Адам Міцкевіч і нацыянальныя культуры: Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Мінск, 7-11 верасня 1998 г.)
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 448с.
Мінск 1998
W Zaosiu mialam wei^z wrazenie, ze jestem na mogile Mickiewicza i ogam^l mnie cmentamy naprawd? nastroj. Moze przyczynila si? do tego i pochmuma pogoda. Totez, gdysmy juz wracaly drog^ do Horodyszcza z Zaosia zatrzymalysmy si? na malym cmentarzyku przy drodze, starym i zapuszczonym. Musialam wprost pozostac chwil? sama zupelnie. Maryricia si? polozyla, zeby wypocz^c, a ja poszlam na cmentarz i tu bylam sama wsrod mogil ze swoim smutkiem i jak^s nieokreslon^ t?sknot^.
Tegoz dnia wieczorem doszlysmy do Horodyszcza i tu przenocowalysmy u jednego z gospodarzy w izbie szkolnej. Razem przeszlysmy tego dnia pewno przeszlo 45 km.
X dzieh. Niedziela — 22 VII28
Z rana o 6tej wyjechalysmy autobusem do Baranowicz. Od Horodyszcza do Baranowicz jest 21 km. Moglysmy przejsc to piechot^ ale Maryncia byla zm?czona. Zreszt^ po co? Wszystko, co chcialysmy, zobaczylysmy juz. Po poltorej godziny jazdy bylysmy w Baranowiczach. A poniewaz poci^gi nasze (moj do Wilna odchodzil o 6.32, a Marynci do Warszawy o 6.30) odchodzily
181
dopiero koto 6.30, wi?c mialysmy caly dzien przed sob^. Poszlysmy wi?c na pole i przy drodze polnej wsrod zboz przesiedzialysmy caly dzien. [s. 36] Pisalysmy tu swoje pami?tniki i rozmawialysmy po trochu. I tu zrobilo nam si? zal, ze to juz koniec. Bo chociaz w ci^gu drogi bywalysmy nieraz i zm?czone i glodne itd. i moze nawet czasem zniech?cone, ajednak przyznac trzeba, ze bylo nam naprawd? dobrze na tej wycieczce, i ze warto bylo nawet troch? si? pom?czyc, azeby zobaczyc to, cosmy widzialy i przezyc to, cosmy przezyly. “Wsrod tych pagorkow lesnych, wsrod tych Цк zielonych szeroko nad bl?kitnym Niemnem rozciqgnionych. Wsrod tych pol malowanych zbozem rozmaitym, wyzlacanych pszenic^, posrebrzanych zytem ...”
2 VIII1928
W roku przyszlym w czasie lata pojdziemy z Anusi^ Duwel i Marynci^ (jezeli ona zechce) do Suwalszczyzny. Tam wprawdzie nie ma takich pami^tek jak Tuhanowicze i Zaosie, ale jest tarn tez pi?knie.
25 II1932
Nie, juz drugiej takiej wycieczki jak do Nowogrodka nie zrobilysmy. Wszystkie nast?puj^ce wakacje od 1928 r. sp?dzilam w Bereznie. [Maj^tek siedziba Szkoly Rolniczej, w ktorej Wanda Kukowicz byla nauczycielk^. — 5. Л.]
1928 [s. 34a]
14 VII— sobota, I dzien. Wilno M. Soleczniki, 42 km, pow. Wil.Troc.
15 VII— niedziela, II dzien. M. Soleczniki Bieniakonie, 14 km, pow. Lidzki.
16 VII — poniedzialek, III dzien. Bieniakonie Berdowszczyzna, 35 km, pow. Lidzki i Wolozyn.
17 VII— wtorek, IV dzien. Berdowszczyzna Iwje, 17 km, pow. Woloz.
18 VII— sroda, V dzien. Iwje Nowogrodek, 42 km, pow. Woloz. i Nowogr.
19 VII— czwartek, VI dzien. Nowogrodek.
20 VII— pi^tek, VII dzien. Nowogrodek Switez, 21 km.
21 VII— sobota, VIII dzien. Switez Woroncza Tuhanowicze Zaosie Horodyszcze, 47 km.
22 VII — niedziela, IX dzien. Horodyszcze Baranowicze, autobusem 21 km.
Razem kilometrow przeszlysmy: 218.
182
ДЫСКУСІЯ
Мікола Багадзяж (Мінск)
АДАМ МІЦКЕВІЧ I КАРАЛІНА САБАНСКАЯ
Ці гэта своеасаблівасць мыслення паэтаў, ці іх абаяльнасць, а можа, наканаванне лёсу, аднак факты сведчаць, што на іх шляху заўжды сустракаецца мноства жанчын. Прычым многія з іх становяцца “музамі”, дзякуючы якім на белы свет з'яўляюцца цудоўныя вершы.
