Адам Міцкевіч і нацыянальныя культуры: Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Мінск, 7-11 верасня 1998 г.)
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 448с.
Мінск 1998
Аб коле інтарэсаў А. Міцкевіча ў гэты час сведчыць і той факт, што ён распачынаў працу над стварэннем ‘Тісторыі Польшчы”. Жывую цікавасць выклікалі ў яго нядаўнія, канца XVIII ст., падзеі ў родным краі. Аб гэтым сведчыць яго праца над гістарычнымі драмамі “Барскія канфедэраты” і “Якуб Ясінскі”.
Аднак у 40х гг. паэт перажыў цяжкі крызіс, які быў звязаны з тым, што ён трапіў пад уплыў містыка А. Тавянскага, зацікавіўся ідэямі месіянізму. Гэта адмоўна адбілася на яго літаратурнай творчасці.
3 надзеяй былі сустрэты А. Міцкевічам рэвалюцыйныя падзеі 1848 г. у Еўропе. Характэрна, што менавіта ў гэты час ён пераходзіць да асабліва актыўных дзеянняў, скіраваных на дапамогу барацьбітам з рэакцыйнымі рэжымамі. Калі рэвалюцыя ахапіла Італію, А. Міцкевіч заняўся арганізацыяй польскага рэспубліканскага легіёна. Гэтае фарміраванне мужна змагалася ў складзе вызваленчай арміі Гарыбальдзі супраць прыгнёту польскага, італьянскага і іншых народаў — кіруючымі коламі Аўстрыйскай імперыі.
Выдатна разумеючы, якую сілу мае даходліва напісанае друкаванае слова, А. Міцкевіч у гэты час пачаў рэдагаваць у Парыжы штодзённую палітычную газету “Трыбуна народаў”. Газета выходзіла ў 1849 г. на французскай мове і з’яўлялася міжнародным органам рэвалюцыйнага напрамку. У ёй паэт надрукаваў шмат сваіх яскравых публіцыстычных артыкулаў. У адным з іх прагучала пагроза ў адрас Луі Банапарта: “Хто, узнесены народам, забудзе, на якіх умовах яму падаравана ўлада, будзе расцэнены народам як здраднік, і даравання яму не будзе”.
Характэрна, што ў сувязі з паражэннем рэвалюцыі 18481849 гг. А. Міцкевіч не згубіў веры ў лепшую будучыню. Аб гэтым сведчаць яго словы гэтага часу: “Трыумф зла не канчатковы, і ўсё добрае, што засталося ў flymax нашых, дачакаецца адраджэння”.
82
Яшчэ больш актыўнай стала грамадскапалітычная пазіцыя А. Міцкевіча ў час рускатурэцкай вайны, якая пачалася ў 1853 г. Зыходзячы з вопыту пасгіяховых ваенных дзеянняў польскага рэспубліканскага легіёна супраць арміі Аўстрыйскай імперыі, польскай эміграцыяй было вырашана стварыць ваенную адзінку, якая ваявала б на баку праціўнікаў Расіі — Турцыі, Францыі, Англіі. Адам Міцкевіч актыўна ўключыўся ў арганізацыю такога воінскага фарміравання. 3 гэтай мэтай французскае Міністэрства асветы накіравала яго ў Турцыю. Разам з іншымі польскімі дзеячамі ён актыўна працаваў над стварэннем гэтага легіёна, але настойваў, каб той дзейнічаў самастойна, а не пад замежным камандаваннем. Разам з гэтым А. Міцкевіч рабіў захады па арганізацыі яўрэйскага легіёна. Пры гэтым ён зыходзіў з таго, што барацьба найперш павінна весціся з расійскім абсалютызмам.
У час такой энергічнай дзейнасці А. Міцкевіч нечакана памёр у Канстанцінопалі: па афіцыйнай версіі — ад халеры, але існавала меркаванне, што ён быў атручаны. Так закончыўся жыццёвы шлях не толькі сусветна прызнанага паэта, але і вядомага грамадскапалітычнага дзеяча.
3 сказанага бачна грамадскапалітычная эвалюцыя Адама Міцкевіча: ад актыўнай пазіцыі ў дзейнасці Таварыстваў філаматаў і філарэтаў, іх адгалінаванняў, ад узаемаразумення і непасрэдных кантактаў з дзекабрыстамі да арганізацыі ўзброенай барацьбы з аўстравенгерскім, а затым і расійскім манархічнымі рэжымамі. Гэта была патрыятычная пазіцыя, якая плённа спалучалася з яго выдатнай літаратурнай творчасцю, што мела рамантычную накіраванасць. Такім ён і застаецца ў памяці беларускага, польскага, рускага, іншых народаў — выдатным паэтам, патрыётам, грамадзянінам.
