Беларускае свята ў школе
3 вопыту работы Уздзенскай санаторнай школы-інтэрната
Выдавец: Беларусь
Памер: 149с.
Мінск 2002
Валачобнікі. Тут сабраліся ды добры малайцы, Добры малайцы ды валачобнікі, I ішлі яны, ішлі, гуляючы, Слаўнага сяла ўсіх пытаючы, Слаўнага сяла ды багатага двара. Надары гасцей, каб ішлі часцей, Нашы дары ні вялікі, ні малы. Пару яск ды з варэннем пірагі.
Бабуля. Хрыстос уваскрэс! Запрашаем у госці. Валачобнікі. He тамі гасцей, надары хутчэй.
He дасі абаранак — разламаем увесь ганак. Да вынесь, вынесь, пані гаспадыня, Карабец яец. Ды й не лічоных, Мы ж тыя яечкі самі пералічым, Пані павялічым.
Бабуля. Адару, адару, але найперш песняй пацешце.
Гучыць песня «А на дварэ стаіць дубок». Гзспадыня адорвае валачобнікаў.
Рухома, цвёрда, упэўнена J = 160
А на д(ы)-ва рэ ста і-ць(і)ду бок.
Хрыс-тос вас-крэс, СынБо-жы! А надуб ку сінь(і)га лу-бок.
Хрыс-тос вас-крэс, Сын Бо-жы! Вый-шаў, вый шаў
мло-ды Йва-нька, Хрыс-тос вас-крэс, Сын Бо-жы!
А на дварэ стаіць дубок.
Хрыстос васкрэс, Сын Божы!* А на дубку сінь галубок.
Выйшаў, выйшаў млоды Йванька, Меціў стрэліць у галубка.
— He бі ж мяне, не страляй мяне, А я ж табе прыгаджуся.
А як будзеш жаніціся, Як будзеш браць за гарамі, За гарамі, за марамі, Будзеш прасіць піравознічкаў, Будзеш прасіць, ня ўпросішся.
Я ж цябе піравязу:
Цябе з Марынкай на хрыбточку, А радзіну на хвасточку.
Валачобнікі. Дай вам Божа, добрая гаспадыня, Доўга жыці, вясёлымі быці!
Хай вашы дзеткі будуць як у полі кветкі, Хай ваша ніва будзе ўрадліва.
Дай, Божа, пані гаспадыні Жыці, быці, унукаў пажаніці, Праўнукаў дачакацца Ды нас у госці пазваць.
Гучыць песня «Валачобная».
* Паўтараецца пасля кожнага радка.
3 Зак. 2225
33
Ba ла чоб ні кі ва-ла-чы лі ся.
Валачобнікі валачыліся.
Хрыстос васкрэс, Сын Божы!* Валачыліся, намачыліся.
Зайшлі к бабцэ пасушыліся.
Была у бабкі курка-рабушка.
Нанесла яечак поўны запечак.
Усім валачобнікам па яечку.
Аднаму ж Ванечку да не выстарадась.
— Дам табе, Ваня, стада авечак.
Ён авечак не бярэ і дамоў няйдзе.
— Дам табе, Ваня, пару каней.
А ён коней не бярэ і дамоў няйдзе.
— Дам табе, Ваня, красну дзеўку.
А ён дзевачку ўзяў і дамоў пайшоў.
Бабуля. Праходзьце, сядайце.
Валачобнік. Во, цётка, у вас заўсёды ў хаце людна.
Бабуля. А я і люблю, што да мяне заходзяць, хаты не мінаюць.
Валачобнік. Паходзім па вашым сяле, а пасля абеду і ў Зенькавічы сходзім, а мо ў Чурылава падамося.
Бабуля. А вой, і не лянуецеся?
1-ы валачобнік. А чаго ленавацца, гэта ж не араць. Ногі маладыя, дык самі нясуць.
Бабуля. Хадзі ды трохі прыглядвайся, каб дзеўку якую прыглядзець, a то і састарышся адзін. (Усе смяюцца.)
2-і валачобнік. Ходзячы, мо што і выхадзіш.
1-ы валачобнік. Во языкі, во прычапіліся. Сёння ж мяне не ў сваты прывялі. А што, цётка, мо пойдзеш за мяне?
Бабуля. Мілок, мне б гадоў дваццаць скінуць.
2-і валачобнік. Дык за мяне ідзі.
Бабуля. А куды жонку тваю дзенем? Да мяне прывядзём ці мне да вас ісці?
Дзеці. Бабуля, а мы на арэлях хочам ісці пагушкацца.
Бабуля. Вось песню паспяваем, карагод паводзім ды пойдзем.
Гучыць песня. Усе ўдзеіьнікі водзяць «Тураўскі карагод».
* Паўтараецца пасля кожнага радка.
ка ра го да быў
сын ва я во да.
Ідзе, ідзе карагод, карагод.
Дзе карагод ходзіць,
Ўсе дзевачкі напярод, напярод.
Там жыта родзіць.
А хлопчыкі за намі,
А дзе не бывае.
