КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Публіка, якая запаўняла вуліцу, складалася пераважна са служачых савецкіх інстытуцый. Яны прыйшлі сюды таму, што нельга было не ісці. А раптам заўтра спытаюць, ці браў удзел у першамайскіх урачыстасцях? Калі не, то адразу: «ннакомыслне», няма энтузіязму і г. д. А наступствы могуць быць непрыемнымі: пачынаючы ад страты пасады, а знайшоўшы пасаду, можна скончыць у камерах ГПУ. Таму «радасна» віталі кожны новы род войск і стараліся быць на вачах у найбольшай колькасці знаёмых. 3 трыбуны, размешчанай насупраць катэдры, удзельнікаў параду віталі мясцовыя начальнікі. Пасля кожнага вітання чуліся авацыі і граў аркестр. Гэта працягвалася доўга. Пасля вайскоўцаў ішлі аддзелы ГПУ. Гэтыя былі добра ўзброеныя і экіпіраваныя. Стваралі ўражанне войска нейкай чужой дзяржавы. Ix віталі крыкамі: «Няхай жывуць абаронцы пралетарыяту!» Раман заўважыў, што тон авацыям і лозунгам задаюць адны і тыя ж людзі. Спраўным вокам шпіёна ён акрэсліў іх як шпікаў ГПУ. Гэта былі клакёры рэвалюцыйнага энтузіязму. Яны забяспечвалі неабходную частку кожнай урачыстасці. Нарэшце, паказаліся прафсаюзы са сваімі сцягамі. Ішлі цяжка, панура. У іхнім маршы адчуваліся неахвота і прыгнечанасць. Людзі былі дрэнна апрануты, твары ў іх былі заклапочаныя. На многіх тварах пакінулі сваю пляму голад і галеча. Найлепш глядзеўся марш камсамольцаў. Гэтыя ішлі сапраўды ахвотна, з азартам. Але ў гэтым было жыццялюбства моладзі, адносна добра забяспечанай, якая ўпэўнена адчувала сябе. Раман пачаў праціскацца ў бок трыбуны, з якой чарговыя прамоўцы звярталіся да натоўпу. Але блізка падысці не змог, бо трыбуну акружалі войскі і гамана прафсаюзаў. Ён лавіў абрыўкі сказаў: — Класавая салідарнасць — імперыялістычная інтэрвенцыя — дэмаганічная палітыка буржуазных краін — пралетарская пільнасць... У канцы чуліся выразы: — Няхай жыве правадыр пралетарыяту таварыш Ленін! Няхай жывуць абаронцы рэвалюцыі і Чырвоная Армія! I ляцелі ўгору крыкі, і чуліся ў паветры гукі «Інтэрнацыяналу». Да Рамана падышоў Клядзінскі і пацягнуў яго за рукаў. Яны пачалі праціскацца да выхаду з плошчы. Калі апынуліся на Савецкай вуліцы, з камендатуры выйшаў элегантна апрануты чын і ў суправаджэнні двух вайскоўцаў сеў у аўтамабіль. Яны ад’ехалі ў кірунку вакзала. — Бачыў яго? — сказаў Клядзінскі. — Рэдкі заалагічны экзэмпляр. Займаеадразу тры пасады. Падлец. Карупцыянер, якога Рэвтрыбунал даўно павінен да сценкі паста- віць. А яму нічога. Плавае сабе, як кракадзіл, у моры савецкіх экскрэментаў. А чаму? Бо мае падтрымку ў цэнтры. Ва ўсім адыгрываюць ролі адносіны і адносіначкі. Без гэтага нікуды. А бачыў, як апрануты? Гэта называецца: вытрас пралетарый буржуя з фрака і портак і сам у іх прыбраўся. Толькі гузікі не зашпіліў. Шкада часу! А прарэх зручны для вентыляцыі. Цяпер марыць, як графскі тытул прыдбаць. Бо пралетарыйка, з тых, што на сцены нлююць; датуль пра роўнасць і братэрства вярэшчуць, пакуль пёркі не вырастуць. Клядзінскі замаўчаў. Праз хвіліну зноў пачаў: — Ведаеш, абрыдла мне страшэнна гэтае пастаяннае пекляванне* рэвалюцыйных лозунгаў. Хвароба нейкая. Чорт яго ведае. Дзе людзі хоць трохі даверу адно да аднаго маюць, то малолі і мелюць рэвалюцыйныя фразы, з якіх нават г...