Багам ночы роўныя
Сяргей Пясецкі
Выдавец: Рэгістр
Памер: 437с.
Мінск 2019
— He разумею вас.
— Вось, напрыклад, ёсць змены, у якія працуюць амаль адны мужчыны. Як увойдзеш у залу, чуваць тытунь, трохі алкаголь. Там, дзе працуюць жанчыны, — проста туалет або бойня. Халера ведае што! Hoc зварочвае. Сялёдка, тухлыя яйкі. Мярзота!
— Прызнаюся вам, што не прынюхваўся так дакладна. Нюх вы маеце цудоўны. Проста фенаменальны!
Кусцін ласкава ўсміхнуўся. Праз хвіліну сказаў:
— А вы не спрабавалі... з Карнеўскай? Якая ёсць, такая ёсць, але заўсёды ногі і гэтак далей... А тут зручна: цішыня, канапа...
— He, не спрабаваў. Яна нейкая дзіўная.
Кусцін наставіў вушы:
— Што такое?
Раман узяў са стала французскі ключ і пачаў падкідваць яго ўгору...
— Як прыходжу на змену, то яна заўсёды з французскім ключом у руцэ дэфілюе. Можа, у яе «абручы на галаве раз’ехаліся»?
Потым Кусцін развітаўся з Раманам.
— Часцей заглядайце сюды, — запрасіў яго Раман. — Вельмі люблю з разумнымі людзьмі паразмаўляць.
— Мне вельмі прыемна! Прыйду пры першай жа магчымасці.
Дзённік шпіёна
Мінск, 15 мая 1923 г.
У нядзелю я быў у Брагіных. Пайшоў туды вечарам. Застаў дома ўсю сям’ю. Быў нават Кобзаў з жонкай. I як бясплатны дадатак — Азімаў. Ён пазелянеў ад злосці, калі ўбачыў мяне. Усе раптам змоўклі, і настала няёмкая цішыня. А я зрабіў выгляд, што не заўважыў, якое ўражанне стварыў, і пачаў вітацца з усімі. Толькі Азімава мінуў. Адначасова гаварыў:
— Вельмі цешуся, што бачу ўсіх у добрым здароўі і што нічога не змянілася.
Адазваўся Брагін, але я заўважыў, што ён робіць гэта вельмі неахвотна:
— He спадзяваліся вас убачыць. Так даўно вас не было.
— Было многа работы. Апрабіраваў адно вынаходжанне, якое можа прынесці многа карысці і грунтоўна змяніць цяперашні спосаб тэлеграфічнай камунікацыі. Таму мяне перакінулі ў Мінск. Тут ёсць тэхнічныя варштаты і можна сканструяваць спробную мадэль.
— Дык вы сюды на пастаянна? — спытала Соф’я.
— Так, прынамсі, надоўга, бо верагодна, што пасля таго, як я скончу вынаходніцтва, буду залічаны ў школу механікаў у Смаленску.
Я заўважыў, што мае акцыі ідуць угору. Усе слухалі з вялікай цікавасцю. Толькі Азімаў упарта маўчаў і рабіў выгляд, што ён мяне не чуе і не бачыць.
— А як вам падабаецца на новым месцы?
— Так. Адчуваю сябе тут добра. Камісар Старкоў вельмі лаяльны ў адносінах да мяне. Робіць мне ўсялякія патуранні. Я прывёз яму пахвалызы ліст ад Івана Дзмітрыевіча Громава (я вымавіў гэтае імя з такой пашанай, нібы казаў «Уладзіміра Ільіча Леніна»). Аднак Соф’я спытала:
— Хто гэта такі?
Я выказаўздзіўленне:
— Вы не ведаеце? Дзіўна! Гэта Герой Савецкага Саюза. Калега Варашылава. Камандаваў вялікімі часцямі чырвоных у барацьбе з Дзянікіным і палякамі. Увогуле выбітная асоба. Цяпер праводзіць культурна-асветніцкую працу ў арміі.
Марыя Іванаўна глядзела на мяне з павагай. У ейным позірку я чытаў: «Хто б мог падумаць?» А Брагін глядзеў на жонку, нібы хацеў сказаць: «Ну бачыш, ці ж я не казаў табе?» Настрой кардынальна змяніўся. Натуральна, Азімаў паранейшаму захоўваў «каменны» спакой і абыякавасць.
Кобзаў звярнуўся да мяне:
— А што там чуваць у Бабруйску?
— У горадзе нічога новага. Нуда, як заўсёды. Нядаўна я размаўляў з Разенам. Ен мяркуе, што вясной будучага года пачнецца вайна. Гэта самае я чуў ад многіх іншых уплывовых і кампетэнтных асоб.
Я разумеў, што хлушу, але не адступаў. Зрэшты, заўсёды знайду якоесьці выйсце. А мне карцела пайграць на нервах Азімаву і пазабаўляцца чалавечай наіўнасцю.
У нейкі момант Кобзаў, разумнейшы за іншых, спытаў:
— Цікаўлюся, якая можа быць прычына вайны?
Я адказаў:
— Вы дрэнна сфармулявалі пытанне. Вы думаеце: якая нагода?
