КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
На старонках абодвух выданняў шырока ўжываўся тэрмін "грамадзянін Краю". Аўтары публікацый даводзілі, што жыццёва важныя "краёвыя" пытанні павінны вырашацца з улікам інтарэсаў усіх этнасаў Беларусі і Літвы233, асуджалі вялікарускі 232Кур'ер краёвы. 1912 № 1. 233Генрык Букавецкі. Прынцыповае пытанне // Кур'ер краёвы. 1912. № 19; б/п. Одна нз прячмн треннй // Вечерняя газета. 1913. № 337. і вялікапольскі шавінізм234, заяўлялі пра неабходнасць барацьбы з праявамі шавінізму сярод беларусаў і літоўцаў235, выкрывалі сутнасць дзейнасці г. зв. "Белорусского обіцества" як арганізацыі вялікарускіх шавіністаў у беларускай "вопратцы". Асновай краёвай згоды лічылася супрацоўніцтва дэмакратычных сіл усіх нацыянальных рухаў236. Краёвасць досыць натуральна прыводзіла да дэмакратычных поглядаў: "Усё больш ясным становіцца той шлях, які мясцовым рускім людзям падказвае само жыццё. Як грамадзяне Краю, мы павінны ўважыць яго карэннае насельніцтва, прыслухацца да ягонага голасу і пажаданняў, лічыць яго інтарэсы сваімі інтарэсамі і працаваць на агульную карысць"237. У сваю чаргу, дэмакратызм, які зыходзіў з павагі да народных патрабаванняў, непазбежна нараджаў краёвую пазіцыю238. Абодва выданні пашыралі ідэалогію краёўцаў-дэмакратаў сярод грамадскасці Беларусі і Літвы. "Вечерняя газета" рабіла гэта сярод рускіх, але не пакідала цалкам па-за ўвагай і палякаў. У шэрагу артьжулаў апошніх спрабавалі пераканаць у тым, што толькі іх шчыры паварот да дэмакратыі можа гарантаваць будучыню польскай грамадскаці Беларусі і Літвы239. А вось для "Кур'ера краёвага" галоўнай задачай было пашырэнне дэмакратычных і краёвых поглядаў сярод польскай грамадскасці. Антон Луцкевіч у сваіх артыкулах часта апеляваў да гістарычных традыцый. Генрык Букавецкі: "3 паняццем польскасці заўсёды звязвалася паняцце свабоды", Веслаў Каліноўскі: "Як некалі з іменем паляка атаясамлівалася вольнасць, так за- 234б/п. Конквястадоры // Вечерняя газета. 1913. № 360; м.г. Хто быў правы?// Кур'ер краёвы. 1913. № 127. 235б/п. Нацпональные течення н демократмя // Вечерняя газета. 1914. № 468. 236K-wiec. Права і абавязкі // Кур'ер краёвы. 1912. № 3. 237б/п. От русскнх прогрессмвных мзбмрателей г.Внльны // Вечерняя газета. 1912. № 12. 238Веслаў Каліноўскі. Выбар дарогі // Кур'ер краёвы. 1913. № 258. 239б/п. Аречн всётеже...//Вечерняя газета. 1912. № 64; б/п.Два выступленмя// Вечерняя газета. 1913. № 263. раз наша (польская — А.С.) нацыянальная будучыня звязана з дэмакратыяй"240. А што ж "Наша Ніва"? Як удзельнічаў А. Луцкевіч у яе выданні? Варта заўважыць, што да № 38 ад 20.09.1912 г. газета рэгулярна змяшчала яго артыкулы пад крыптанімамі: A. Н., а-н-а., Г. Б. (у выданнях на беларускай лацінцы адпаведна: A. N., а-п-а., Н. В.). 3 № 38 перадавыя артыкулы спачатку пісаў А. Уласаў, пазней — В. Ластоўскі, С. Плаўнік, М. Бабровіч ды інш. Артыкулы А. Луцкевіча з'явіліся на старонках "Нашай Нівы" зноў толькі ў 1913 г. Але ў параўнанні з 1911-1912 гг. — эпізадычна. Нават павярхоўны аналіз публікацый галоўнай беларускай газеты ўказвае на тэматычны паралелізм з матэрыяламі "Кур'ера краёвага" і "Вечерней газеты". У першую чаргу, гэта прапаганда краёвай ідэалогіі ў яе дэмакратычным варыянце і барацьба з шавінізмам241. Падчас выбарчай кампаніі ў IV Дзяржаўную Думу "Наша Ніва" падтрымала кандыдатаў, якіх адстойвала "Вечерняя газета". У адным з артыкулаў "Нашай Нівы" адзначалася: "Мы, беларусы, можам верыць толькі шчырым расійскім прагрэсістам, каторые