а не выціснуць. От, смурод толькі і дурэнне галавы. Я таму не хачу цяпер ісці дадому, бо ведаю, што зараз прыпаўзе палітрук Савеня і пачне спрачацца з Данеўскай аб розных «прынцыпіяльных пытаннях». Прыемная жанчына, але хворая на гэта... Таўкуцца, як мухі на шкле: шукаюць выйсце, вынюхваюць паражэнне вінаватым... I я гэтым заразіўся. Гавару і гавару. А можа, табе гэта зусім не цікава? — Канешне. Ахвотна слухаю, бо сам не вельмі люблю гаварыць. Я не гаваркі. Выхоўваўся ў такой сям’і, дзе кожнаму можна было не больш за сем слоў у суткі сказаць. 3 цягам часу мы навучыліся разумець адно аднаго без слоў. — Варта было б і нашых таварышаў у такую сямейку ўпакаваць. Менш бы гаварылі, а больш рабілі б. На вуліцах прахожых было мала. Усе стоўпіліся ў цэнтры горада або былі ў кватэрах. У нейкі момант да калег падышоў нейкі валацуга. Ён быў нецвярозы. — Паважаныя таварышы! Віншую, прабачце, з першамайскім святам і таму падобным, а таксама прашу пару рублікаў на махорачку! * Пекляваць (польск.) — саліць, марынаваць. — Чаму не працуеш? — спытаў Клядзінскі. — Адпрацаваў сваё! О! — жабрак паказаўпакалечаную правую далонь, на якой тырчэла толькі кульця вялікага пальца. — Машына мяне так скалечыла. Воўк — не машына! Атрымліваю дапамогу, але што з гэтага? На перац да г... не хопіць. Я таварышам зараз прадстаўлю штуку. — Ну прадстаў. Жабрак вывернуў вочы так, што паказаліся адны бялкі. Потым наморшчыў лоб, і шапка ў яго ссунулася на нос. Клядзінскі засмяяўся, дастаў кашалёк і даў жабраку 10 000 рублёў у адной купюры выпуску 1923 года. Жабрак зняў з галавы шапку, пакланіўся і сказаў перабольшана ветліва: — Вельмі дзякую шаноўнай асобе. Жадаю вясёлай першамайскай забавы! Калі пайшлі далей, Раман спытаўся ў Клядзінскага: — Навошта так многа яму даў? — Навошта? Бо гэта купюра канкурыруючай фірмы. — He разумею. — Ну, фальшывая. Трохі пазней Болік спытаў у Рамана: — Як табе спадабалася свята? — Нэндза*. Усё безжыццёвае. — Маеш рацыю. Мяркую, што там толькі два чалавекі па ўласнай волі і сапраўды з цікавасцю разглядалі парад. — Хто? — Ты і я... А можа, дзесь яшчэ знайшоўся падобны госць. Астатнія прыйшлі, бо былі вымушаны. Альбо не было куды пайсці. Эх! Хутчэй бы вайна! Я б ім насаліў! Хаця я перакананы, што селянін першы б вілы ў бок бальшавікам усадзіў, а рабочыя малаткамі б гэтую сцерву вытаўклі. Ты не разумееш, якое мора нянавісці бурліць вакол! Я бачу гэта ў поглядах кожнага рабочага, кожнага селяніна! I патоне ўгэтым моры некалі ўся камуністычная партыя! Будзе ў Расіі яшчэ такая разня, якой не бачыў свет. Тады не дапа- * Нэндза (разм) — беднасць, галеча, галота. могуць ні аўтаматы, ні засценкі ГПУ. Язва павінна трэснуць. Столькі крыўды, голаду і крыві людской не можа застацца без адказу. Далей яны ішлі моўчкі, нібы прыгнечаныя жахлівасцю слоў, якія сказаў Клядзінскі. А Раману было невыказна прыкра, калі заўважаў накіраваныя на іх баязлівыя, неахвотныя погляды прахожых. Змяркалася, калі калегі вярнуліся дадому. У салоне засталі Данеўскую і палітрука Савеню. Яны, відочна, пра нешта спрачаліся, можа, нават лаял іся, бо ў Данеўскай была чырвань на шчоках, а Савеня нервова барабаніў пальцамі па стале. Данеўская звярнулася да Клядзінскага: — Таварыш Громаў, прашу шчыра сказаць мне, ці ўвядзенне НЭПу не з’яўляецца капітуляцыяй? Гэта значыць, немагчымасцю рэалізацыі праграмы партыі і падрывам даверу грамадзян да ўраду? — Я, Ніна Андрэеўна, лічу так, — цвёрда сказаў Клядзінскі, — што трэба біць буржуазію, і ўсё. А астатняе