Беларускае свята ў школе
3 вопыту работы Уздзенскай санаторнай школы-інтэрната
Выдавец: Беларусь
Памер: 149с.
Мінск 2002
У хату заходзяць госці —Дзед і Баба, жончыны бацькі.
Баба (непрыемна уражаная). Ой-ёй! Што тут робіцца! Я і не думала, што наша дачка такая неахайніца. Дзіва што зяць сварыцца з ёю.
Дз&л(сцвярджальна ківае галавой). Так, так, праўду кажаш, Баба. He заслугоўвае яна нашага гасцінца. А ведаеш... Давай аддамо яго зяцю.
Мужык высунуў ускалмачаную галаву з кораба, каб пагмдзець, які гасцінец прывезлі цесць з цешчаю, нязграбна павярнуўся, грымнуўся вобзелілю разам з корабам, увесь v nep 'і, і спалохана пазірае на гасцей.
Баба (хрысцячыся'). Чорт, чорт! Уцякайма!
Дзед (бярэ качаргу). Не-е, даражэнькая. ГІерш я адваджу гэтага нячысціка ад даччыной хаты. (Дубасіць зяця.) Бач, панадзіўся куды хадзіць! Вон адсюль! I каб духу твайго тут не было!
Мужык, баронячыся, уцякае з хаты. Змораны Дзед садзіцца на лаву. Да яго пабыходзіць Баба і садзіцца побач.
Баба. А яшчэ кажуць, што чэрці толькі ў казках бываюць... (Гладзіць Дзеда.) Стаміўся.
Дзед (перабівае Бабу). Стаквеля гадоў пражыў, у лес на дзікоў хадзіў, на начлег коней вадзіў, на балоце сена касіў, а чорта сустрэў — у даччыной хаце!
Вярнулася з паія Жопка, заходзіць у хату. Радуецца. убачыўшы гасцей.
Жонка (цалуецца зДзедам і Бабай). Татачка, мамачка, як я рада, што вы прыехалі! А дзе ж Мужык? Чаму вы адны?
Баба (задаволена). Мужыкатвайго мы не бачылі, а вось чорта вытурылі з вашае хаты!
Жонка (здзіўлена). Чо-о-рта? Якога чорта?
Дзед. Ды таго ж самага, што жыццё вам псаваў, сварыў вас. Я яму так надаваў, што больш ён не паткнецца сюды!
Жонка. Дык растлумачце ж мне, што тут адбылося без мяне. Я нічога не разумею.
Баба. Хадзем, хадзем. Усё табе раскажу па парадку.
Садзяцца ўсе каля стала, і Баба нягучна пачыпае нешта расказваць. У гэты час на сцэну выходзіць Казачнік.
Казачнік. I сапраўды, зажылі з тае пары Мужык з Жонкаю ў згодзе на радасць і Бабе, і Дзеду, і ўсім суседзя.м. Яны і сёння жывуць душа ў душу. Мужык поле арэ, жыта сее, сена косіць. Жонка пірагі пячэ, абеды смачна гатуе. Заходзьце, і вас пачастуе!
Марылька. Ад нашых родных матуль мы пачулі шмат пястушак, забаўлянак, калыханак, добрых, цікавых казак. I за гэта вялікае дзякуй, нізкі паклон вам, нашы любыя.
Васіль. Прыміце ад нас калыханку.
Гучыць песня «Калыханка маме» (гл. Дадатак/
Васіль. Слухай, Марылька, што табе больш падабаецца: легенды ці народныя песні? Мне асабіста легенды.
Марыля. А я вось песні слухала б і слухала, бо лічу, што народная песня — узор высокай прыгажосці.
Васіль. Песні песнямі, а вось легенды — гэта жывая народная энцыклапедыя. Мснавіта з легенд чалавек пазнае, як узніклі гарады, з явіліся кветкі, назвы рэк.
Марыля (перабіваючы). Як нам песень не складаць, Як нам звонкіх не спяваць — Словы ў сэрцы самі льюцца, Праўдай ў людзях аддаюцца.
Васіль. Ах, Марылька, не разумееш ты мяне. Пайду пашукаю сваю кветку шчасця.
Марыля. Што ты, Васілёк, нашто нам спрачацца. Даволі часта песні і легенды жывуць разам. Вось глядзі.
Прыцемкі. Сярод сцэны папаратнік і ў ім пунсовая кветка.
Хлопец. Сёння апоўначы расцвітае кветка папараці. Хто сарве гэту кветку і будзе насіць пры сабе, той стане шчаслівы.м і багатым, атрымае ўсё, чаго захоча.
Дзяўчына. Знайсці яе можа толькі спрытны і вельмі смелы чалавек, бо, як распускаецца кветка, падымаецца навальніца, б’е маланка, весяляцца нячысцікі.