Сустракаліся такія жанчыны і ў жыцці А. Міцкевіча. Прычым адна з гэтых самых “муз”, што натхніла паэта на цэлую серыю вершаў, прынесла яму не толькі радасць, але процьму пакут, а яшчэ і шпіёніла за ім па даручэнню паліцыі. Звалі яе Караліна Сабанская. Праўда, гэтае прозвішча было ў яе не першым і не апошнім. Паходзіла Караліна з роду Ржэвускіх. Прадстаўнікі гэтага сямейства вызначаліся авантурнымі схільнасцямі. Прыгадаем хаця б Эвеліну Ганскую, якая выйшла замуж за славутага французскага пісьменніка Анарэ Бальзака. А бабуля па бацькоўскай лініі страціла галаву на пласе разам з французскім каралём Людовік XVI і яго жонкай. Выхаваннем жа Караліны займалася дачка гэтай самай ахвяры Вялікай французскай рэвалюцыі. Пад яе ўплывам прыгожая дзяўчынка ператварылася ў сапраўдную пачвару. Цётка пераканала выхаванку, што прыгажосць жанчыны толькі тады чагосьці KamTye, калі яе дапаўняюць майстэрствам жыць і лоўкасцю. Навучыла жаночым хітрыкам. Зрабіла пляменніцу беспрынцыпнай, нахабнай і эгаістычнай асобай.
He дзіва, што пасля такой падрыхтоўкі Сабанская з яе знешнасцю “ўскружыла галаву” не аднаму мужчыне. А яе прыгажосць была агульнапрызнанай. Усюды, дзе яна з’яўлялася, яе лічылі адной з самых бліскучых дам свету. I ўсюды ў яе было мноства прыхільнікаў. He застаўся абыякавым да яе чараў і А. Міцкевіч. Праўда, лёс распарадзіўся так, што “заззяла” гэтая чорная зорка не адразу. Напачатку яе яшчэ юнай дзяўчынай выдалі замуж за старэйшага за яе на 30 гадоў графа Ераніма Сабанскага. Муж завёз маладую жонку ў “глыбінку”, у маёнтак Балунаўка на Падоллі.
Аднак Караліна нядоўга пражыла там. У хуткім часе яна дамаглася, каб яны перабраліся ў Адэсу, дзе Сабанскі з поспехам заняўся гандлем збожжа. Да гэтага Караліна некалькі разоў выязжала “ў свет” і паспела стаць каханкай генерала I. Віта, які з’яўляўся кіраўніком ваенных паселішчаў на поўдні Расіі. Яму ж “па сумяшчальніцтву” даручана было ўзначальваць мясцовую сакрэтную паліцэйскую службу. Сабанская амаль адразу была
183
прыцягнута каханкам і да шпіёнскай дзейнасці. Караліна не хавала сваіх інтымных адносін з генералам ні ад мужа, ні ад “свету”, а нават бравіравала імі. Праўда, тамусяму з закаханых у яе казала, што гэты саюз ёй цяжкі, бо генерал жанаты і спадзявацца на тое, што ён развядзецца, не даводзіцца. Аднак парваць з ім яна не рашаецца, бо адным узвышаным каханнем сыты не будзеш.
У сваім палацы ў Адэсе Сабанская, па модзе таго часу, стварыла літаратурны салон, які наведвалі славутасці не толькі з Еўропы — артысты, музыканты, літаратары, але і знатныя асобы з Усходу. He абышоў яго сваёй увагай і Адам Міцкевіч у час высылкі. Так ужо атрымалася, што ў ліцэі Рышэлье, у якім ён намерваўся ўладкавацца на працу, вакантнага месца не аказалася. Верагодна, улады баяліся, што паэт акажа дрэнны ўплыў на погляды сваіх вучняў. Адам быў зачараваны горадам, у якім апынуўся. Ён цалкам аддаўся салоннаму жыццю. Пазней Міцкевіч аб гэтых часах казаў, што жыў тады “як паша”. Бліжэйшыя яго сябры, з якімі ён ліставаўся, нават папракалі яго за тое, што ён адмовіўся ад сваіх палітычных поглядаў і што яго рамантычныя заляцанні не падыходзяць нацыянальнаму паэту і ссыльнаму.
У такім летуценным настроі Адам Міцкевіч наведаў аднойчы салон пані Сабанскай. I амаль адразу закахаўся ў прыгажунюгаспадыню. Што гэта было — часовая ўспышка пачуцця ці сапраўднае каханне, цяжка сказаць. Даследчыкі не прыйшлі тут да агульнай думкі. Але паэт прысвяціў Сабанскай цэлую нізку вершаў. У іх і захапленне каханай, і палкія прызнанні, і радасць сустрэч, і ўдзячнасць.
