Багам ночы роўныя
Сяргей Пясецкі
Выдавец: Рэгістр
Памер: 437с.
Мінск 2019
Калі, нарэшце, выбраліся з яра, Забава падышоў да вялікага хваёвага пня і лёг пад яго на снег, падняўшы ногі
ўгору і абапёршы іх аб дрэва. Гэта было патрэбна для таго, каб выліць найбольш вады з вопраткі і ботаў.
Пашыбавалі далей. Забава, злосны і азяблы, ішоў, не захоўваючы асцярожнасці. Пятроў, гучна сапучы, пёрся за ім. Праз пэўны час Раман заўважыў, што блукае, і пастараўся знайсці правільны кірунак, але гэта было цяжка, бо ён не ўзяў компас. Доўга не казаў Пятрову пра сваю здагадку, нарэшце, спыніўся і пачакаў яго.
— Ведаеш што? — сказаў. — Я заблудзіўся.
— Ну-у? — амаль весела адазваўся Пятроў.
— Так... Блукаем. Учора цябе чорт вадзіў па маноўцах*, а сёння мяне.
Арыентуючыся па зорках, Раман пайшоў на паўночны ўсход. Пасля дзвюх гадзін вельмі цяжкайдарогі выйшлі на тракт і абок яго пайшлі далей. А гадзіне дванаццатай уначы былі ў васьмі кіламетрах ад граніцы, паблізу маёнтка Краснае.
Увайшлі ў Старасельскі лес, які ўтвараў гіганцкае паўкола. Дарога ўразалася ў чорную гушчыню дрэў роўнай, белай, бліскучай у месяцовым святле стужкай. Гэта выглядала як лоб велікана, пакрыты густымі валасамі, з выразна зачасаным праборам, асветленым вялікім рэфлектарам — месяцам.
Была чацвёртая гадзіна ночы, калі калегі дайшлі да 14 вярсты. Яны былі вельмі стомленыя.
— Паблізу адсюль ёсць меліна, — сказаў Пятроў. — Пойдзем туды... Адпачнём, а ўдзень рушым далей.
Па палявой, добра выезджанай санямі дарозе аддаліліся больш за вярсту ад тракту і наблізіліся да адзінокага хутара, які знаходзіўся паблізу лесу. Пятроў пералез праз агароджу і пастукаў у акно. Хутка з сярэдзіны пачуўся голас:
— Хто там?
— Я... Настаўнік... — сказаў Пятроў.
— Зараз.
Неўзабаве мы апынуліся ў вялікай чыстай хаце, падзеленай невысокай шырмай на дзве часткі. Тут было вельмі
* Маноўцы (польск.) — бакавыя дарогі.
цёпла. Гаспадар i гаспадыня ўжо сядзелі за сталом, а іхняя дачка Магда смажыла на кухні яечню для гасцей. Пятроў развёў вадой спірытус.
— Што за ён? — спытаў у Пятрова гаспадар (селянін, які выглядаў вельмі інтэлігентна), рухам галавы паказваючы на Рамана.
— Калежка мой. Файны хлопец. Можаце давяраць, — гаварыў Пятроў, выкладваючы на стол прынесеныя для іх рэчы: хусткі, панчохі, скуру на падэшвы, ігральныя карты, свэтар. — Тут усё, аб чым некалі прасілі, — дадаў ён праз хвіліну.
— Вялікі дзякуй, — сказаў гаспадар. — Пехатою ў горад пойдзеце ці паедзеце?
— Можна запрэгчы каня. Калі развіднее, паедзем. Цяпер трохі праспімся.
Неўзабаве гаспадар абудзіў іх.
— Уставайце на сняданак. Зараз вырушым у дарогу.
У час снедання калегі дамовіліся: каторы з іх раней скончыць «работу», той прыйдзе сюды і пачакае другога. Прызначылі дату спаткання і дамовіліся: хто прыйдзе першым, той будзе чакаць да двух дзён.
— Разам весялей ісці, — сказаў Пятроў.
— I больш надзейна, — дадаў Раман.
— Ты глядзі толькі, — пачаў папярэджваць Пятроў, — каб цябе ў горадзе гіцаль не злавіў.
— А ты калі прыйдзеш у горад, то пысу шапкай закрый, бо коні пападаюць.
— Мяне не спалохаюцца. Я першы хлопец на вёсцы: уся кашуля ў пеўнях!
— Першы хлопец на ўсёй вёсцы, — паўтарыў Забава, — а ў той вёсцы адна хата.
— Пацэтна*! — смяяўся гаспадар. — Языкі, як брытвы.
— Мы бывалыя. За словам у кішэню не лезем. Усё растлумачым. Калі не языком, то кулаком, калі не кулаком, то куляй! -гаварыў Пятроў.
* Пацэтна — забаўнік, балабол, пацешнік.
Дзённік шпіёна
Мінск, 4 снежня 1922 г.