Хлопец. Калі ўбачыш «агністую» кветку і імкнешся дакрануцца да яе, то паказваюцца розныя страшыдлы.
Дзяўчына. Калі ўдасца сарваць яе, то трэба ісці дадому, не аглядваючыся і не звяртаючы ўвагі ні на што: ні на пагрозы, ні на абяцанкі злых духаў. Прымусяць азірнуцца назад, і тады квстка адразу знікне.
Дзяўчына і Хлопец. узяўшыся за рукі. ідуць па папараць-кнетку. Ныконваецца карагод «Купалінка» (гл. Дадатак/ Выбягае Хлопец на сцзну, махае рукой і кліча снаіх сяброу.
Хлопец. Гэй, Саўка, Мішка, Грышка і Цімох, хутчэй на сцэну, пакуль не занялі. (Выходзяць хлопцы.)
1-ы хлопец. Чаго ты крычыш, куды ты спяшаешся? Дай з людзьмі прывітацца, прыгожым дзяўчатам на вочы паказацца.
Усе вітаюцца, нізка кланяюцца.
2-і хлопец. Мы прыехалі з Аўцюкоў, прывезлі жартаў сем вазоў. Пачынай, Саўка.
Хюпцы па чарзе расказваюць жарты.
Ёсць і гэткая
Старая бабуля прыйшла маліцца ў царкву зімою. А з носа цячэ. Яна пытае ў мужчын:
— Як гэта ікона завецца? Я б хацела ёй памаліцца.
А мужыкі кажуць:
— Баба, утры нос!
Баба хрысціцца і кажа:
— Прысвятая утрыносіца, памілуй мяне.
Добра адказаў
Пытаецца дзед у бабы:
— Калі я памру, што ты на мяне адзенеш?
— Куплю сіні дарагі касцюм, — адказвае баба.
Дзед думае: «Дай жа я праверу». Узяў і прытварыўся мёртвым.
Паплакала баба, паплакала ды пайшла ў магазін глядзець, што купіць, каб дзеда адзець. Прыйшла, паглядзела — усё дарагое. Тады яна падумала: «Што ж дарагое купляць — усё роўна згніе», — і купіла спартыўны касцюм і кеды. Адзела дзеда, села каля яго і плача:
— Куды ж ты, мой дзедухна, сабраўся?
А дзед устае і кажа:
— На стадыён у футбол гуляць.
А завілюшачкамі
Жылі дзед і баба. Дужа добра жылі. Аднойчы баба кажа дзеду:
— Вытапі лазню.
Вытапіў дзед лазню. Потым баба зноў загадвае:
— Размяці сцежку ад снегу, ды не абы-як, а завілюшачкамі, і добра венік распар.
Зрабіў і гэта дзед. Памылася баба ды крычыць:
— Ідзі папар мяне, ну, скарэй ідзі, стары чорт!
Прыйшоў дзед і пачаў парыць — біць бабу камлём. Выскачыла баба і напрамкі да хаты. А дзед уздагон ёй:
— А завілюшачкамі, а завілюшачкамі!
Як упартая жонка сваё даказала
Была ў мужыка жонка. Звалі яе Васілісай. I надта ўжо яна была праціўнай: што ёй муж ні скажа — усё яна робіць наадварот. 1 вось мужык надумаў яе правучыць.
— Ты ж хоць па балоту, Васіліска, не хадзі, — кажа муж.
— А вось і пайду!
— Дык хоць па кладках ідзі.
— А вось і не пайду!
— Ну, дык хоць камення не бяры з сабой.
— Вось і набяру!
Набрала камення поўны мех ды пайшла па балоце. Дык толькі яе і бачылі.
Бравы салдат
Жыла ў адной вёсцы лянівая сям’я. Была ў іх каза. I вось дамовіліся яны так: хто першы загаворыць, той павядзе пасвіць казу.
Вось зайшоў да іх у хату аднойчы салдат, папрасіў паесці. Маўчаць. С'алдат быў не з баязлівых, дастаў з печы жараную курыцу і з’еў яе. Потым
убачыў прыгожую дзеўку і хацеў загаварыць з ёй. Маўчыць дзеўка. Ён пацалаваў яе, а яна ўсё адно маўчыць. Глядзіць салдат — на сцяне вісіць хромавая тужурка. Узяў салдат яе — ды за дзверы. Тут гаспадар не вытрымаў: «Гэй, зладзюга, стой! З’еў курку, пацалаваў Нюрку і хочаш украсці маютужурку!»
Прыйшлося гаспадару казу ў поле весці.
3-і хлопец. Хлопцы, ой, нагаварылі абы-чаго, трэба ўцякаць хутчэй.
4-ы хлопец. Куды ж уцякаць, яшчэ ж дзяўчаты нашы будуць спяваць.
Інсцэніроўка песні «Касіў Ясь канюшыну» (гл. Дадатак/
5-ы хлопец. Эх, браточкі, гуляць дык гуляць! Паспявалі, трэба і патанцаваць.
