Адам Міцкевіч і нацыянальныя культуры: Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Мінск, 7-11 верасня 1998 г.)
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 448с.
Мінск 1998
6 Katclbach Т. Za litcwskim murcm. Warszawa, 1938. S. 127.
7 Hanp., y 1859 г. мовазнаўца Андрыс Матас Угянскіс пісаў пра Міцксвіча жмудскаму біскупу Мацсю Валанчэўскаму: “Всльмі шкада, што гэты літоўскі Гамср, які сам сябс называў літвінам, нс пісаў палітоўску” (цыт. па: Jackicwicz Micczyslaw. Litcratura polska na Litwic XVIXX wicku. Olsztyn, 1993. S. 157).
" Падрабязнсй m.: Kosmanowa B. Gnicwy o Mickicwicza: Na margincsic jcdncj polcmiki // Zcszyty Naukowc Wyzszcj Szkoly Pcdagogiczncj w Bydgoszczy. Studia Filologicznc. Zcsz. 36. Filologia Polska. Bydgoszcz, 1995. Nr 15. S. 6982.
173
перакладчыкі, пазбаўляючы тэксты польскай душы і фальсіфікуючы іх дзеля школьнага ўжытку. Пасля выхаду трэцяга выдання ў гістарычнай сталіцы Літвы спрэчкі закіпелі.
У названым артыкуле чытаем: “Ніводнага разу не знаходзім у перакладах слова “Польшча”... Гэтае замоўчванне польскасці Міцкевіча ёсць нішто іншае, як маніпуляцыя ў палітычных мэтах! Такім жа чынам у Коўне абышліся з “Панам Тадэвушам”. Напрыклад, у эпілогу словы Вешчуна “О Matko Polsko! Ту tak swiezo w grobie ziozona” перакладчык замяняе “Мая Айчына!” і г. д. Паўсюдна перакладчык пад пяро Міцкевіча падкладвае чужыя выразы, змяняючы пры гэтым сэнс думкі і волі пісьменніка. 3 пакалечанага ашмоцця, ацалелага зпад добра завостранага на ковенскім бруску цэнзарскага нажа, быў сшыты новы, іншы, літоўскі Міцкевіч”.
Іншы аўтар, якому належыць артыкул “Польскасць Міцкевіча пад літоўскай гільяцінай”, сцвярджае адкрыта: “Дадзеная падборка твораў ёсць нішто іншае, як рэдкі дакумент варварства, тупасці і нацыяналістычнай слепаты чалавека навукі”. Заканчвае ж так: “Дзеля палітыкі можна і Вешчуна пакласці пад гільяціну”. А той жа самы М. Біржышка ў 1938 г. ускосна пацвердзіў палітычны характар свайго выдання, сцвярджаючы, што без знаёмства з польскай літаратурай, у тым ліку з творчасцю А. Міцкевіча, немагчыма вывучаць і літоўскую літаратуру 9.
У віленскім асяроддзі імкнуліся адказаць на пытанне: ці ведаў паэт літоўскую мову? Гэтай праблемай заняліся гісторык і этнограф Міхал Брэнштэйн і аўтарытэтны спецыяліст у галіне балтыйскай філалогіі Ян Атрэмбскі. Яны прыйшлі да наступнага вываду: “Міцкевіч часткова ўспрымаў літоўскую мову на слых, але ён яе не ведаў або ведаў вельмі дрэнна. Жмудскай жа гаворкі, на якой яго рукой былі запісаны фрагменты дайнаў [літоўскіх народных песен — Б. К.], ён увогуле не ведаў і напэўна нават не чуў” 10.
У Брэнштэйна быў ліст сына паэта, Уладзіслава Міцкевіча, які датычыўся адзінага выпадковага запісу яго бацькі на літоўскай мове. Пасля аналізу гэтага тэксту і навукоўцы прыйшлі да вываду, што ён не з’яўляецца падставай да таго, каб рабіць сур’ёзныя вывады. Галоўным жа з’яўляецца факт, што паэт тварыў на польскай мове, а таксама ніколі не ўжываў формы прозвішча і імя, якія накрэслены сёння на помніку паміж Віленкай і касцельным комплексам бернардзінцаў і св. Ганны — Адомас Міцкевічус.
Бура міжваеннага перыяду вакол паэта мае сёння антыкварнае значэнне, хоць яе водгаласы не зусім замоўклі. Слушна напісала ў 1930 г. гарачая
’ Jackicwicz М. Litcratura polska na Litwic. S. 159.
10 Вынікі сваіх даслсдаванняў М. Брэнштэйн і Я. Атрэмбскі апублікавалі ў “Gazccic Poranncj” 28 жніўня 1927 г.
174
патрыётка Канстанцыя Скірмунт, што паэт належыць “тром гістарычна звязаным народам”, спасылаючыся таксама на словы, сказаныя пра яго памерлым у 1938 г. жмудскім біскупам Юзафам Гедройцам: “Літвін па паходжанні і характары, прыхільнік беларускай зямлі, на якой нарадзіўся і чый народ любіў, тытан польскай літаратуры” 11.
