Адам Міцкевіч і нацыянальныя культуры: Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Мінск, 7-11 верасня 1998 г.)
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 448с.
Мінск 1998
104
Ян (17), нарадзіўся каля 1771 г., памёр 14 снежня 1789 г. у Белай, беспатомны (?).
Ігнацій (18), нарадзіўся каля 1778 г., харужы войска польскага, прадаў 18 сакавіка 1803 г. сваю долю спадчыны ў фальварку Белая брату Вінцэнту за 1500 зл. пол., пра яго нашчадкаў невядома.
Антаніна (19), у шлюбе за Паўлам Галаўнём, у ваколіцы Скураты.
Анастасся, ці Ганна (20), у шлюбе за Дамінікам Давідоўскім, з ваколіцы Завоссе (заключаны 22 лютага 1789 г. у Ствалавіцкім касцёле), уладальнікі маёнтка Дарэў або Заблоцце з 1796 г., які набылі ад Шэлкінга і Вярыгаў за 3000 зл.
Кацярына (21), у шлюбе за Антоніем Паге(у)рскім (заключаны 17 кастрычніка 1792 г. у Ствалавіцкім касцёле), аканомам меляховіцкім.
Вікторыя (22), у шлюбе за Станіславам Парафіяновічам (заключаны 20 лютага 1803 г. ці 20 лістапада 1804 г. у Ствалавіцкім касцёле).
6 калена
Роза (23), нарадзілася каля 1798 г., памерла 13 лютага 1810 г. у Мышы.
Тэкля (24), “каханая Тэклюня”, як называў яе паэт, служыла пакаёвай пані пры Марылі Верашчака, сяброўка паэта і адданая пасрэдніца паміж ім і Марыляй, мела прыгожы голас, бо нярэдка ў туганавіцкія сустрэчы “пасля вячэры ... з Занам спявала”. Памерла каля 1822 г.
Карнелія (25), нарадзілася ў Белай, хрышчана 11 верасня 1801 г. у Ствалавіцкім касцёле, узяла шлюб з Міхаілам Сасноўскім (заключаны 29 лютага 1818 г. у Ствалавіцкім касцёле), іх першая дачка — Марцыяна Разета, што нарадзілася 10 снежня, хрышчана 17 снежня 1818 г. у тым жа касцёле. Паэт у лісце да Францішка Міцкевіча ад 22 студзеня 1847 г. пісаў, што аж заплакаў, атрымаўшы вестачку з Завосся — ‘Таспадарыць там Карнелька з дзецьмі і відаць, што жыве досыць даўно”. Карнелія разам з сястрой Серафінай былі апошнімі ўладальнікамі Завосся, бо каля 1853 г. яно перайшло ў казну. Тады сёстры перасяліліся ў Белую, дзе іх колькі разоў адведаў Аляксандр Міцкевіч і інш. У 1860 г. Карнелія была ўжо ўдавой, памерла да 1883 г.
Юзэфа (26), нарадзілася 20 сакавіка 1803 у Белай, хрышчана 22 сакавіка ў Ствалавіцкім касцёле, падавала прашэнне ў гродзенскі дваранскі дэпутацкі сход аб выдачы дакументаў на дваранства, патрэбнае для брата Мікалая Францішка (20 студзеня 1833 г.), гаспадарыла ў Завоссі ў 1830х гг., відавочна, не была ў шлюбе. Як засведчыў Аляксандр Міцкевіч у лісце да Францішка Міцкевіча 1860 г., Юзэфа ездзіла з адвакатам Дамброўскім у 1839 г. на Валынь па спадчыну памерлага брата Мікалая Францішка, дзе захварэла на сухоты й хутка сама памерла.
Валянціна Юдзіта (27), нарадзілася ў Белай 1 сакавіка 1805 г., хрышчана 2 сакавіка ў Ствалавіцкім касцёле, ці была ў шлюбе і калі памерла, пакуль невядома.