Работу я скончыў у паскораным тэмпе і вярнуўся ў Мінск. Затрымаўся ў пані Жарскай. Юльцы даў чаравікі. Яна, бядачка, абкручвала ногі нейкімі анучамі. Сказаў, што купіў іх у Бабруйску ў кааператыве. Пані Жарская вельмі хацела вярнуць мне кошт чаравікаў, але я сказаў, што гэта падарунак Юльцы ад мяне, бо яна прыбірае мой пакой і гатуе мне гарбату.
Вечарам пайшоў да пані Ядвігі. Яна сказала, што чэкіст (цяпер гэпэушнік, бо НК перайменавалі ў ГПУ) хоча са мной пагутарыць. Я сказаў, што прыйду праз дзве гадзіны. Пані Ядвіга пайшла папярэдзіць гэпэушніка, ая хуценька пайшоў у горад. Трэба было залатвіць вельмі тэрміновую справу.
Калі вечарам я ўвайшоў у двор дома, у якім жылі Д валінскія, то ўважліва абгледзеў кожны кут двара. Усё было ў парадку. На вуліцы я таксама не заўважыў нічога падазронага. Тады ўвайшоў у памяшканне. Пані Ядвіга была адна. Яна ўвяла мяне ў маленькі бакавы пакоік.
На стале гарэла свечка. У яе скупым святле я ўбачыў найперш бледны, шчуплы твар з выступаючымі на шчоках касцямі, з доўгім вузкім носам і некалькі касаватымі вачыма. Высокі вузкі лоб падоўжвала вялікая лысіна. Па мізэрным твары нельга было распазнаць узрост.
— Пазнаёмцеся, панове, — сказалапані Ядвіга, — пакідаю вас. Можаце гаварыць шчыра.
Я сеў за стол. Чэкіст іранічна глядзеў на мяне вузкімі шчылінкамі вачэй, усмешка крывіла ягоныя вусны.
— Няхай пан разрадзіць пісталет і дастане руку з кішэні. Пану нічога не пагражае з майго боку. Я таксама маю зброю... наган, але ва ўнутранай кішэні. Пан хоча пераканацца?
— He. Давяраю пану.
— Дзякуй за какаін, — сказаў гэпэушнік. — Дасканалы. У нас страшэнна падрабляюць.
— Хоча пан яшчэ? — спытаў я.
— Натуральна, калі ў пана ёсць.
Я выняў тры жоўтыя пляшачкі какаіну «Мегска», на 5 грамаў кожная, і падаў іх гэпэушніку. Калі ён браў іх, у яго дрыжэлі рукі. Хутка мы пачалі размаўляць пра адну вельмі важную для мяне справу. Аказалася, што ў яго ёсць каштоўная для мяне інфармацыя. У час нашай размовы неспадзявана падаў мне фатаграфію. Са здзіўленнем я ўбачыў на ёй сябе.
— Адкуль гэта ў пана?
— Адкуль гэта ў НК, хоча пан спытаць?.. Так?
— Так.
— Пакуль што не ведаю. Толькі папярэджваю, што ўсе дадзеныя, якія датычацца пана, ужо ў нас ёсць. Амаль што ўся біяграфія. Глядзіце!.. He верце нікому! Адрасоў сваіх не давайце... нават па службе. Даваць можна матэрыялы, інфармацыю, а калі дойдзе да адрасу і прозвішча, то: горад Леніна, вуліца Сталіна, дом Калініна, грамадзянка Анна Ванна альбо грамадзянін Ян Збан.
Мы доўга размаўлялі. Я атрымаў многа важнай для мяне інфармацыі. Адначасова даў яму рэкамендацыі на будучае.
— Глядзі, — сказаўмне перад адыходам, — каб не папаўся... Каб не папасціся, трэба быць хамам. Смеласці, спрыту, ведаў мала. Патрэбна найбольш хамства. У нас чым большы чалавек, тым большы хам... Патрабуюць у цябе дакументы — падай са злосцю, нецярпліва, будзь надуты і вачыма кажы: «Ну хутчэй,сцерва!» Адразу падумаюць: «Гэтанейкідобрыфрукт!» Тады дарога адкрыта! А яшчэ памятай, што ў вопратцы, у якой ходзіш у нас, не паказвайся за граніцай, бо нашы шпікі ёсць усюды. He пашкодзіць змена знешнасці.
Мы развіталіся. Я пайшоў да Брагіных. Ішоў, задумаўшыся. Раптам пачуў перад сабой добра вядомы мне жаночы голас і смех. У дзесяці кроках ад мяне ішла Лізка, якую вёў пад руку Азімаў. Людзей на вуліцы было многа, таму я мог, не хаваючыся, сачыць за імі. Азімаў гучна расказваў Лізцы пра сваіх калег і іх дзівацтвы. He ведаю, што ў гэтым было камічнага, але Лізка час ад часу выбухала мяккім смехам, які казытаў мне нервы.
