau paviršutiniškais sugebė­jimais nei tvirtomis dukterų įgytomis žiniomis, jų tėvai apsirinka ir remiasi klaidingais principais, nėra abejonių, kad pati puikiausia panelė negalės džiaugtis tapsianti gera žmona ir gera motina, jei, baigdama savo lavinimą, ji nuolat nekreipia dėmesio į ją supančius pavojus ir neieško būdų jų išvengti.
Beveik visos panelės atrodo daugiau ar mažiau geros tol, kol jos gyvena atsiskyrusios vienuolyne ar patikėtos pensiono šeimininkei arba kol jos prižiūrimos savo tėvų; dar neturėdamos savo užgaidų, jos atrodo esančios tokios, kokios norima, kad jos būtų. Aš nekalbu apie jų žinių, jų proto ir jų talento lygį, nes visa tai susiję su sugebėjimais, kuriuos jos atsinešė gimdamos, arba daugmaž priklauso nuo gabumų ir norų, kurie ugdomi joms besimokant, taip pat nuo mokymo metodų, taikomų joms ugdyti, ir lengva apie tai susidaryti nuomonę. Bet dažnai klystama, manant, kad panelė, kuri regisi maloni, tokia ir esanti; ir kad su savo meilumu ir su visomis savo išvaizdos apraiškomis, kurios kalba jos naudai, ji iš tikrųjų pasižyminti reikiamomis savybėmis, suteiksiančiomis laimę tam, kuris jai pasiūlys savo ranką. Panelei privalu turėti tvirtus moralinius principus ir dorus polin­kius; bet jos charakteris dar nėra susiformavęs ir nusistovėjęs. Tik laikas jį išugdys ir aplinkybės apibrėš jos jausmus bei jos galvoseną, nes, pereinant nuo savo tėvų ir savo mokytojų įtakos prie savo vyro įtakos, būtent nuo jo pasirinkimo daug priklausys jos elgesys ir jos likimas.
Дзяўчына адыходзіць ад апекі бацькоў і настаўніц і трапляе пад уладу мужа, ад якога ў значнай ступені і будуць залежаць яе паводзіны і лёс.
Шчаслівая тая дзяўчына, якой бацькі прывілі рэлігійныя і маральныя прынцыпы і якую навучылі быць цярплівай, пакорлівай, добрай, пяшчотнай і працалюбівай! Шчаслівая тая дзяўчына, якой бацькі падаравалі здаровы розум, разважлівасць, палымянае сэрца і пачуццё абавязку! Незалежна ад таго, якога мужа ёй прызначыць Гасподзь, яна заўсёды будзе паводзіць сябе мудра і стане прыкладам для ўсіх. Яна будзе купацца ў шчасці, калі спаткае дастойнага для сябе мужа, а чыстае сумленне паслужыць ёй уцехай, калі муж не будзе адпавядаць яе чаканням.
Самым каварным і самым небяспечным ворагам для сябе жанчыны лічаць ліслівасць, ахвярамі якой і становіцца большасць з іх. I толькі нямногія могуць аказаць супраціўленне гэтай пошасці. Гэта сведчыць пра схільнасць да славалюбства і незразумелай легкадумнасці прыгожага полу, у якога, дарэчы, ёсць столькі пераваг над мужчынамі. Жанчын можна было б асуджаць яшчэ больш і нават здзекліва смяяцца з іх легкавернасці, калі б тыя, хто злоўжывае іх чыстасардэчнасцю, не былі яшчэ больш вінаватымі.