Варта ў гэтым месцы працытаваць зварот, які малады паэт скіраваў свайму любімаму прафесару Іаахіму Лялевелю і які сведчыць пра яго шырокія нацыянальныя і наднацыянальныя погляды:
A tak gdzic si? obrocisz, z kazdcj wydasz stopy, Zes znad Nicmna, zes Polak, micszkanicc Europy 12.
ГІерад падарожнікамі з Польшчы, якія накіроўваюцца на цудоўнае возера Свіцязь і ў недалёкі ад яго Навагрудак, паўстае перад вачыма мясцовы музей Вешчуна. Звяртаюцца яны ў памяці да Завосся і Туганавіч, могуць з рознай нагоды сустрэцца ў карцінных галерэях з інфармацыяй пра польскага паэта, сына беларускай зямлі, ці, дададзім, агульнай перад падзеламі дзяржавы — Рэчы Паспалітай. У Беларусі паэт, які апяваў яе мінулае і нацыянальныя звычаі, карыстаўся і паранейшаму карыстаецца любоўю. Яго самы значны твор “Пан Тадэвуш” быў перакладзены многімі славутымі паэтамі, сярод якіх пачэснае месца займае Вінцэнт ДунінМарцінкевіч. Яго пераклад, канфіскаваны ў 1859 г. царскай цэнзурай у Вільні, стаў для іншых выдатным прыкладам аб’ектыўнага падыходу да арыгінальнага тэксту літаратурнага твора 13. А ў прыгранічных Беняконях і недалёкіх ад іх Бальценіках мы знаходзім сляды гераіні яго рамантычнага кахання — Марылі, успетай у юнацкіх строфах паэта.
Пераклад з польскаіі мовы Івана ЛучыцФедарца
" Гл.: Jackicwicz М. Litcratura polska na Litwic. S. 158.
12 Mickiewicz A. Dzicla / Red. J. Krzyzanowskicgo. Warszawa, 1955. T. I. S. 95. Гіараўн. трапнас заключэннс М. Яцксвіча (Litcratura polska na Litwic. S. 159), a таксама мсркаваннс сучаснай літоўскай даслсдчыцы: PakcricncDaujotytc V. Adam Mickiewicz w kulturzc Litwy XIX w. // Lithuania: Kwartalnik poswi^cony problcrnom Europy srodkowowschodnicj. 1996. Nr 34. S. 118192.
13 Гл.: Gajkowska C. Marcinkicwicz (DuninMarcinkicwicz) Winccnty (1807 1884) // Polski Slownik Biograficzny. T. 19. S. 588.
175
Stanislaw Alexandrowicz (Torun, Polska)
WANDA KUKOWICZ.
“DZIENNIK WYCIECZKI P1ESZEJ Z WILNA W STRONY MICKIEWICZOWSKIE ODBYTEJ W DNIACH 1422 lipca 1928 r.”
Uwagi wstQpne
Przedstawiony nizej tekst, autorstwa mojej ciotki — Wandy Kukowicz (ur. 2.08.1901 r. w Gl?bocznie, pow. Siebieski — zm. 14.06.1982 r. w Toruniu), stanowi krotki dzienniczek, spisywany mi?dzy 14 i 22 lipca 1928 r. (z pozniejszymi dopiskami) podczas wyprawy pieszej w strony zwi^zane z dzieciristwem i mlodosci^ Adama Mickiewicza. Oprocz autorki zapisek, podowczas koncz^cej studia rolnicze na Szkole Glownej Gospodarstwa Wiej skiego w Warszawie, uczestniczyla w wyprawie jej kolezanka Maria Pfaffiusowna, koncz^ca studia medyczne na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, po zam^zpojsciu Skibniewska. Tekst zapisek bez tytulu, notowanych olowkiem, zostal przez autork? przepisany po 47 latach, w dniach 1425 grudnia 1975. Pisany dlugopisem w zeszycie szkolnym w kratk?, obejmuje 35 kartek zapisanych jednostronnie. Kartka 25 v. bez tekstu zawiera rysunek dworku mickiewiczowskiego w Nowogrodku przerysowany z ksi^zki: A. Sniezko “Dworek mickiewiczowski w Nowogrodku”, (Lida 1939. S. 11). Na odwrocie kartki 34 podane zestawienie dat i trasy dziennych przemarszow. Ostatnia (35) kartka zapisana dwustronnie.
