Бацькоўскія парады
Чатыры лісты аб выхаванні
Міхал Клеафас Агінскі
Памер: 155с.
Мінск 2016
Андрэй Снядэцкі (Jędrzej Šniadecki, 1768-1838) выбітны, сусветнавядомы навукоўца, доктар хімічных, медыцынскіх, філасофскіх навук, прафесар Віленскага ўніверсітэта. Малодшы брат Яна Снядэцкага.
J. Šniadecki, Początki chemii stosownie do teražniejszego tej umiejętnošci stanu dla požytku uczniow isluchaczow uložone i na wzorlekcjiakademickich služyc mające, 1.1-2, Wilno, 1800. J. Šniadecki, Teorya Jestestw Organicznych, 1.1, Warszawa, 1804; t. 2, Wilno, 1811.
E K. Dmochowski, Sztuka rymotworcza. Poemat, Warszawa, 1788. Гэта дыдактычная паэма, якая стала падручнікам для паэтаў і чытачоў паэзіі Асветніцтва.
Нікала Буало (Nicolas Boileau, 1636-1711) французскі пісьменнік, паэт і літаратурны крытык. Княгіня Ізабела з Флемінгаў Чартарыйская (Izabela z Flemingow Czartoryska, 1746-1835) пісьменніца эпохі Асветніцтва, аўтарка працы “Розныя думкі аб спосабах закладання садоў” (Myšti rbine 0 sposobach zakladania ogrodow}.
Станіслаў Вадзіцкі (Stanislaw Wodzicki, 1764-1843) польскі палітык, паэт, батанік. Старшыня кіраўнічага сената Кракаўскай рэспублікі ў 1818-1831 гг.
Згадваецца трохтомная праца С. Вадзіцкага, выдадзеная ў Кракаве ў 1818-1820 гг., прызначаная для аматараў садаводства, гл.: S. Wodzicki, 0 hodowaniu, užytku, množeniu ipoznawaniu drzew, krzewow, roslin i ziol celniejszych ku ozdobie ogrodow, przy zastosowaniu do naszejstrefy. Dzielo milosnikom ogrodowposwi^cone, 1.1-2, Krakow, 1818; t. 3, Krakow, 1820.
8. Dmochovskio „Eiliavimo meną“ (Sztuka rymotwirczag1. Tai veikiau sekimas Bualo (Boileau)33 ir Horacijumi nei jų vertimas. Šį skaitinį rekomenduoju Irenėjui.
9. Naudingam ir maloniam prasiblaškymui būnant kaime verta paskaityti kunigaikštienės Cartoriskos (Czartoryska) darbą apie sodus34. Čia mama ir vaikai linksmai leis laiką ir semsis meistriškumo tobulindami gėlių lysves ir sodindami bei prižiūrėdami gražius augalus. O atokvėpio valandėles Irenėjus mielai praleis su įstabiu Vodzickio (Wodzicki)35 veikalu, kurio trečiasis tomas neturėtų būti išneštas už šiltnamio ar oranžerijos ribų36.
10. Amelij ai ir Emai siūlau skaityti ir skaityti Viurtembergo kunigaikštienės veikalą „Dobromilo piligrimas“ (Pielgrzym z Dobromilag, taip pat panelės Tanskos38 „Atsiminimus apie gerąją motiną“ (Pamiątkapo dobrey matceg. Varšuvoje pasirodė šio kūrinio tęsinys, pavadintas „Motina Amelija“ (Amelia Matkąg. Reikėtų ją per Zavadskį41 atsisiųsti.
E K. Dmochowski, Sztuka rymotworcza. Poemat, Warszawa, 1788. Tai didaktinė poema, tapusi vadovėliu Apšvietos poetams ir poezijos skaitytojams.
Nicolas Boileau (1636-1711) prancūzų rašytojas, poetas ir literatūros kritikas.
Kunigaikštienė Izabelė Flemingaitė Cartoriska (Izabela z Flemingow Czartoryska, 17461835) Apšvietos epochos rašytoja, veikalo „Apie įvairius sodų užveisimo būdus“ (Myšli rožne o sposobach zakladania ogrodow) autorė.
Stanislovas Vodzickis (Stanislaw Wodzicki, 1764-1843) lenkų politikas, poetas ir botanikas. Krokuvos Respublikos valdančiojo senato pirmininkas 1818—1831 m.
Minimas 1818-1820 m. Krokuvoje išleistas trijų tomų S. Vodzickio veikalas, skirtas sodininkystės mėgėjams, žr. S. Wodzicki, O hodowaniu, užytku, množeniu ipoznawaniu drzew, krzewow, rošlin i ziol celniejszych ku ozdobie ogrodow, przy zastosowaniu do naszejstrefy. Dzielo milošnikom ogrodowpošwięcone, 1.1-2, Krakow, 1818; t. 3, Krakow, 1820.