Andrzej Wierzbicki (Warszawa)
ADAMA MICKIEWICZA KONCEPCJA DZIEJOW POLSKI
W mysli historycznej pierwszej polowy XIX wieku rywalizowaly ze sob^ liczne i nierzadko wr?cz krancowo zroznicowane uj^cia dziejow Polski, ale tylko dwa z nich wyst^powaky najwyrazisciej, wyznaczaj^c glowne szlaki konceptualizacji naszych dziejow ojczystych. Historycy historiografii nadawali im rozne nazwy, najcz^sciej jednak nawi^zujXce do przeciwstawnych kierunkow politycznych, a mianowicie do monarchizmu i republikanizmu. Rzecz znamienna, ze tak jedn% jak i drug^ koncepcj? rozwijano glownie na emigracji, tam bowiem przebywali zarowno najwybitniejszy polski historyk owczesnej doby — “republikanin” Joachim Lelewel, jak i najgtosniejsi dziejopisowie zwi^zani z monarchicznym stronnictwem ksi^cia Adama Czartoryskiego — Karol Boromeusz Hoffman i Karol Sienkiewicz. Na emigracji pozostawal tez Mickiewicz..
83
Koncepcj? Mickiewiczowsk^ postaram si? scharakteryzowac wyodrebniaj^c jako jej cz?sci konstytutywne nast?puj$ce elementy: 1 — ide? slowianskosci dziejow Polski, 2 — powstanie panstwa polskiego, 3 — Polsk? Piastowsk^, 4 —jagiellonskie apogeum dziejdw Rzeczypospolitej, 5 — kryzys czasow pojagiellonskich, 6 — rosyjskolitewsk^ paralei? oraz 7 — kryzys i upadek Rzeczypospolitej 1.
1. Slowiahskosc
Mozna powiedziec, ze w uj?ciu Mickiewicza caloksztalt dziejdw Polski naznaczony byl cech^ slowianskosci. Od prapocz^tkdw az do wspdlczesnosci, a bior^c pod uwag? najgl?bszy plan historiozoficzny rdwniez i w przyszlosci 2 czynnikiem najwazniejszym, choc nie zawsze uwidaczniaj^cym si? z jednakow^ wyrazistoscia, pozostawala slowianskosc dziejdw Polski.
Po wielokroc juz podkreslano, ze Mickiewicz idealizowal Slowian, widz^c w nich lud lagodny, uczciwy, pracowity, majacy w swej naturze pierwiastki demokratyczne (“gminowladne”), lud ciesz^cy si? zyciem i wyrazaj^cy to gldwnie w piesni i tancu. Ten zestaw cndt mniej lub bardziej swiadomie przypisywal Slowianom za J. G. Herderem niemaly zast?p tych, ktdrzy wierzyli, ze juz wkrdtce nadejdzie era slowianskiego przewodnictwa w dziejach ludzkosci. Wiadomo, ze w owym zast?pie Mickiewicz odgrywal rol? pierwszoplanow^ a jednak jego wiara w slowianskq przyszlosc nie byla bynajmniej tozsama z bezkrytyczn^ idealizacj^ slowianskiej przeszlosci. W pierwotnych dziejach Slowian dostrzegal wiele cech ujemnych, w tym niklosc dorobku cywilizacyjnokulturowego oraz organiczny wr?cz brak zdolnosci panstwotwdrczych. Sami z siebie Slowianie nie mogli, jego zdaniem, stworzyc wlasnego panstwa i w efekcie zrobili to za nich inni.
2. Powstanie panstwa polskiego (najazd, monarchia, chrzescijahstwo)
W uj?ciu Mickiewiczowskim panstwo polskie, podobnie jak s^siednie panstwa slowianskie, powstalo w wyniku najazdu. Na Wschodzie przybyszami z
1 Historycznc aspiracjc Mickiewicza uwidoeznity si? m. in. w nicukonczonym dziclc Pierwsze wieki historii polskiej, ktorego pierwodruk ukazal si? posmicrtnic w przckladzic na francuski (Les premieres siccles de I’histoire de Fologne, Paris 1868) oraz w kilku drobnicjszych pismach ogioszonych rdwniez dopicro po smicrci pocty. W calosci zostaly one opublikowanc w: A. Mickiewicz, Dzicla, t. VII, Warszawa 1950. Dia rekonstrukeji Mickicwiczowskicj konccpcji obcjmuj^ccj caloksztalt dziejow Polski podstawowc znaczcnic maj^ jednak prclckcjc wygloszonc w College de France. Zob. M. Wicrzbicka, Lelewel a Mickiewicz, Problem trwalosci romantycznych koncepcji dziejow Polski (w:) Joachim Lelewel. Czlowiek i dzielo. W 200lecie urodzin. Materialy z ogolnopolskiej sesji naukowej. Zagah 1214 IX 1986. Pod redakej^ K. Bartkicwicza, Ziclona Gora 1988, s. 233234.