L^cznie w przeciqgu osmiu dni marszu, z jednym dniem odpoczynkuw Nowogrodku, turystki przeszly 218 km, tylko na niewielkich odcinkach korzystaj^c z podwiezienia przez napotkanych chlopow. Trasa przebiegala szlakiem: Wilno Male Soleczniki Bieniakonie Berdowszczyzna Iwje Nowogrodek jezioro Switez Woroncza Tuhanowicze Zaosie Horodyszcze. Drag? wskazywala mapa “sztabowka” (niew^tpliwie w skali 1 : 100 000). Niestety nie wiadomo, z pomocy jakich przewodnikow korzystano. Najpewniej poslugiwaly si? p^tniczki przewodnikiem inz. Jozefa Zmigrodzkiego “Nowogrodek i jego okolice (Nowogrodek, 1927). Przy opisie Bieniakon brak w tym przewodniku wzmianki o grobie Maryli z Wereszczakow Puttkamerowej na cmentarzu w tej parafii. Rowniez dziennik nie odnotowuje jego obejrzenia, zapewne wi?c autorka o nim nie wiedziala.
Bardzo szczegolowy opis drogi i wyliczenie miejscowosci, przez ktore przechodzono, wzgl?dnie ktore mijano, pozwalaj^jednoznacznie wytyczyc tras? marszu na mapie 1 : 100 000. Mozliwe jest rowniez dose precyzyjne umiejseowienie dziesi^tkow wymienionych, a czasem i blizej opisanych obiektow. Po uplywie 70ciu lat te liezne, cz?sto blahe, informaeje mog^ bye uzyteczne dla uscislenia wielu szczegolow topografii, dawnej szaty roslinnej i zabudowy. Interesuj^cy jest tez zapis wrazen odnosz^cych si? do charakteru i urokow kra
176
jobrazu, zespolow dworskich lub ich sladow, alej (np. w Tuhanowiczach), czy tylko pojedyriczych drzew (lipy w Zaosiu).
Notatki te, pisane bardzo szczerze dla samej siebie, z pewnosci^bez zamiarow publikacji, stanowi^ interesuj^cy material do poznania sposobu myslenia i odczuwania dwczesnego wilenskiego srodowiska mlodych absolwentek studiow, urodzonych ok. 1900 r., ktorych edukacja pocz^tkowa i nauka w szkole sredniej rozpocz?ly si? przed 1914 r., a studia przebiegaly juz w Niepodleglej Polsce. Niemai^ ich гаІеЦ jest ukazanie zroznicowanych warunkow zycia codziennego i roznych typow ludzi i zachowan, odnotowanych z duzym krytycyzmem lecz nie bez poczucia humoru. Stanowi^ one jakby ci^g migawkowych fotografii chwytaj^cych bezpowrotnie minione warunki zycia i stosunki spoleczne gl?bokiej prowincji Wileiiszczyzny i Nowogrodczyzny. Mog^wi?c zaciekawic nie tyle specjalistow zajmuj^cych si? Mickiewiczem i jego epok^, co zainteresowanych pami?ci^ o Mickiewiczu i wplywem jego tworczosci na kolejne pokolenia.
W Dzienniku zostal skrocony tekst, nie zwi^zany z Adamem Mickiewiczem.
V dzien (sroda) — 18 VII
Z rana o 5tej poszlysmy w dalsz^ drag?. Umylysmy si? pod studni^ na ulicy, ale nikt nam nie zwrocil uwagi. Pogoda nie zapowiadala si? dobrze, niebo bylo chmurne i byl wiatr. Na samym koricu miasteczka [Iwja. — Red.] jest kapliczka, chcialysmy zajsc, ale byla zamkni?ta. Szlysmy przez Pawlowicze, za Pawlowiczami w lesie znalazlam zloc (z rodz. liliaceae) i duzo mieczykow (iridaceae) [s. 22] na l^ce. Ale droga w ogole nie byla ladna, piaszczysty las sosnowy. Doszlysmy do Niemna i usiadlysmy na jego brzegu. Ale nie wydawal si? on nam bardzo ladny. Id^c ku niemu czekalysmy czegos ladniejszego. Moze powodem tego byla pochmurna pogoda, ktora i na dusz? czlowieka kladzie zawsze cieri smutku. Wi?c i nam bylo troch? jakos sm?tnie. Siedzialysmy niedlugo, bo i zimno dalo si? odczuc wkrotce. Mimo nas przeplyn?li flisacy.
Za Niemnem lesnymi ladnymi drogami szlysmy mimo Hrapieniewa. W lesie spotkalysmy zbl^kan^ krow?. Cala droga od Niemna do Berdowki byla bardzo ladna. Szlysmy wciqz lasami lub brzegami lasow — “opuszk^”. Przed Berdowki spotkalysmy kobiet? z mal^ dziewczynk^ ktora nas zapytala: “otkuda idziecie?”. Odpowiedzialysmy zwyklym sposobem, ze do Berdowki. Przed Berdowki usiadlysmy w lesie dla wypoczynku, a wi?cej moze dlatego, ze naprawd? bylo tarn ladnie. Bo zwykle w drodze mialysmy pecha pod tym wzgl?dem, gdyz zm?czenie pojawialo si? [s. 23] zwykle, gdy bylysmy w okolicach brzydszych i wtedy ch?c wypoczynku byla silniejsza niz urok pi?knych okolic, ale nie tak silnie zebysmy az decydowaly si? na poszukiwanie ich pomimo zm?czenia.
КНІГІ ОНЛАЙН