зрадніліся з нашым краем, лічаць сябе грамадзянамі нашай старонкі"242. Усе тры выданні вялі сумесную барацьбу супраць вялікапольскага і вялікарускага шавінізму. Разам давалі адпор нападкам шавіністычнага друку. У першую чаргу гэта тычылася "Внленского вестнмка" і "Гонца цодзеннэго"243. Адначасова А. Луцкевіч на старонках "Нашай Нівы" старанна падкрэсліваў дэмакратызм беларускага руху244. Адныя з самых цікавых матэрыялаў "Вечерней газеты" і "Кур'ера краёвага" — гэта матэрыялы пра беларускі рух. Яны зай- 240Кур'ер краёвы. 1912. №№ 8, 12. 241а-н-а. Край Інарод//Наша Ніва. 1912. № 28-29; а-н-а.Змаганнезхваробай// Наша Ніва. 1913. № 9. 242Наша Ніва. 1912. № 40. 243б/п. Газэтнае хуліганства // Наша Ніва. 1913. № 9; б/п. Бандытызм 'Тазеты цодзэннэй'' // Кур'ер краёвы. 1913. № 52. 244а-н-а. Пуцяводная ідэя // Наша Ніва. 1914. № 11. малі значнае месца ў абодвух выданнях. Ужо ў гэтым праяўляўся "беларускі ўхіл" краёўца Антона Луцкевіча. Матэрыялы распавядалі пра сітуацыю ў беларускім руху245, адстойвалі права беларускай мовы быць мовай навучання246. Рускамоўнае і польскамоўнае выданні імкнуліся выклікаць сімпатыі да беларускага руху. "Вечерняя газета" асцярожна згадвала пра мясцовыя беларускія карані большасці рускай грамадскасці Краю247. "Кур'ер краёвы" заклікаў польскую грамадсжасць шукаць згоду і паразуменне з беларусамі. Пры гэтым падкрэсліваліся дэмакратычныя тэндэнцыі беларускага руху: "Шчыры дэмакратызм беларускага руху... ягоная лаяльнасць у адносінах да суграмадзян іншых нацыянальнасцяў — гэта гарантыя, што нашыя імкненні знойдуць жывы водгук сярод беларусаў"248. Патрэба згоды з беларусамі тлумачылася інтарэсамі барацьбы з вялікарускімшавінізмам249 іадсутнасцювыразныхперспектываў развіцця польскага руху ў Беларуска-Літоўскім Краі250. Якраз у вызначэнні адносін польскай грамадскасці да беларускага Адраджэння можна заўважыць найбольш істотны момант "беларускага ўхілу" краёвасці Антона Луцкевіча і іншых дзеячаў нашаніўскага кола. У асобных публікацыях "Нашай Нівы”251, у шэрагу артыкулаў "Кур'ера"252, у польска-беларуска-літоўскіх дыскусіях лістапада 1913 г. наконт будучыні "Кур'ера краёвага" вызначылася беларуская пазіцыя, якая не адпавядала разуменню краёвасці М. Ромэрам і Л. Абрамовічам. Л. Абрамовіч і шмат якія чытачы "Пшэглёнда" лічылі, што пазіцыя беларусаў грунтавалася на адсутнасці веры ў магчымасць 245Генрык Букавецкі. 1913 год у жыцці беларусаў // Кур'ер краёвы. 1914. № 1; А.Н. Нз белоруской жмзнн // Вечерняя газета. 1913. № 290. 246б/п. Родной язык в школе// Вечерняя газета. 1912. № 53; Бо-внчь. Борьба за родной язык // Вечерняя газета. 1914. № 552; Веслаў Каліноўскі. Палітычная шкода // Кур'ер краёвы. 1913. № 206. 247б/п. Нацнональная культура // Вечерняя газета. 1912. № 92. 248Генрык Букавецкі. Час патрабуе// Кур'ер краёвы. 1913. Ng 12. 249Генрык Букавецкі. Прынцыповае пытанне // Кур'ер краёвы. 1912. № 9. 25ОК-вец. Do ut des // Кур'ер краёвы. 1913. № 98. 251Г.Б. 3 газэт// Наша Ніва. 1912. № 19-20. 252Ястшэмбец I. [Манькоўскі Я.?]. Трывожны сігнал // Кур'ер краёвы. 