2 Zob. A. Walicki, Filozofia a mesjanizm. Sltidia z dziejow jilozojii i mysli spolecznoreligijnej romantyzmu polskiego, Warszawa 1970, s. 4659; tenze, Adama Mickiewicza prelekcje patyskie [w:] Polska mysl jilozojiczna i spoleczna, t. I pod red. A. Walickicgo, Warszawa 1973, s. 216272. Z. Stcfanowska, Legenda stowiahska w prelekcjach paryskich [w:] tcjzc, Froba zdrowego rozumu, Warszawa 1976, s. 152 i n. Ostatnio: J. Ruszkowski, Adam Mickiewicz i ostatnia kruejata. Studium romantyeznego millenaryzmu, Wroclaw 1996, s. 157158. A. Scpkowski, Ulopie polskiego romantyzmu. Swiatopoglqd a dzialanie, Piotrkow Trybunalski 1997, s. 175176 i n.
84
zewnatrz mieli bye normanscy Waregowie, natomiast w samej Polsce i na poludnie od niej — przybyle z Kaukazu plemiona Lechow i Czechow. Owe dwa rozbiezne kierunki, z ktorych przyszli z jednej strony Rusowie, z drugiej zas Czechowie i Lechowie nie wykluczaly w uj?ciu Mickiewicza plemiennego powinowactwa. Zarowno bowiem Rusowie (Waregowie), jak i Lechowie i Czechowie wywodzic si? mieli od indoeuropejskich Azow ', z tym iz Rusowie wczesniej jakoby opuscili ziemie ojezyste udaj^c si? w stron? Skandynawii, natomiast Lechowie i Czechowie — nieco pozniej, przy czym pierwszym kierunkiem ich ekspansji mial bye Kaukaz. W ten sposob dawne przekazy mowi^ce o “braterstwie” Lecha, Czecha i Rusa mialy bye oparte na historyeznej rzeczywistosci.
Najezdzcy w bardzo krotkim czasie zeslawizowali si?, przyjmuj^c j?zyk i obyczaje miejseowe, z tym ze o ile w Polsce i Czechach dose szybko wladza przeszla w r?ce autochtonicznych, slowiariskich dynastii, to na Rusi przez caly czas pozostawala ona w r?kach Waregow. W tym upatrywal Mickiewicz jedn^ z przyczyn odmiennego biegu dziejow w slowianszczyznie wschodniej i zachodniej.
W uj?ciu Mickiewicza donioslym czynnikiem panstwotworczym byla monarchia. Dawni Slowianie rz^dzili si? gminowladnie, nie mieli ani hierarchii, ani wladzy krolewskiej, a to skazywaio ich na slabosc polityczn^. Monarchia, w tym jesli chodzi o Polsk? — monarchia piastowska, odegrala wi?c rol? jednoznacznie pozytywn^. Nie oznaczalo to wszakze, iz zawsze i po wsze czasy linia monarchiczna wyznaczac miala prawidlowy bieg (kierunek) polskiego procesu dziejowego. Do sprawy tej wypadnie jeszcze powrocic w innym miejseu.
Panstwotworze impulsy, jakie daly Polsce plemiona lechickich najezdzeow, oraz monarchiczna fonna wladzy ulegly pot?znemu wzmocnieniu z chwil^przyj?cia chrzescijaristwa, co odbylo si? bez wi?kszych przeszkod ze wzgl?du na to, ze dotychczasowa religia Slowian miala bye monoteistyezna i zakladaj^ca niesmiertelnosc duszy. Byl to trzeci element konstytuuj^cy paristwo i spoleczenstwo polskie, element wprowadzajqcy je na drog? cywilizacyjnego rozwoju w obr?bie ludow Zachodu. Natomiast fakt, ze Rus przyj?la chrzescijanstwo wschodnie, mial pogl?bic odmiennosci drog historyeznego rozwoju. “Krolestwa Polski i Czech — pisal Mickiewicz — tudziez wielkie panstwo RusoWaregow zaczynaj^ kroczyc odmiennymi drogami polityeznymi, przyjqwszy innego ducha, jedne z Zachodu, z Rzymu, drugie ze Wschodu, z Carogrodu” 4.
КНІГІ ОНЛАЙН
