Беларускі храм
Уладзімір Мароз
Выдавец: Міжнародны цэнтр культуры кнігі
Памер: 112с.
Мінск 2003
He стаялі ў баку касаўчане падчас паўстання 1863—1864 гадоў. У гэтых мясцінах дзейнічалі атрады Ф. Юндзіла, А. Лянкевіча (Ляндэра). Каля Косава ў той жа Марачоўшчыне адбыўся бой атрада В. Урублеўскага з трыма ротамі рускіх войскаў. На каталіцкіх могілках у горадзе ў 1928 годзе пастаўлены помнік паўстанцам Каліноўскага. А вось Шыбельная гара па дарозе з Косава ў Івацэвічы яшчэ чакае свайго мемарыяльнага знака. Справа ў тым, што ў 1864 годзе ў лесе на гэтай гары царскія карнікі павесілі 20 паўстанцаў. На дрэвах-шыбеніцах людзі прымацавалі абразкі, тым самцм увекавечылі памяць змагароў, якія тут жа і былі пахаваны. 3 часам іконкі ўраслі ў дрэвы, зацяклі смалою, але яшчэ ў канцы 40-х гадоў мінулага стагоддзя іх бачыў мой бацька. Потым лес высеклі, засталася толькі гара.
Вольналюбівы ліцьвінскі дух праявіўся і ў часы першай рускай рэвалюцыі. У кастрычніку 1905 года ў Косаве адбылося выступленне 900 прызыўнікоў. Вялікі натоўп жыхароў прайшоўся па вуліцы з воклічамі «Далоў паліцыю, бі яе!». Было захопле-
на паштовае аддзяленне, растаптаны партрэт цара. У адказ паліцыя адкрыла агонь, забілі і паранілі некалькі чалавек.
Асабліва вызначылася Косава паўстаннем 3 лютага 1927 года супраць разгрому польскімі ўладамі Беларускай сялянска-рабочай грамады. Каля паўтары тысячы месцічаў і сялян з навакольных вёсак выйшлі на дэманстрацыю з лозунгамі «Вызваліць усіх палітычных зняволеных!». Адбыўся мітынг. Паліцыя пачала страляць у дэманстрантаў, шэсць чалавек было забіта, некалькі дзесяткаў паранена. Розгалас пайшоў вялікі, гэта было найболып буйнае выступленне ў Заходняй Беларусі супраць польскай палітыкі нацыянальнага і сацыяльнага заняволення. А знакаміты Косаўскі бой у апошнюю вайну? У ноч на 3 жніўня 1942 года партызанскімі атрадамі імя Шчорса, імя Дзімітрава ды імя Варашылава пры ўдзеле антыфашысцкага камітэта была падрыхтавана і праведзена смелая аперацыя па разгроме нямецка-паліцэйскага гарнізона ў Косаве. Пасля гэтага горад на працягу месяца знаходзіўся пад кантролем партызан. Праўда, я так і не магу даўмець глыбіннага сэнсу гэтага бою. Проста партызанам трэба было паказаць акупантам сваю моц, правесці буйную аперацыю. Выбар спынілі на Косаве.
Калі глядзіш сёння на ціхі правінцыйны гарадок, дзе жыве 2700 чалавек, цяжка ўявіць, што ўсё вышэйзгаданае, як і шмат чаго іншага, адбывалася тут. Косава ўжо ў 1949 годзе перастаў быць раённым цэнтрам, ды і ляжаў ён наўзбоч магістральных шляхоў, адпаведна і развіццё горада запаволілася. Што казаць, калі нават насельніцтва не дасягнула даваеннай колькасці (3850 жыхароў). Тлумачэнне гэтаму ёсць вынішчэнне фашыстамі яўрэяў. Косава было тыповым для Беларусі мястэчкам з пераважна яўрэйскім жыхарствам. Нават сто гадоў таму тут жыло больш людзей. Паводле расійскага перапісу ў горадзе налічвалася 3092 жыхары. 3 іх праваслаўных 725, каталікоў 321, яўрэяў 2028.
I ўсё ж дух заходнебеларускага гарадка, слаўнага сваёй 500гадовай гісторыяй, у Косаве захаваўся. Здаецца, вырашана пытанне пра аднаўленне палаца і ўзвядзення нанова сядзібы Касцюшкаў. Думаецца, праз дзясятак гадоў прыток турыстаў дасць новы штуршок жыццю маёй малой радзімы.