„Dobromilo piligrimas“ {Pielgrzym z Dobromilo) tai Izabelės Cartoriskos kūrinys, susilaukęs didelio populiarumo. 1819-1820 m. „Dobromilo piligrimas“ buvo pakartotinai išleistas kartu su Izabelės Cartoriskos dukters, poetės ir filantropės Marijos Onos Cartoriskos, Viurtembergo kunigaikštienės (Maria Anna Czartoryska von Wiirtemberg, 1768-1854), „Kaimo apsakymais“ (orig. Powiesci wiejskie) rinkinyje, pavadintame Pielgrzym w Dobromilu, czyli nauki wiejskie. Z dodatkiempowiesci (Warszawa, 1819,1820).
Klementyna z Tanskich Hoffmanowa (1798-1845) lenkų prozininkė, vertėja, redaktorė, viena iš pirmųjų lenkų rašytojų vaikams. 1829 m. ištekėjo už istoriko ir rašytojo Karolio Hoffmano.
K. Tanskos pedagoginis traktatas „Atsiminimai apie gerąją motiną“ (Pamiątka po dobrey matce) pirmą kartą buvo išleistas 1819 m.
Amelia matką. Dzielo za dalszy ciąg „Pamiątkipo dobrej matce” služyč mogące, przez tęž šamą Autorkę, 1.1-3, Warszawa, 1822-1824.
Juozapas Zavadskis (Jozef Zawadzki, 1781-1838) Vilniaus spaustuvininkas ir leidėjas, užsiėmė knygų užsakymais ir prekyba jomis.
10. Амеліі і Эме я параіў бы прачытаць і нават перачытаць кнігу княгіні Вюртэмбергскай “Пілігрым з Дабраміля”36, атаксама “Успаміны пра добрую матулю”37 мадэмуазель Танскай38. Зусім нядаўнаў Варшаве з’явіўся працяг “Успамінаў” пад назвай “Матуля Амелія”39. Трэба будзе набыць гэтую кнігу праз Завадскага40.
Калі дзеці ахвотна і ўважліва прачытаюць пералічаныя кнігі, яны авалодаюць добрымі ведамі па гісторыі, публічным праве і літаратуры сваёй краіны, бо пазнаёмяцца з найлепшымі набыткамі сучасных аўтараў. 3 узростам іх чытацкі кругагляд будзе пашырацца.
Вядома, час ад часу трэба чытаць “Варшаўскую газету”41, якая ў стылёвых адносінах лепшая, чым “Кур’ер Літоўскі”42. Нямала цікавых і пазнавальных рэчаў можна прачытаць у “ Дзённіку Віленскім”43.
“Пілігрым з Дабраміля” (Pielgrzym z Dohromila) гэта твор Ізабэлы Чартарыйскай, які набыў вялікую папулярнасць. У 1819-1820 гг. “Пілігрым з Дабраміля” быў паўторна выдадзены разам з “Вясковымі аповесцямі” (у арыгінале Powiesci wiejskie) дачкі Ізабэлы Чартарыйскай, паэткі і філантропкі Марыі Ганны Чартарыйскай, княгіні вюртэмбергскай (Maria Anna Czartoryska von Wiirtemberg, 1768-1854), y зборніку пад агульнай назвай: Pielgrzym w Dobromilu, czyli nauki wiejskie. Z dodatkiempowiesci (Warszawa, 1819,1820). Педагагічны трактат К. Танскай “Успаміны пра добрую матулю” (Pamiątka po dobrey matce) упершыню быў выдадзены ў 1819 г.
Клемянціна з Танскіх Гофман (Klementyna z Tanskich Hoffmanowa, 1798-1845) аўтар празаічных твораў, перакладчыца, рэдактар, адна з першых польскіх дзіцячых пісьменнікаў. У 1829 г. выйшла замуж за гісторыка і пісьменніка Караля Гофмана.
Amelia matką. Dzielo za dalszy ciąg „Pamiątkipo dobrej matce” služyč mogące, przez tęž šamą Autorkę, 1.1-3, Warszawa, 1822-1824.
Юзэф Завадскі (Jozef Zawadzki, 1781-1838) віленскі друкар i выдавец, займаўся кніжнымі замовамі і гандлем імі.
Gazeta Warszawska першая перыядычная газета Варшавы, якая выходзіла з 1774 г. Kurjer Litewski першая перыядычная газета Літвы, якая пачала выходзіць у 1760 г. У 1812-1839 ггвыпуск газеты быў перададзены ў рукі Віленскага ўніверсітэта.
Dziennik Wilenski культурна-літаратурны часопіс, які выдаваўся ў 1805-1806 і 18151830 гг. у Вільні на польскай мове. У часопісе шмат увагі ўдзялялася літоўскаму фальклору.
Rietavo dvaro sodyba. Didysis Malūno tvenkinys, 2012 m. Vyto Rutkausko nuotrauka.
Рэтаўскі маёнтак. Млынная сажалка. zoiz г. Фота Вітаса Руткаўскаса.