мяне зусім не цікавіць. Ведаю, як камандаваць салдатамі. Ведаю, што ім патрэбна для класавай свядомасці. А палітыка, ці знешняя, ці ўнутраная, зусім мяне не цікавіць. Палітрук згодна кіўнуў галавой, а Данеўская скрыжавала рукі на каленях: — Але ж, Іван Дзмітрыевіч, гэта не палітыка, а толькі размова паміж сваімі людзьмі. Зараз я гэта вам растлумачу. Вось існуе магутная партыя. Самая магутная ў свеце. Гэтая партыя кіруе вялізнай краінай і ўсё трымае ў руках. I раптам гэтая партыя звяртаецца да спекулянта, да цёмнага купца і просіць: «Ратуйце нас, грамадзяне, бо паздыхаем з голаду! Пастаўце на ногі гандаль! Дайце хлеба!» I робім гэта мы, хто мае рэцэпты супраць усіх хвароб іншых рэжымаў. Ці ж гэта добра? Палітрук Савеня слухаў доказы Данеўскай і саркастычна ўсміхаўся. Потым вымавіў павольна, паблажліва, як дзіцяці, але адразу адчувалася, што ён стрымлівае раздражненне. — A што рабіць, шаноўная таварышка, калі на шляху да мэты сустракаецца перашкода? Што? — і, не чакаючы адказу, цягнуў далей: — Тады трэба адступіць, каб узяць разгон і пераскочыць. Данеўская засмяялася: — Так, пераскочыць. А за перашкодай будзе клаака. Значыць, трэба ўмазацца ў яе? Савеня паківаў галавой: — He трэба ставіцца да гэтых рэчаў так трагічна. Партыя мае столькі пратэрмінаванай працы, столькі перашкод, што цяжкаўсё пераадолець! Няхай жа і спекулянты для яе папрацуюць! Мы зможам выцягнуць карысць нават з паразітаў. — А што будзе потым? — Потым ліквідаваць іх, як ліквідавалі колішнюю буржуазію. — А ці гэта будзе сумленна? — Ого! Сумленна! Яшчэ чаго! Мы ў люксусовыя пачуцці гуляць не будзем! Гутарка ідзе аб дабрабыце ўсіх. Можна спытацца, ці гэта будзе карысным для краіны? А ведаю, што, напэўна, будзе карысным, бо тым часам можна будзе падрыхтавацца для далейшай працы па праграме. — Прашу зразумець хаця б тое, што інтэлігенцыя ўсяго свету бачыць гэта і разумее. — Што нам да інтэлігенцыі ўсяго свету? Нас больш цікавяць капіталісты, з якімі мы вядзём гандаль. Нас яшчэ цікавяць сяляне і рабочыя. Гэтых заўсёды «накапаюць» нам агітатары. А інтэлігенцыя? Рэвалюцыі паказалі, што з інтэлігенцыяй не трэба лічыцца. Інтэлігенцыя не мае пазваночніка. Яна хісткая і баязлівая. Гэтая размова стаміла Рамана. Ен пару разоў зірнуў на Клядзінскага і ўбачыў на ягоным твары дзіўную ўсмешку, а погляд, накіраваны на прамоўцу Савеню, быў халодным і іранічным. У пэўны момант палітрук таксама зірнуў у вочы Клядзінскаму. Раптам змоўк. Потым сказаў яму неяк няўпэўнена: — А вы, таварыш, як глядзіце на гэтае пытанне? — А ніяк. Мяне гэта проста стамляе. У мяне ёсць пазіцыя і яе трымаюся. Біў буржуазію і біць буду! Я ў дзевятнаццатым годзе са сваім батальёнам два палкі дзянікінцаў ушчэнт разнёс. А ў дваццатым высцяліў палякамі дарогу ад Бярэзіны да Віслы. I ведаю, што яшчэ папрацую. Таварышы яшчэ пачуюць пра мяне. Громаў пакажа Саветам, на што здатны! Няхай толькі пачнецца вайна! А цяпер развітаюся з вамі, бо трэба рушыць у дарогу. Служба. Клядзінскі паціснуў руку Данеўскай, дзякуючы ёй за гасціннасць. А потым падышоў да палітрука. — Так, таварыш. Спадзяюся, што ў сёмым, найдалей восьмым годзе рэвалюцыі Еўропа будзе нашай. Раман заўважыў, што твар палітрука зрабіўся чырвоным, але не зразумеў, чаму. А Клядзінскі працягваў паціс- каць яму руку. — А ў дзясятым годзе гэтая зорка, — ён ударыў левай рукой па будзёнаўцы, — накрые ўвесь свет!