— He. Уласна прычына.
— А прычынатая, што мы, — яўдарыўсябеўгрудзі, — імкнёмся да сусветнай рэвалюцыі. Таму павінны зламаць адпор буржуазіі і вызваліць сялян і рабочых ад яе панавання. Зрэшты, гэта ёсць асноўная палітыка Саветаў і да гэтага мы пастаянна імкнёмся. Як бачыце, гэтая прычына была, ёсць і будзе, пакуль на свеце ёсць краіны, якія не належаць да Савецкага Саюза. Зусім іншае — нагода. А нагоду для вайны знайсці няцяжка. Нейкі прыгранічны канфлікт, дыпламатычнае непаразуменне. замах. Можа быць нават фіктыўная нагода.
Ах, якія дурныя рэчы я казаў, але для гэтых мяшчан, пагружаных у багну штодзённых дробязяў, якія бачаць толькі на адлегласць рукі, нават і гэта было досыць разумным. На-
прыклад, Лізка глядзела на мяне з сапраўдным здзіўленнем. Кобзаў ледзь рот не раскрыў: «Ну, браце, паразумнеў! I адкуль гэта ў табе знайшлося?»
А я, убачыўшы, што гэтыя людзі пра вайсковасць не маюць ніякага паняцця, пачаў расказваць ім пра раскладанне ў капіталістычных арміях (перадусім у польскай), пра недахоп даверу рабочых да ўраду, жудасны стан сялян, пра голад, дэзарганізацыю працы чыгункі. Словам, пра ўсё, што бачыў у Саветах. Апрача гэтага, я блазнаваў і імправізаваў, як толькі мог. Сыпаў спецыяльнымі тэрмінамі і мог бы і сам засыпацца, калі б меў размову з людзьмі больш дасведчанымі. Бо, якога д’ябла, нейкі дробны тэхнік так добра арыентуецца ў такіх справах. Але слухачы глыталі ўсё гэта, як трускаўкі, і ім нічога не прыходзіла ў галаву.
У нейкі момант Марыя Іванаўна звярнулася да мяне:
— Дзіўна мне, што ў вас светлыя валасы. Калі не памыляюся, у вас былі цёмныя валасы.
На нейкую секунду гэтае пытанне агаломшыла мяне. Але я адразу ж засмяяўся і, не задумваючыся, адказаў:
— Маеце рацыю, пані. Валасы ў мяне былі цёмныя, але я змяніў іх колер перакісам вадароду. А цяпер папрашу адгадаць, навошта я гэта зрабіў?
Усе задумаліся, а я тым часам камбінаваў, што ім схлусіць, каб было падобна да праўды. Марыя Іванаўна сказала:
— He здагадваюся.
— Вось зараз раскажу вам прычыну гэтай змены. Адна дзяўчына з Бабруйска, у якую я быў трохі закаханы, сказала, што любіць валасы колеру блонд і што са светлымі валасамі мне было б больш да твару. Таму я (чаго толькі не зробіць закаханы чалавек) назаўтра стаў бландзінам. Яна была вельмі задаволеная, а я пераканаўся, што светлыя валасы мне ідуць. Зрэшты, каб стаць зноў шатэнам, трэба пачакаць, пакуль валасы адрастуць, а гэта будзе няскора...
Думаю, што мне паверылі. А Лізка прамовіла:
— Калі б я сказала, што цёмныя валасы вам больш да твару, што б вы зрабілі?
— Я адразу ж купіў бы чарніла і вымазаў бы ім галаву, — жартаўліва адказаў я.
Адносіны да мяне сям'і Брагіных пад канец вечара цалкам змяніліся. А калі я развітваўся з імі, Марыя Іванаўна сказала:
— Спадзяюся, што зазірнеце да нас па магчымасці?
— Канешне. Вельмі ахвотна.
Першым візітам да сям’і Брагіных я застаўся задаволены. Лізка пра мой папярэдні візіт нікому не пікнула ані слоўка. Гэта мне падабаецца. Ужо маем сумесную тайну.
Назаўтра быў панядзелак — дзень, у які мы ўмовіліся спаткацца з Антонам. Уначы я пайшоў на могілкі, схаваўся ля ўваходу і чакаў.
На могілках было пуста. Hi закаханых, ні п’яніц. Я чакаў, але безвынікова. Каля другой гадзіны я намерваўся пакінуць сваё сховішча, бо меркаваў, што Антону нешта перашкодзіла і ён не прыйдзе. I тут пачуў хуткія крокі. У паўзмроку я заўважыў чалавека ад уваходу на могілкі ў доўгім вайсковым шынялі. Па фігуры пазнаў, што гэта не Антон. Але паводзіны незнаёмца былі дзіўныя. Ён спыніўся. Паглядзеў на наручны гадзіннік. Потым доўга азіраўся наўкол. Я зразумеў, што ён некага чакае. Мяне гэта трохі занепакоіла.