105
Люцыян Ксаверый (28), хрышчаны 20 лістапада 1806 г. у Навамышскім касцёле, у 1829 г. звяртаўся да ўладаў па пасведчанне аб належнасці да дваранскага стану, неабходнае для атрымання акадэмічнай ступені ў Віленскім універсітэце. У час Студзеньскага паўстання 18301831 гг. быў жаўнерам 13 Уланскага палка, пасля падаўлення паўстання выехаў у Прусію, дзе атрымаў тэрмін на крапасных работах. Быў дэпартаваны з транспартам вязняў у Амерыку, але асеў у французскім Гаўры і завязаў кантакты з Адамам Міцкевічам, што знаходзіўся тады ў Парыжы. Паэт дапамагаў сваяку грашыма і парадамі — “тым часам вучы наколькі магчыма мову...”. Неўзабаве Люцыян перабраўся да паэта ў Парыж, дзе па парадзе апошняга пачаў вучыцца рамяслу: “...хаця б і не ўжываў яго для заробку, мог бы вучыць іншых і сам мець забаву”. 3 1836 г. ён ужо працаваў дрэварытнікам на фабрыцы. Яго шлюб з Жазефінай Ракі ў 1839 г. паэт пракаментаваў так — “боязна мне, што твая жонка францужанка і з горада. Але, падобна, мае бацькоў, што вельмі вялікае дабро”. У 1848 г. Люцыян прымкнуў да італьянскага легіёна, што фарміраваў Адам Міцкевіч на дапамогу Дж. Гарыбальдзі, але 15 красавіка 1849 г. у Туры па невядомых прычынах скончыў жыццё самагубствам. 3 нашчадкаў пакінуў аднаго сына (31).
Мікалай Францішак (29), нарадзіўся 6 снежня 1808, хрышчаны ў Навамышскім касцёле 20 снежня, пасля заканчэння Віленскай акадэміі служыў павятовым урачом у Бірскім пав. Арэнбургскай губ., пазней жыў на Валыні ў якасці медыка Сангушкаў, памёр у 1839 г., звестак пра яго нашчадкаў не знойдзена.
Люцыян Ксаверый і Мікалай Францішак валодалі спадчыннымі фальваркамі Белая і Завоссе (5 рэвізскіх душ, у т. л. 2 муж. і 3 жан. на 1828 г.), што відаць з пасведчання, выдадзенага ім навагрудскім маршалкам Юзафам Верашчакам 4 верасня 1826 г. Люцыян ад сябе і брата 7 лютага 1828 г. падаваў прашэнне ў гродзенскі дваранскі дэпутацкі сход, які 17 лютага таго ж года далучыў іх да дваранскага роду Стыпулкоўскіх з аднясеннем да 1й часткі радаслоўнай кнігі. Аднак Дэпартамент герольдыі Правячага Сената ўказам ад 24 красавіка 1836 г. не зацвердзіў гэтае рашэнне па наступных прычынах: 1) не даказалі, што маёнтак Белая — дваранскі, г. зн. з прыгоннымі сялянамі, і 2) прадставілі метрыкі, не завераныя духоўнай кансісторыяй.
Серафіна (30), нарадзілася 26 красавіка 1811 г. у Завоссі, хрышчана 27 красавіка ў Ствалавіцкім касцёле, у 1м шлюбе за Ігнаціем Скуратовічам, у 2м — Ласоўская, прычым зза другога, як адзначалі некаторыя біёграфы Міцкевіча, “нядобрага” мужа выраклася спадчыннага Завосся. Вядомы інвентар маёнтка Завоссе, складзены ў 1846 г., дзе яго ўладальніцай пазначана Серафіна Скуратовічава, прычым, як указана ў дакуменце, “гаспадарыць сама”. Ад першага шлюбу мела сыноў Люцыяна і Юзафа, з якіх Люцыян быў уладальнікам спадчыннага маёнтка Белая, а Юзаф — маёнтка
106
Скробаў на Навагрудчыне. Люцыян праславіўся тым, што захаваў люстэрка (“лямусік”), якое нібыта было ў Завоссі яшчэ ў часы маленства Адама, пра што пісаў у 1897 А. Ельскаму, аднак далейшы лёс люстэрка, на жаль, невядомы. Серафіне паэт падараваў апраўлены ў слановую косць альбом з уласнымі вершамі. У 1869 г. Серафіна была ўжо ўдавой па другім мужу, памерла пасля 1898 г., калі з ёй яшчэ гаварыў Б. Крашэўскі.
7 калена
Генрык (31), яшчэ пражываў у Парыжы каля 1900 г., дастаўляючы пэўныя клопаты сям’і Міцкевічаў, галоўным чынам, зза сваёй жонкі, што кампраметавала шляхетнае прозвішча. Гэтыя хваляванні падзяляў сын паэта Уладзіслаў Міцкевіч, які, падобна сваёй маці, што не прыняла Жазефіну, неаднаразова сцішаў неўраўнаважанага сваяка, звестак пра яго нашчадкаў не захавалася.