1913. № 80. захавання польскасці ў Беларуска-Літоўскім Краі. Перакананне кіраўнікоў беларускага і літоўскага рухаў, што мясцовыя палякі з'яўляюцца нашчадкамі паланізаваных літоўцаў і беларусаў, нараджала з іх боку патрабаванні, каб польская грамадскасць працавала дзеля развіцця свядомасці беларусаў і літоўцаў. "Пшэглёнд" не прымаў гэтага. Ён абвінавачваў "Кур'ер" у "пабочных уплывах"253. "Беларускі ўхіл" можна заўважыць і ў асобных артыкулах "Вечерней газеты": "Справа культуры, справа прагрэсу настолькі важная, што яе павінен падтрымліваць кожны грамадзянін Краю. Тут няма месца для меркаванняў нацыянальнага эгаізму: хто можа, той павінен садзейнічаць культурным намаганням сваіх слабейшых суседзяў, з якімі яго моцна звязаў гістарычны ход падзей"254. Можна сцвярджаць, што А. Луцкевіч разумеў краёвасць як сужыццё розных народаў Краю і імкнуўся забяспечыць за беларусамі лепшыя ўмовы. Дарэчы, гэта набліжала яго пазіцыю да пазіцыі групы "Пшэглёнда Віленьскага". Аднак гэтае ж падабенства непазбежна рабіла іх апанентамі. М. Ромэр характарызаваў беларускія і літоўскія прэтэнзіі як праявы этнічнага шавінізму255. Але пры гэтым галоўны ідэолаг краёвасці быў упэўнены, што А. Луцкевіч і яго сябры ў рэшце рэшт зразумеюць польскую пазіцыю і пагодзяцца з тым, што палякі Беларусі і Літвы маюць поўнае права на развіццё ўласнай культуры256. У аднолькавай ступені з літоўцамі і беларусамі яны павінны ўдзельнічаць у вызначэнні будучыні Краю. Надзея М. Ромэра, як паказалі дыскусіі вакол "Кур'ера", была дастаткова абгрунтаванай. Відавочна, што нашаніўскае беларускае кола ў гэты час моцна спадзявалася на пазітыўныя вынікі супрацоўніцтва з польскімі краёўцамі-дэмакратамі. Дзеля зго- 253б/п. Пабочныя ўплывы // Пшэглёнд віленьскі. 1913. № 22/23. 254m.r. Грамадзянская пазіцыя // Кур'ер краёвы. 1913. № 77. 255БАНЛ. F 138 2231, t. 3, s. 324. Запіс ад 17 (30).11.1913. 256б/п. Практмческое прммененне краёвой теорчм // Вечерняя газета. 1913. № 436. ды А. Луцкевіч быў гатовы пайсці на пэўныя саступкі. Магчыма, ён разлічваў, што пазіцыя М. Ромэра будзе пашырацца сярод польскай грамадскасці. У тым, што гэта прынясе карысць як беларускаму руху, так і ўсяму Краю, ён быў упэўнены. Але надзеі не спраўдзіліся. I на пачатку 1915 г. А. Луцкевіч на старонках "Нашай Нівы" выступіў з рэзкай крытыкай: "Нашыя" палякі-інтэлігенты кажуць, што яны маюць поўна работы "для сваіх" — для "польскага сялянства і пралетарыяту" на нашай зямлі. Але ж польскага "дэмаса" — на смех малая жменя. А поруч з гэтай жменяй мільёны цёмных і галодных беларускіхсялян, каторыя блізка не маюць йшчэ сваёй інтэлігенцыі, для каторых німа каму працаваць... Працаваць для тых мільёнаў — гэта для нашых палякаў грэх і здрада, хоць колькі ж між імі сыноў таго ж беларускага народу!... Яны не разумеюць, што прайшоў час панавання над намі, і трэба цяпер адслужыць нашай старонцы, трэба не толькі называцца, але і быць грамадзянамі, трэба карміць галоднага і асвяшчаць цёмнага селяніна не толькі за тым, што ён — "свой", што ён пераробіцца на паляка, але затым, што гэта сьвятая павіннасць. А раз гэта павіннасць, а не ласка, дык і вучыць беларусаў трэба не так, як хоча вучыцель, а так як гаворыць народ, каторы захаваўшы сваю мову праз соткі гадоў, праявіў ясна сваё жаданне заставацца беларусам"257. Гэтая крытыка не мела дачынення да М. Ромэра і прыхільнікаў ягонай краёвай пазіцыі. Ужо праз нумар А. Луцкевіч адзначыў, што "поруч з "прыгоншчыкамі" ў нашай старонцы ёсць людзі, каторыя баронячы сваю польскую культуру, не забываюць, што яны тутэйшыя грамадзяне, што і на іх ляжыць павіннасць памагаць галодным, асвяшчаць цёмных людзей, нягледзячы, якой яны нацыі і веры. ...Мы верым, што сілы польскай дэмакратыі ўзрастуць, калі над зямлёй Беларусі засвеціцца зорка лепшай будучыны. А шчыры дэмакратызм створыць той залаты мост, каторы з'еднае ўрэшце народы нашага Краю ў адну вялікую згодную сям'ю і каторы польскія нацыяналісты цяпер не даюць збудаваць258".