Незнаёмец пайшоў па алеі. Праз нейкі час я пачуў лёгкі двухразовы свіст. Гэта быў умоўны сігнал паміж мной і Антонам. Ці я не пазнаю калегу? He. Гэта немагчыма. Свіст пачуўся зноў. Я адразу пайшоў у той бок. Ішоў хутка, але ціха. Зарадзіў пісталет і трымаў яго напагатове. Неўзабаве заўважыў мужчыну, які ішоў перада мною. Ён зноў два разы свіснуў. He адказваючы на свіст, я кашлянуў, каб звярнуць на сябе ўвагу, і хуценька пайшоў уперад. Наблізіўшыся да незнаёмца, я сказаў:
— Таварыш, ці ведаеце вы «краскома» Антона Кралевіча?
Мужчына зрабіў крок да мяне.
— Менавіта ад яго я прыйшоў. Шукаў таварыша... Смоліна.
— Гэта я. Чакаю ад адзінаццатай гадзіны.
— Трохі спазніўся. Дарога цяжкая і перашкоды былі. Ледзь паспеў на другую гадзіну.
— А што з Антонам?
— Ён купіў у Вільні сабе боты. Даехаў да Аляхновічаў, а ад станцыі пайшоў пехатой у Ракаў. Хацеў разнасіць боты, каб потым можна было зручна ісці ў далёкую дарогу. Скончылася гэта тым, што пакалечыў сабе ногі. Гаворкі быць не можа, каб ісці ў Мінск. Таму ён папрасіў мяне, каб я выканаў ягоную просьбу.
— Дзе ён цяпер?
— У Поланева.
— Добра, тады прыступім да справы. Толькі не ведаю, хто вы. Можа, гэта не з’яўляецца таямніцай?
— Я Зыгмунт Харэўскі.
— Цудоўна! — сказаў я, сапраўды задаволены, і моцна паціснуў сухую малую руку Харэўскага.
— Ведаеце што? Я стаміўся. Хадземце да мяне. Гэта недалёка. Я жыву на Сляпянскай вуліцы.
Мы пералезлі праз нізенькі мур і, наўскасяк пераразаючы гароды, пайшлі ў напрамку Камароўкі. На Сляпянскай вуліцы не было нікога. Дзесьці паблізу брахаў сабака. Удалечыні пачуўся стрэл з карабіна.
Мы ўвайшлі ў расчыненыя сенцы маленькага дамка. Харэўскі адчыніў дзверы ў хату. Потым зачыніў іх на засоўку і запрасіў мяне ўсярэдзіну. Адтуль пачуўся голас:
— Зыгмусь, гэта ты?
-Я.
Харэўскі запаліў лямпу. Я ўбачыў маленькі прыбраны пакой. На століку ў куце стаяў грамафон, які блішчэў вялікай нікеляванай трубой. На сценах вісела некалькі абразоў. Дзверы ў другі пакой былі адчыненыя, і там нехта апранаўся. Харэўскі зняў шынель і пачаў мыць рукі. Ён быўу вайсковай форме з адзнакамі «камроты».
У пакой увайшла жанчына, крыху старэйшая за Харэўскага, але вельмі падобная да яго. Я падумаў, што гэта сястра калегі, і не памыліўся. Ён прадставіў яе:
— Гэля. Мая сястра. Яе муж загінуў у мінулым годзе падчас чыгуначнай катастрофы паблізу Варажбы.
Харэўскі быў сярэдняга ўзросту, шчуплы, бледны. Твар і вусны ў яго былі лагодныя, і толькі ў шэрых вачах адчувалася вялікая сіла волі. ГІогляд ягоны быў нібы трохі шалёны. А вусны пастаянна кранала вясёлая ўсмешка. У гэты час вочы прыжмурваліся. Голас у яго быў мяккі, з багатымі мадуляцыямі. Я падумаў, што ён павінен хораша спяваць. Але ён ніколі не спяваў. На людзей, якія яго не ведалі, ствараў уражанне выпешчанага панічыка. А мне ён усё здаваўся апранутай памужчынску дзяўчынай. I сапраўды, я не мог сур’ёзна да яго ставіцца. Шпіёнская праца, якая вымагала так многа адвагі, вытрымкі і валодання сабой, у параўнанні з яго асобай, была абсурдам. Але калі пазней я лепш пазнаёміўся з ім, то зразумеў, што ён быў самы адважны з нас усіх. Яго сілай была фанатычная, безупынна палаючая ў душы нянавісць да бальшавікоў і абыякавасць да таго, што мы называем жыццём. Тое, што ў нас вынікала з тэмпераменту ці з авантурнасці, ці ахвоты пазадавацца дзёрзкай работай, у яго было фармальнымі адносінамі да справы. Калі б мяне прыгаварылі да смяротнага пакарання, то я вельмі б не хацеў памерці, хаця і рабіў бы спакойны выгляд, а можа, нават і кпіў бы з жыцця. Але сэрца б канала ад болю. А ён (пазней я спазнаў яго дасканала) быў бы зусім спакойны. Пайшоў бы з жыцця са звычайнаю сваёю ўсмешкаю і ўсё. Мяркую, што няма на свеце сілы, якая магла б яго сагнуць. Менавіта сагнуць, а не зламаць, бо зламаць можна ўсё.
КНІГІ ОНЛАЙН