Маргаючы вачамі.
Та.м жыта вылягае.
Прыпеў:
Прыпеў.
Ото ж карагод,
Ідзе, ідзе карагод.
Ото ж ваявод.
Усе дзевачкі напярод, напярод.
У нашага карагода
А хлопчыкі за намі,
Быў сын ваявода.
Маргаючы вачамі.
Піліпаўскімі вечарамі
Методыка падрыхтоўкі
Выбар правядзення піліпаўскіх вячорак зроблены невыпадкова. У разуменні сучаснага школьніка вячоркі — гэта вясёлае ігрышча з песнямі, танцамі, жартамі. Знаёмства з піліпаўскімі вячоркамі дазваляе пашырыць кругагляд вучняў, зразумець, што ў жыцці нашых продкаў былі моманты духоўнага і цялеснага ўстрымання (28 лістапада пачынаўся піліпаўскі пост). Яшчэ і зараз многія людзі, асабліва сельскія жыхары, ніколі не выбіраюць даты вяселля ў межах Піліпаўкі — часу воўчых вяселляў: сыдуцца маладыя — і будуць жыць, як ваўкі, г. зн. «грызціся». Такі звычай бытуе і ў нас,
на Уздзеншчыне, аднак прытрымліваюцца яго не ўсе. Менавіта піліпаўскімі вечарамі нашымі бабулямі зроблены самыя прыгожыя, самыя разнастайныя карункі, вышыўкі і іншыя вырабы.
Круціцца ў руках верацяно, уецца доўгая нітка жывой повязі мінулага і сучаснага.
Методыка правядзення
Вядучы. Добры вечар, сябры, паважаныя бацькі і дзеці! Вельмі добра, што вы завіталі сёння да нас. 3 глыбокай даўнасці прыйшоў гэты звычай — вячоркі. Як ні цяжка было жыць у тыя далёкія часы, а ўсё ж засталася ў народа любоў да песень, танцаў, гульняў, жартаў.
Наш час таксама не вельмі лёгкі. Таму мы вырашылі; будзем вучыцца ў нашых продкаў, якія і ў горы і ў радасці не забывалі сваіх песень і танцаў. Вось таму сёння мы запрасілі вас на вячоркі «Піліпаўскімі вечарамі».
Вясковая хата. Бліскае агеньчык. Гучыць лірычная песня «Ой, позна, позна я з вечара сяджу...». Мелодыя адвольная.
Ой, позна, позна я з вечара сяджу, Ой, тонка, звонка белы кужаль праду. Ой, праду, праду, у ваконца гляджу. А пад вакенцам быстра рэчка цячэць, А па той рэчцы шэра вутка плывець. Ой, там не вутка, родна матулька.
Ой, кіну, кіну я пражу пад лаўку, А сама пайду з маменькай вітацца.
Гаспадыня. Восеньскія вяселлі адгрымелі. Вось і вёска наша як бы заціхла, замерла. Папрацуем цяпер, дочкі, з вамі, працы вялікай вас навучу.
Дачка. Маці, мы і так ужо ведае.м, ад цябе перанялі ўсё. Вось толькі апрацоўку лёну і канапель закончылі.
Гаспадар. 3 гары знесены і ўсталяваны кросны. Можна ўжо вячэру святочную пачынаць.
Гаспадыня. Зараз вось вячэраць будзем, але толькі бабку-пупарэзніцу дачакаемся. Справілі вяселле, то праз пэўны час без яе ніяк не абысціся.
Уваходзіць бабка, і ўся сям 'я сядае вячэраць.
Бабка. Вось і піліпаўскі пост пачаўся. I будзе цягнуцца шэсць тыдняў, ажно да самых Каляд.
Гаспадыня. Так. I асноўны занятак цяпер у нас, жанчын, — ткацтва і прадзенне.
Дачка. У народзе кажуць: «Што ў Піліпаўку спрадзем, тое ў Вялікі пост сатчэм».
Гаспадар. У Піліпаўку збіраецца «воўчае вяселле».
Дочкі смяюцца, пераглядаюцца.
Бабка. А чаго гэта вы? Бацька праўду кажа. Як Піліпаўка настала, то ваўкі ідуць гайнёю.
Гаспадыня. А я памятаю, як мая маці даўней казала: «Як у Піліпаўку навісь на дрэве, то будзе ўраджай на хлеб».
Гаспадар. Шкада, што сёлета Піліпаўка не такая. Бо сёння надвор’е было хмурнае і снежнае, таму, па народнай прыкмеце, травень будзс мокры.
Бабка. Будзем спадзявацца на Бога. Можа, што і зменіцца.
Гаспадыня. Так. Чалавек увесь час дбае аб працы.
Гаспадар. А як жа інакш? Вось і цяпер, у піліпаўскі пост, хлопцы будуць дапамагаць маці навіць на кросны падрыхтаваную аснову, а вы, дзяўчаты, каб добра яе расчэсвалі грэбнямі.