Як бачым, паходжанне роду Стыпулкоўскіх звязана з Падляшскім ваяв. Гэта была дробная мясцовая шляхта, з якой Валенці Стыпулкоўскі, зарабіўшы на службе ў Барбары Юдыцкай, жонкі Казіміра Тызенгаўза, старосты дыяменцкага, грошай, набыў фальварак Белая ў Ствалавіцкай парафіі Навагрудскага ваяв. Яго сын Вінцэнт узяў за жонку Барбару з Міцкевічаў, родную сястру бацькі паэта Мікалая (сакавіккастрычнік 1797 г.), атрымаўшы за ёй у пасаг пэўныя правы на тую частку фальварка Завоссе, што Міцкевічы мелі ў закладзе ад Яновічаў, а ў 1808 г. набыў згаданы фальварак цалкам. Дзякуючы дочкам Вінцэнта — Карнеліі, Юзэфе і Серафіне, што гаспадарылі ў Завоссі ў 1й палове XIX ст., мы сёння дакладна ведаем месца, дзе, магчыма, нарадзіўся і правёў маленства Адам Міцкевіч, а таксама пэўныя падрабязнасці, што тычацца яго жыцця і гісторыі Завосся. 3 сыноў Вінцэнта найбольш вядомы Люцыян Ксаверый, што прыняў удзел у вызваленчым паўстанні 18301831 гг., а пазней і ў заходнееўрапейскім рэвалюцыйнадэмакратычным руху сярэдзіны XIX ст. I, здаецца, нягледзячы на згасанне роду Стыпулкоўскіх па мужчынскай лініі, фактычныя матэрыялы аб іх павінны заняць належнае месца ў нашай гісторыі.
Эугенйя Кухарска (Ловйч, Польша)
АДАМ ММЦКЕВМЧ Н ЦЕНЗУРА ННКОЛАЯ I
Адам Мнцкевнч прнбыл в Россню в ноябре 1824 г. как полнтнческнй ссыльный н сразу был прннят русской лнтературной средой. Его творчество вызвало жнвой ннтерес, особенно после выхода в печатн (на польском языке) “Крымскнх сонетов” (М., 1826) н “Конрада Валленрода” (СПб., 1828), прннесшнх славу поэту не только в Росснн н Польше, но н в другнх
107
странах. О значеннн поэзнн Мнцкевнча для славянского мнра высказывался в 1829 г. Нван Кнреевскнй, вндевшнй в ней факт сблнження не только между славянскнмн, но м европейскнмн лнтературамн: “Мнцкевнч — пнсал Кнреевскнй, — сосредоточнв в себе дух своего народа, первый дал польской поэзнн право нметь свой голос средн умственных депутатов Европы н вместе с тем дал ей возможность действовать н на нашу поэзню” 1. Этот н многне другне положнтельные отзывы о поэзнн польского поэта вызвалн огромное колнчество русскнх переводов, на что указывают бнблнографнческне матерналы (около 600 страннц), нзданные AH СССР к сотой годовіцнне co дня смертн Мнцкевнча 2.
Необычная популярность творчества Мнцкевнча, а главным образом его патрнотнческая окрашенность, не моглн не прнвлечь вннмання царской цензуры. Еслн “Крымскне сонеты” первоначально не былн предметом ннтереса co стороны комнтетов цензуры, то поэма “Конрад Валленрод” вызвала острую реакцню Канцелярнн наместннка Царства Польского м стала прнчнной запреіцення в Росснн всего творчества Мнцкевнча. Этот запрет ннкогда не был формально отменен.
На преследовання пронзведеннй Мнцкевнча в Росснн указывалн как русскне 3 так н польскне 4 нсследователн наследня поэта. Однако к уже нзвестным опублнкованным матерналам следует добавнть найденные мной в архнвах, главным образом в храннвшнхся там протоколах цензуры пернода царствовання Ннколая I.
Матерналы, связанные с негатнвной оценкой “Конрада Валленрода”, высланные пз Варшавы в 1829 г. н опублнкованные польскнмн нсследователямн, указывают на отношенне к доносу нз канцелярнн Новоснльцева Первой комнсснн, отброснвшей сужденне об антнцарской окраске поэмы, а шеф III Отделення царской полнцнн Бенкендорф эту резолюцню утверднл, прнложнв положнтельный отзыв о Мнцкевнче московского генералгубернатора 5. На короткнй срок “Конрад Валленрод” не подвергся цензурному запрету, его фрагменты, а также полный русскнй перевод былн в Россіш напечатаны.
1 Кнрссвскнй М. Обозрсннс русской словссностн 1829 года // Дснннца. 1830. С. LXX1.
2 Адам Мнцксвнч в русской псчатіі 18251955: Бнблнографнчсскнс матсрналы. М.; Л., 1957.
’ Лсмкс М. Ннколасвскнс жандармы н лнтсратура 18261855. СПб., 1908; Bckkicr J. Mickiewicz і carska ccnzura // Kwartalnik Instytutu PolskoRadzicckicgo. 1956. Nr 1/14. S. 151178.
КНІГІ ОНЛАЙН