ЗЯМНЫМІ ШЛЯХАМІ ЗБАВІЦЕЛЯ
Дольнія і горнія шляхі беларускага народа. Адбітак іх у лёсах падзвіжнікаў: Еўфрасінні Полацкай, Кірылы Тураўскага, Афанасія Брэсцкага, Сафіі Слуцкай, дзіцяткі Гаўрыіла Беластоцкага ды ўсіх іншых святых, што ў зямлі беларускай заззялі. Адбітак іх у матэрыяльных знаках нашай хрысціянскай гісторыі: абразах, крыжах, кнігах, храмах, манастырах, як тых, што ацалелі за віхурамі часу, так і зніклых за неміласэрнасцю стагоддзяў, але не зніклых з гэтым бясследна, дзякуючы волі Госпада, з духоўнага ўжытку. Спаса-Еўфрасіннеўскі манастыр з царквою святога Спаса і Сафійскі сабор у Полацку, Каложская (Барысаглебская) царкваў Гродна, Жыровіцкі манастыр з цудадзейным абразом Божай Маці, касцёл у Ішкальдзі, царква ў Сынковічах, Супрасльскі манастыр, Тураўскае Евангелле ды кнігі Скарыны і Буднага, Еўфрасіннеўскі крыж і каменныя крыжы ў Тураве, крыж на гербе нашым старадаўнім «Пагоня». Шэраг бясконцы, як бясконцае хрысціянства. Знакі любові Гасподняй на беларускай зямлі. Нашыя святыні, да якіх мы павінны імкнуцца, калі хочам быць сапраўднымі сынамі зямлі сваёй. Да якіх мы мусім імкнуцца, каб пакланіцца, малітваю падмацаваць знямоглыя сілы свае, растурзаныя спакусамі імклівага грахоўнага светў. Трэба толькі добрая воля і шчырае жаданне дабрадаць Гасподняя разліта паўсюль, у любым куточку можна звярнуцца да Бога і ён пачуе нашыя літанні.
Але ёсць месца на зямлі, дзе Дабрадаць адчуваецца найболып моцна, літаральна наяве. Гэта Святая Зямля, звязаная з зямным жыццём Ісуса Хрыста, куды мы таксама павінны імкнуцца, каб хоць раз у жыцці дакрануцца душою да жыватворных святыняў, дарагіх сэрцу кожнага хрысціяніна. Зямля гэтая была сведкаю Яго дзеяў прароцтваў, цудаў і Яго апошняй найвысокай ахвяры. Тут увачавідкі ажываюць евангель-
скія падзеі, тут катэгорыя часу не мае сваёй улады. На Святой Зямлі асабліва яскрава прыходзіць асэнсаванне таго, што шлях наш ад хрышчэння да смерці ёсць хоць і нямоглай, але спробай наследаваць зямному ўдзелу Збавіцеля: кожны прымае хрышчэнне, трывае свае спакусы, нясе свой крыж, узыходзіць на сваю Галгофу.
Падсвядомае жаданне трапіць на Святую Зямлю жыло ўва мне заўжды. Ці не з таго моманту калі баба Маня пахрысціла мяне? He ў царкве, што ўзлятала на беразе Нёмана сваімі сямю купаламі ў неба і дзе баба спявала ў царкоўным хоры, а ў хаце, таемна, каб не нашкодзіць маім бацькам-настаўнікам. Ці ў той момант нарадзілася яно, калі на печы ў дзедавай хаце ўпершыню чытаў Святое Дабравесце, адкрываючы для сябе дзівосныя мясціны і дзеі Хрыста? Амо з таго часу, як уваходзілі ў свядомасць святыні зямлі беларускай Фарны касцёл у Нясвіжы, Жыровіцкі манастыр, полацкія храмы? Адказ пакрыты смугою часу. Свядома ж і асэнсавана ўвайшло жаданне гэтае падчас працы ў дакументальным кінематографе. Яшчэ тады, напрыканцы 80-х, блізка ўжо было, ля дзвярэй, калі працавалі над фільмам пра Еўфрасінню Полацкую. Гэта ж факт яе зямнога жыцця паломніцтва ў Іерусалім. Дык чаму ж і нам, каб паўней выявіць яе постаць, не зрабіць тое ж самае? Але тады надзеям так і не выпала збыцца. I толькі гадоў праз восем, калі здымалі фільм пра Афанасія Брэсцкага (Філіповіча), мне з двума маімі таварышамі-кіношнікамі пашчасціла пабываць на зямлі Ісуса Хрыста. Напраўдзе адчуў цудатворную сілу слоў евангельскіх: «Прасіце, і дасца вам; шукайце, і знойдзеце; стукайцеся, і адчыняць вам; бо кожны, хто просіць, атрымлівае, і, хто шукае, знаходзіць, і хто стукаецца, таму адчыняць».