Гаспадыня. Так-так, кросны будуць стаяць у хаце аж да самай вясны. Многа работы для ўсіх!
Бабка. Колькі за гэты час будзе выткана палатна для дзіцячых сарочак, прыгожых, рознакаляровых посцілак, усялякіх ручнікоў і паясоў! Нездарма ж у народзе кажуць: «Піліп дзяцей адзявае».
Гаспадар. А ты, Надзейка, куды гэта супраць ночы збіраешся?
Гаспадыня. А хіба ты не ведаеш, Сцяпанку, што дзяўчаты цяпер не сутыкаюцца дома? На ўсю восень і зіму яны нанялі сабе хату на попрадкі, супрадкі.
Гаспадар. Гэта, можа, Настассі-ўдавы хату?
Надзейка. Так,татачка. У яе. I заплацілі ў складчыну ёй бульбай, ільном, канапляным семем, крупамі. Вось лён, поўсць з сабой захвачу і пабягу.
Бабка. Ды і я ўжо патэпаю дахаты. Позна. Бывайце.
Гаспадар. Пара і нам, жонка, спаць. Тушы лямпу.
Гзспадары тушаць лямпу. Чуваць голас Надзейкі: «Дзяўчаты, пачакайце мяне, разам пойдзем».
Хата ўдавы Настассі. Яна сядзіць, вяжа і напявае.
Каб я знала, каб я ведала Сваё горка замуж’ейко. Сваё горка замуж’ейко, Ліхое да й падруж’ейко, To б я замуж да й навек не пайшла, Я б у маткі як жыла, так была.
Заходзяць дзяўчаты і жанчыны.
1-ая жанчына. Добры вечар у хату,
Шчыра вас вітаем, Добрага здароўя вам жадаем! Ці можна да вас на вячоркі?
Настасся. Калі ласка! Калі ласка! Праходзьце, дзяўчынкі і жанчынкі, сядайце, даражэнькія. Будзем працаваць, песні спяваць, у скокі, можа, пусцімся ды маладосць сваю ўспомнім.
2-ая жанчына. Сядзем радком, пагаворым ладком.
3-яя жанчына. За добрай размовай і работа ідзе хутчэй.
1-ая дзяўчына. А паглядзіце, якія прыгожыя ручнікі ў хаце! I хто ж гэта іх ткаў, вышываў?
Настасся. Гэта ручнікі маёй маці. Сапраўдны ручнік — гэта не проста кавалак тканіны, якім выціраюць твар і рукі. На Беларусі шмат звычаяў, звязаных з выкарыстаннем ручнікоў. На ручніку падносяць хлеб-соль, калі вітаюць дарагіх гасцсй, таму што ручнік — гэта сімвал чысціні, цяпла беларускай зямлі і роднай хаты.
2-ая жанчына. Нездарма беларусы шануюць сваё «белае золата».
3-яя жанчына. Давайце, жанчынкі, паспяваем пра лён.
Гучыуь беларуская народная песня «Ох, і сеяла Ульяніца лянок».
Прыпеў: Ох, сэрца — лянок, Мая радасць ты, лянок! Ўсё бялюсснькі кужалёк!
Ох, палола Ульяніца лянок, Ох, палола Іванаўна лянок!
Прыпеў.
Ох, і рвала Ульяніца лянок, Ох, і рвала Іванаўна лянок!
Прыпеў.
А сарваўшы, y снапочкі ставіла, А сарваўшы, у снапочкі ставіла.
Прыпеў.
Ох, і слала Ульяніца лянок, Ох, і слала Іванаўна лянок!
Прыпеў.
Ох, і прала Ульяніца лянок, Ох, і прала Іванаўна лянок!
Прыпеў.
Ох, і ткала Ульяніца лянок, Ох, і ткала Іванаўна лянок!
Прыпеў.
А саткаўшы, ды сарочак нашыла, А саткаўшы, ды бялёных нашыла!
Прыпеў.
1-ая дзяўчына. Слухайце, дзяўчаты, давайце пагадаем, ці пойдзе хто з нас замуж.
2-ая дзяўчына. Як гэта, я і не ведаю.
3-яя дзяўчына. А вось цётка Васіліна ведае. Паслухайце.
1-ая жанчына. Каб даведацца, быць ці не быць новай сям і, гадаюць на сцяблінках высушанага льну. Трэба ўзяць дзве сцяблінкі, падпаліць ды кінуць іх угару. Калі яны пераблытаюцца між сабой — павяжуць рукі маладых вясельным ручніком, калі не — сядзець у дзеўках яшчэ год.
Дзяўчаты гадаюць.
2-ая жанчына. А я ведаю, як гадаюць пра тое, якой з дзяўчат будзе лепш замужам. Нясі, Настасся, свае лучыны, замочаныя ў вадзе.
Настасся прыносіць дзве-тры лучыны.
1-ая жанчына. Падпальвайце, дзяўчаты. Пашчасціць у жыцці той з вас, у каго лучына будзе гарэць ярчэй.
КНІГІ ОНЛАЙН