Jei tik vaikai šiuos veikalus perskaitys įdėmiai ir su malonumu, jiems to užteks, kad pažintų savo šalies istoriją, valstybinę teisę, literatūrą ir viską, kas yra geriausio šiuolaikinių autorių kūryboje. Visa kita jie sužinos ir supras su laiku.
Kartkartėmis reikėtų jiems duoti paskaitinėti „Varšuvos laikraštį“42, kuris vertesnis savo stiliumi nei „Lietuvos kurjeris“43, o dar jie ras įdomių ir pamokomų dalykų „Vilniaus dienraštyje“ (Dziennik Wilenski)^.
41 Gazeta Warszawska. pirmasis periodinis Varšuvos laikraštis, leistas nuo 1774 m.
Kurjer Litewski pirmasis periodinis Lietuvos laikraštis, pradėtas leisti 1760 m. Šis laikraštis 1812-1839 m. buvo perduotas leisti Vilniaus universitetui.
Dziennik Wilenski kultūros ir literatūros žurnalas, ėjęs 1805-1806 m. ir 1815-1830 m. Vilniuje lenkų kalba. Žurnale daug dėmesio buvo skiriama lietuvių tautosakai.
Ліст да маёй дачкі Амеліі пра выхаванне дзяцей
Лістапад 1822 г.
3 Рэтава, Жамойція, у Вільню
Даўагая мая Амелія!
Ты не забылася, што некалькі месяцаў таму назад я падкрэсліў адну фразу ў тваёй мілай запісцы, якую ты мне даслала. Тады ж я паабяцаў паразважаць над знойдзенай табой розніцай паміж розумам і сэрцам.
Займаючыся цяжкімі невясёлымі справамі ў Рэтаве, я ўсё ж знайшоў вольную часіну, каб выканаць сваё абяцанне. Узяў пяро і пішу табе. Мне прыйшлі ў галаву некаторыя думкі пра адукацыю ўвогуле і пра небяспеку, якой падвяргаюцца маладыя людзі, уступаючы ў дарослае жыццё. Гэтыя думкі я вырашыў выкласці на паперы.
Выхаваная самай лепшай маці, адораная выдатнымі якасцямі, прывучаная да карысных заняткаў ты абавязкова дасі шчасце таму, каго Гасподзь пашле табе ў мужы. Ты была любімай дачкой сваіх бацькоў, і ты, несумненна, станеш добрай жонкай і добрай маці.
Няхай Бог спрыяе табе ў гэтым! Няхай Усявышні ўмацуе цябе ў любові да дабрачыннасці і да выканання тваіх абавязкаў! Няхай Валадар Нябесны благаслаўляе цябе заўсёды і ўсюды! I каб бацька твой на схіле сваіх дзён мог хоць трохі пацешыцца і парадавацца твайму шчасцю!..
M А. Аістапш) 1822 г.
Гэта памылковая думка аддзяляць розум ад сэрца і спрабаваць разглядаць іх як абсалютна розныя паняцці, бо гэта, па сутнасці, дзве часткі аднаго цэлага, якія падпарадкоўваюцца адной і той жа душы.
He пранікаючы ў таямніцы арганізацыі чалавека і не паглыбляючыся ў псіхалагічныя дыскусіі пра здольнасці душы, я ахвотна падзяляю
Laiškas mano dukrai Amelijai apie vaikų auklėjimų
1822 metų lapkritis. Iš Rietavo Žemaitijoje į Vilnių
Mano brangioji Amelija!
Tu nepamiršai, kad iš tavo malonaus laiškučio, kurį man atsiuntė prieš keletą mėnesių, aš pasižymėjau vieną sakinį ir apsiėmiau tau brūkštelėti keletą pastebėjimų dėl skirtumo, kurį tu įžiūrėjai tarp galvos ir širdies. Pasinėręs į nemalonius ir nuobodžius darbus Rietave, vis tiek suradau laisvų valandėlių, kurias paskyriau savo pažadui ištesėti, ir paėmęs į ranką plunksną tau rašyti nejučia įsitraukiau ir popieriuje išdėsčiau visas mintis, kurios man atėjo į galvą apskritai apie auklėjimą ir apie pavojus, kurie tyko jaunų būtybių, pradedančių savarankų gyvenimą. Esi išauklėta pačios geriausios motinos, apdovanota puikiausiomis savybėmis; įpratusi naudingai triūsti, tu neabejotinai suteiksi laimę tam, kurį tau dangus skirs už vyrą, o būdama mylima ir puoselėjama savo tėvų tu, be abejonių, tapsi gera žmona ir gera motina. Kad Dievas išpildytų mano norus! Kad jis suteiktų tau jėgų gyventi dorybėje ir atlikti savo pareigas! Kad jis tave visur ir visada laimintų; ir tada tavo tėvas, baigdamas savo dienas, dar pasidžiaugs laimės valandėlėmis!..
КНІГІ ОНЛАЙН