Так і нам адчыніліся дзверы. Аказалася блізка гэта ад нашай Беларусі. I побач не толькі метафізічна, бо слова Дабравесця заўсёды з намі, але і фізічна: тры гадзіны лёту ад Мінска да Тэль-Авіва, потым каля гадзіны руху аўтобусам і ты ўжо ў Іерусаліме. Нават і гадзіннік пераводзіць не трэба часавы пояс Беларусі і Ізраіля аднолькавы. Астатняе ўсё нязвыклае, найперш паўднёвая спякота, якая пасля нашай красавіцкай прахалоды здаецца проста пякельнай. I, натуральна, сам адвечны горад, дзе ўсё дыхае гісторыяй, для нас перадусім гісторыяй хрысціянскай.
Уласна, з вандроўкай, ці ўсё ж хутчэй паломніцтвам, нам пашчасціла ўдвайне, бо трапілі мы на Святую Зямлю акурат на наш праваслаўны Вялікдзень, калі сыходзіць на дамавіну Гасподнюю Святы Дабрадатны агонь. Светлае Уваскрэсенне Хрыстовае найвялікшае радаснае свята для ўсіх хрысціян, бо сваім уваскрэсеннем пасля пакутніцкай смерці на Крыжы за грахі нашыя і дзеля ўратавання нашага Гасподзь засведчыў любоў да чалавека, адкрыў яму шлях ад смерці да жыцця, ад зямлі да неба, напоўніў сэнсам яго зямное існаванне. Свята гэтае не знікала з жыцця нашага ніколі, нават у самыя бязбожныя часы савецкай улады людзі адзначалі Пасху, фарбавалі велікодныя яйкі, пяклі пасхальныя булкі, віталі шчыра ў гэты дзень адзін другога словамі: «Хрыстос Уваскрос!» і чулі ў адказ: «Сапраўды Уваскрос!». Яно сапраўды было найвялікім, хіба што супернічаць магло святкаванне Новага году, якім удалося ўсё ж падмяніць для народа Народзіны Хрыста. Вялікдзень мае глыбокі сакральны сэнс. Праз два тысячагоддзі існавання хрысціянства ў перадвелікодны тыдзень мы ўспамінаем апошнія дні зямнога шляху Ісуса Хрыста, смуткуем разам з Ім перад неадваротнасцю ўкрыжавання, смерці, а на Пасху радуемся Уваскрасенню, самі ўваскрасаем з Госпадам дзеля новага жыцця.
Жыць нам выпалаў праваслаўным рускім Горнім манастыры, што месціцца на маляўнічым схіле гары ў мястэчку Эйн-Карэм, сягоння ўжо частцы Іерусаліма. Гэта і было першым далучэннем да евангельскай гісторыі, бо месца святое для хрысціян, сюды прыходзіла Дзева Марыя да сваёй стрыечнай сястры Елісаветы, будучай маці Іаана Хрысціцеля. 3 вышыні схіла кожную раніцу любаваліся прыгожай панарамай Эйн-Карэма з сілуэтамі храмаў Наведвання і Св. Іаана Хрысціцеля. Храмы гэтыя ўзведзены на месцы евангельскіх падзей, належаць францысканцам. Амаль штовечара звілістымі шляхамі спускаліся ўніз, каб узяць вады з крыніцы, каля якой, згодна падання, і адбылася сустрэча Марыі і Елісаветы. Гаючая вада нагадвала ваду са святой крыніцы ў Жыровічах.
3 Горнега манастыра і ляжалі кожны дзень нашы дарогі да святынь. Першым днём паломніцтва быў Вялікі Чацвер Страснога тыдня. Хто ж не ведае, што ён называецца «чыстым» на ўспамін таго, як Ісус Хрыстос абмыў ногі вучням сваім? У гэты ж дзень пасля Тайнай вячэры Ісус маліўся ў садзе Гефсіманскім,
там жа і быў прададзены Іудай. Гефсіманскі сад знаходзіцца на заходнім схіле Елеонскай гары, аддзеленай ад горада далінай Кедрон. Гара часта згадваецца ў кнігах Новага Запавету, сюды шматкроць прыходзіў Госпадзь са сваімі вучнямі ў начную пару для малітвы і супакаення, гутарак і навучання. У Гефсіманскім садзе, а гэта зусім невялікі кавалачак зямлі, і сёння можна ўбачыць на свае вочы з дзесятак пакручаных часам камлюкаватых аліўных дрэў, узрост якіх хаваецца за смугою стагоддзяў. Калі стаіш там, знікаюць сумненні, што якраз гэтыя дрэвы чулі поўныя душэўных пакут словы малітвы Ісуса перад укрыжаваннем: «Ойча мой! Калі магчыма, хай абміне Мяне чаша гэтая; але не як Я хачу, а як Ты». А зусім недалёка, таксама пад ценем аліў, у перадсмяротнай малітве праліваўся пот пакутніка «як кроплі крыві, што падалі на зямлю».
КНІГІ ОНЛАЙН