Выконваецца танец «Кадрыля».
Куліна. Слухай, Агатачка, як ты за свайго Хвядоса замуж ішла?
Агата. Як, як? Як браў, так і пайшла.
Куліна. А як жа ты даведалася, ці разумны ён?
Агата. 3 разумнай жонкай і дурань паразумнее.
Куліна. А вось у нас з Міканорам усё было, як у той казцы.
Агата. У якой яшчэ казцы?
Куліна. Ты што, не ведаеш? Паехаў раз царскі сын на паляванне ды заблудзіўся ў лесе. Цэлую ноч блукаў, толькі пад раніцу натрапіў на вёску. Завярнуў ён да адной хаты, зайшоў у дзверы. 3-за кроснаў устала дзяўчына.
Дзяўчына. Дрэнна, калі двор без вушэй, а хата без вачэй.
Царэвіч (убок). Што гэта яна загадкавае сказала? Мо не пры сваім розуме? (Да дзяўчыны.) Адна жывеш ці бацькі ёсць? ~ _
Дзяўчына. Бацькі пайшлі ў пазыку плакаць, а брат пагнау сто руолеу на пятак мяняць. .
Царэвіч. Нічога не разумею. (Убок.) Якая прыгожая. Белы свет аоыдзі такой не знойдзеш. Толькі пра што яна сказала? (Да дзяўчыны.) Што гэта ты сказала пра двор без вушэй і пра хату без вачэй? Я не зразумеў.
Дзяўчына. А што тут дзіўнага! Ты не здагадаўся, што вушы двара сабака’ Каб ён быў у двары, то забрахаў бы на цябе, а я ведала б, што хтосьці чужы ідзе. Вось табе і двор без вушэй. А хата без вачэн — гэта хата без дзяцей. Каб былі ў сям’і дзеці, яны б праз акно ўбачылі чужога чалавека і сказалі б пра гэта.
Царэвіч. Ну а пра бацькоў і брата што сказала?
Дзяўчына (убок). Ой, які бесталковы, нездагадлівы, нібы нежывы! (Да царэвіча.) Бацькі пайшлі ў пазыку плакаць, бо пайшлі яны на могілкі, на пахаванне суседа. А калі самі памруць — тады добрыя людзі прыйдуць іх пахаваць ды плакаць. Брат пагнаў сто рублёў на пятак мяняць — гэта паляванне, бо брат на сторублёвым кані ганяе зайцоў. Упалюе зайцоў — прыбытку на пятак, а каня загоніць — страты на сто рублёў.
Царэвіч. Такой разумнай і прыгожай дзяўчыны я не сустракаў. Ажанюся толькі з ёй.
Бяруцца за рукі і сыходзяць са сцэны.
Агата. Вось якую прыгожую гісторыю даносіць казка. Але ж у нашым жыцці яшчэ і сёння ў многіх беларускіх вёсках застаўся вясельны звычай: перш чым сесці поруч з маладой, малады павінен разгадаць загадкі сваякоў сваёй будучай жонкі.
Куліна. А давай праверым зараз, ці кемлівыя нашы гледачы.
Вось вам загадкі з роднай хаткі.
1. Дзве дачкі, дзве маці і бабулька. Колькі іх? (Бабуля, маці, дачка.)
2. He разаб’еш гаршчочка — не з’ясі і кашы. (Яйка.)
3. Поўная бочка круп, а наверсе струп. (Мак.)
4. Хата рагата, вокан багата. Як улезеш — не вылезеш. (Нерат.)
5. Вечарам нараджаецца, ноч жыве, а раніцай памірае. (Месяц.)
6. Крыкнуў вол на сто азёр, на сто міль, на ўвесь мір. (Гром.)
7. Ехаў камісар, на акне ўзор напісаў. (Мароз.)
8. Малы малышак упаў з вышак, сам не разбіўся, толькі шапачкі пазбыўся. (Жолуд.)
9. Твар пахучы, хвост калючы. (Ружа.)
10. Круглае, гарбатае, вакол лахматае, па баках белае, а ўсярэдзіне чорнае, як прыйдзе бяда — льецца вада. (Вока.)
Марыля. Слухай, Васілёчак, мне здаецца, што наш фестываль будзе не зусім цікавы, калі на ім не прагучаць сучасныя беларускія эстрадныя песні.
Васіль. Так, так. Я поўнасцю з табой згодзен. Таму з вялікім задавальненнем уступаю сцэну юным таленгам.
Гучаць песні «Сцежачка», «Каля ружаў на стале» (гл. Дадатак/
Марылька. Як усё-такі добра, Васілёк, што мы нарадзіліся з табой у такой прыгожай краіне з такой дзіўнай назвай — Белая Русь, сярод такога здольнага народа.
КНІГІ ОНЛАЙН