«Ведае, што мае прыгожы голас, і смяецца невядома з чаго», — падумаў я, злосны ад таго, што мне не выпадае падысці да яе ў прысутнасці Азімава.
Дом Брагіных быў блізка. Прахожых станавілася ўсё менш. Каб быць незаўважаным, я перайшоў на другі бок вуліцы і, ідучы хутка, абмінуў іх. Паблізу дома Лізка затрымалася і нейкі час размаўляла з Азімавым. Потым развіталася з ім і накіравалася дадому. Я паспешліва пайшоў наўскасяк праз вуліцу ў напрамку дома Брагіных. Лізку сустрэў ужо ля брамы.
— А, гэта панна Эльжбета, — зрабіў я здзіўлены выгляд. — Адкуль так позна?
— Я была ў кінатэатры.
— Добры фільм?
— Цяпер няма добрых фільмаў. Некалі былі харошыя. Грала Вера Халодная, Лісенка, Мазжухін... А цяпер...
Размаўляючы, мы спыніліся перад брамкай.
— Пані сама нагадвае мне адну кінаактрысу, — паўтарыў я словы, якія ўжо некалі ёй гаварыў. — Такія самыя прыгожыя вочы, форма вуснаў, выраз твару. Нават фігура падобная.
— Э... гэта кампліменты... Хадзем у памяшканне, бо я змерзла. Ну, хто хутчэй?
Мы пабеглі праз доўгі двор да дома, які стаяў у глыбіні двара. Ліза паслізнулася і села на сцежцы перад ганкам. Я падхапіў яе на рукі і панёс па прыступках уверх.
— Пусціце! Гэта няхораша, — гаварыла яна, перабіраючы нагамі ў паветры.
У доме мы засталі толькі маці Лізкі, якая нешта рабіла на кухні.
— Сумна мне, пане Ромку, — сказала Лізка, калі мы засталіся адны ў сталовым пакоі.
— Расказаць пані нешта вясёлае?
— He, не гэта... Мне заўсёды сумна. Усё такое банальнае, нуднае, дурное. Няма нічога цікавага. Паўсюль толькі стогнуць, што бедната, што цяжка, а жывём жа ў параўнанні з іншымі добра...
— А чаго пані хацела б?
— Чаго?.. Жыць хацела б. Жыць цікава, весела. He так, як тут... Усе пастаянна наракаюць, стогнуць... Гэта вельмі раздражняе мяне!
— А пані вельмі прыгожая з гэтым бунтам у вачах!
— Пан зноў...
Неўзабаве прыйшоў Кобзаў. Ён перашкодзіў нашай размове з Лізкай.
Я даведаўся, штодзеньнараджэння Лізкіўлютым. Мушу скамбінавацьдля яеякі-небудьдарагі падарунак.кабзацьміць скупога Азімава.
Заўтра вырушаю ў зваротную дарогу.
ГЛАВА 6
«Волга, Волга»
На меліну Пятрова Раман прыйшоў рана. Гаспадар прывітаў яго вельмі прыязна. Быў абед, усе садзіліся за стол, таму і Рамана запрасілі да стала. Потым усе пайшлі на працу, Раман сеў ля акна, адкуль быў бачны адлеглы на кіламетр ад хутара тракт, і разглядаў рух на дарозе. Меў надзею, што ўбачыць Пятрова, які будзе ісці з горада. Яму вельмі хацелася б яшчэ сёння вырушыць за граніцу, але Пятроў не прыйшоў да вечара.
Раман вельмі нудзіўся. Вечарам спытаў у селяніна:
— Ці можна дзе-небудзь купіць гарэлкі?
— Гарэлкі няма, але суседзі прадаюць вельмі добрую самагонку.
— Хай будзе самагонка, — згадзіўся Забава.
Гаспадар паклікаў дачку і сказаў ёй пайсці купіць самагонкі. Раман сказаў, што ахвотна пойдзе з ёю, каб трохі пашпацыраваць. Дзяўчына апранулася, і неўзабаве яны пайшлі вузкай сцежкай у напрамку лесу.
Надвор’е стаяла цудоўнае. На небе ныраў у аблоках месяц. Прастораблішчэлабеллю. Цішыня. Толькі снегскрыпеў
пад нагамі. Яны ўвайшлі ў лес. Тут было цямней. Магда ішла лёгкім хуткім крокам. Дарогі не было відаць, бо снег ахутаў усё. Але дзяўчына ішла ўпэўнена ў добра знаёмым ёй накірунку. Неўзабаве выйшлі на край лесу. Непадалёку была бачна ў гурбах асеўшая хаціна са ссунутай набок шапкай снегу. Як цікаўныя вочы дзіцяці, гарэзліва міргала святло з двух вокнаў. Дзяўчына спынілася і паказала рукой на хутар:
КНІГІ ОНЛАЙН