А вось ці кахала яго Сабанская? Хутчэй за ўсё — не. Зразумела, ёй было прыемна, што ў яе закахаўся вядомы паэт, які да таго ж быў маладзейшы за яе на пяць гадоў. Якой з бяздушных какетак не спадабаецца, што ёй прысвячаюць вершы, што яе ўслаўляюць і ўзвялічваюць прызнаныя таленты? Да таго ж, гэта аблягчала ёй выкананне даручэння Віта аб слежцы за Міцкевічам.
Як бы там ні было, але Караліна прымусіла Адама Міцкевіча жыць у пекле няпэўнасці. To выказвала гарачыя пачуцці, то адштурхоўвала. Прымушала раўнаваць, абвінавачваць у нявернасці. У роспачы паэт пісаў пра свой боль. I тут жа дараваў ёй.
Спатрэбіўся час, каб паэт, нарэшце, ачуняў ад наслання. Даў клятву, што далей яго вершы будуць камянець пры яе імені.
У сувязі з усёй гісторыяй узнікае пытанне, ці здагадваўся паэт аб тым, што Караліна была шпіёнкай. Без сумнення — не. Ён, праўда, ведаў, што акружэнне яе — і Віт, і арнітолаг А. Важняк, і яшчэ цэлы шэраг знаёмых цесна звязаны з сакрэтнай паліцыяй. А Сабанскую нават не падазраваў. Больш таго, у час больш позніх сустрэч, якія адбываліся ў іх то ў Пецяр
184
бургу, то ў Рыме, то ў Парыжы, адносіўся да былой каханай хоць і стрымана, але з павагай. Цікава і тое, што Сабанская ў сваім даносе генералу гэтаксама не прывяла ніводнага прыкладу крамольных паводзін ці выказванняў Міцкевіча. Некаторыя з даследчыкі робяць з гэтага выснову, быццам бы прыгажуняшпіёнка была ўсё ж закаханая ў паэта. А Міцкевіч хутчэй за ўсё быў падуладны пачуццям.
Анджэй Корын (Варшава)
СПАДЧЫНА ПАЭТА— ВЫШЭЙ ПАЛІТЫКІ!
Хачу нагадаць праблему, якая на нашых пасяджэннях закраналася толькі ўскосным чынам, як другарадная.
Вядома, што кожны народ ганарыцца сваімі вялікімі творцамі. Яны з’яўляюцца важным элементам яго гісторыі і нацыянальнай свядомасці. Але таксама відавочна і тое, што творцаў гэтых часта выкарыстоўвалі і працягваюць выкарыстоўваць палітыкі, ідэолагі, а таксама разнастайныя палітычнаграмадскія плыні ў карыслівых мэтах. I ўжо іншая справа — у пазітыўных ці ў негатыўных паводле нашага разумення.
He магло такое абмінуць і выдатную постаць з пантэона польскіх творцаў. Тым больш што яго асоба давала для гэтага шырокае поле дзейнасці. Адам Міцкевіч на працягу свайго палітычна заангажаванага жыцця выступаў то змоўшчыкам і ссыльным, крытыкам царызму і дэспатычнага ладу ў Расіі, то сябрам расійскіх дзекабрыстаў, прапагандыстам славянскай ідэі, быў нібы зачараваны сілай Расійскай імперыі, а ў перыяд “тавянізму” яго абвінавачвалі нават у царафільстве. 3 аднаго боку — чалавек глыбока рэлігійны ўпадаў у містыку, кансерватар ў бачанні многіх падзей, пясняр ідэалізаванай сармацкай Рэчы Паспалітай, а з другога — апалагет рэвалюцыі, рэдактар “Трыбуны народаў”, які з адабрэннем ўжываў слова “сацыялізм”, ерэтык, што прамаўляў вуснамі Конрада. Нельга таксама забываць, што быў ён вялікім паэтам, выхаваным на спадчыне шматнацыянальнай Рэчы Паспалітай, заглыбленым у польскую культуру і польскія дзяржаўныя традыцыі, выхадцам з сям’і беларускага паходжання, лічыў сваёй айчынай Літву. Усё гэта не толькі стварала яго складаную біяграфію, але таксама адлюстроўвалася ў яго творчасці. Адам Міцкевіч заўсёды лічыўся вялікім паэтам, але ў розныя эпохі нечага іншага, апрача універсальных паэтычных каштоўнасцей, шукалі ў яго творах, часта інтэрпрэтуючы іх інакш, а розныя палітычныя сілы імкнуліся яго “прысвоіць”, выкарыстаць яго асобу і творчасць. На гэтай канферэнцыі ў дакладах прафесараў Вікторыі Слівоўскай і Яўгеніі Кухарскай выдатна паказана, якое значэн
КНІГІ ОНЛАЙН
