Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
— А што, —яна кажэ,—. лецім мы ў маю старону. Поодвёдаю маіх дзецёй, тых што первей булі.
Прылецелі аны сюды, дзе ана була, да з тымі дзецьмі, з бусьленяткамі, села ана на озеродзе, на сваём. Да ўсё закідае голову:
— Кле, кле, кле!
I бусьленятка:
— Кле, кле, кле!
А тые дзеці, што покідала, выходзяць, бачуць, што клекчуць буслы. Сталі плакаць. Радзяцьса аны:
— Што тэты буслы так прылетаюць да клёкаюць. Можэ то наша маць.
Кажуць аны:
— Кабы нам як зловіць её. Разопнём цёнято* дай пагонім. Ці не влеціць ана.
Собралісе дзеці, цёнято настрбілі, разапялі перэд озеродом.сталі гоніць. Да бусьліха вёдае,
* Ценято — сець.
што то ей дзеці — ана і сама хочэ, штоб як ёй зловілі. Так аны разпінаюць цёнято, а ана седзщь. Як сталі гоніць, ана і полецела, а аны цёнято розгорнулі дай стулілі. Взялі, вынялі з таге цёнята, да внесьлі ў хату. Ана знае, што дзеці ей — ну, толькі бусьліха. А ў іх на двуорэ груша стаяла, а на грушы бусьленятка поседалі. Ёй і тых шкода, што ў хаце, і тых шкода, што на грушы. А той бусел ёй ждаў.ждаў— прылетае і он, да і он седзіць коле дзецёй, да клёкае. Дўмае ана:
— Што тут зрабіць?
Завідно ей, што бусел клёкае, да прышла к акнў, да дзюб! У акнб. Акнб прабілосе, да кле, кле, кле! А тые з грушы повлеталі туды к той. Дўмаюць дзеці:
— Што тут рабіць, што налетало так буслбў багато.
Прыдзё пора, што трэба ім песьню сваю пець, то аны лопу! Лопу! Да на стол посядаюць, да клёкаюць. Дўмаюць дзеці:
— Як так, дай так, маці не будзе.
Сталі аны слбвечно спрашываць:
— Ты, кажуць, наша маць?
Да перэд ёй І плачуць. А ана:
— Кле, кле, кле! Я ваша маць.
Зговорылісе аны пусьціць іх із хаты. Адчынілі дзьверы, повывбдзілі за крыла. Вылецелі аны із хаты, дай полецелі за морэ.
Парабак і бусел
Павет Мазырскі, веска Камаровічы адзіў бусел по балоце, да напалі зазімкі, ён і астаўсе тўтака. Вышбў паробок з адной хаты быдло поіць. А ён, той бусел, ходзіць по снегу, подымае то тую ногу, то тую. Так ён подышбў до его:
— Бусьлік, бусьлік, хадзём у хату.
Да за его, за крыла, да ведзё ў хату. Дай ў хаце он погрэўсе. А тут ідзё господар, дай гаворыць на паробка:
— Нашто ты его прывёў у хату! Чэмў не побіў ётаго падлучья.
Да бусел як подняўсе, да влецёў на голову тагб чэлавека, дай дзюбнўў і пробі'ў.
— Божэ мой, што мне рабіць! Я ўже калека вечны.
Бусел взлецёў на хату, дай клёкае. А ён плачэ, да кажэ:
— Бусьлік мой галубчык, дай мне раду яку!
А ён, той бусел, закінуў галоўку, да злецёў, лопнуў крылом, да под крыло і панёс. Полецелі аны на морэ. Стаў он его гоіць, так за месяц он его і загбіў. Просіць он его, тагб бусла, штобы его вывёў із мора. А бусел кажэ:
— А як я цебё выведў із мора, ці ты скажэш, дзе ты быў і хто цебё выгоіў?
Дак ён кажэ:
— Я мужык і сьлепый і дурный, а вы сьвет летаеце і морэ знаеце, ваш розум большый, як у менё. Прашў мілосьці вашэй научыць і менё.
— Добрэ, ідзі ж со мною.
Ідуць аны дай ідўць. Да скачуць двое дзеток на аднбй нозе.
— От то, пане бусьле, то дзеткам кара?
— Не — ето аны дурнёў научаюць: не завідуй, калі другому хорошо, да не хапайсе ўсё сабе браць.
Павёў он его такі до дому — аж тут на берэзі мора зяузюлька купаецса. Вельмі ана харбшэнька. А мужыкў, як хороша бачыць, ему завідно. Дўмае:
— Ах, кабы ў мае рукП
А бусел стаіць дадзівіцьса. А ён намёрыўсе зяузюльку ўхопіць — да бусел прыкмеціўсе — як толькі он за зяузюльку, так бусел его дзюб! у ногу. От ён і зноў калека. Зноў бедуе:
— Што мне рабіць!
Да бусел кажэ:
— А ты ж пытаў, што тые дзеткі робяць, а я казаў, што дурнёў научаюць, штобы друп'м не завідовалі. Маеш цепёр науку.
Плачэ он, просіць бусла, штоб его выгоіў.
— Калі ты,— бусел кажэ,— дочку замуж за менё даш, то я цебё выгою.
Што тут рабіць! I дочкі жалко і калекой нелоўко быць.
— Пусьщ мне, — кажэ, — до дому, я дочкі попытаю, як ана скажэ.
Пусьціў. Прылецёў той чэлавёк до дому, стаў такім, як і быў.
— Што ты, дочко, вёдаеш — такая а такая справа. Хочэ бусел цебё замуж взяць.
Дочка ў голос, у плач.
— Як то можэ быць! До мене такіе кавалеры ўдаюцса!
Да на той час знайшоўса кавалір ў её і спрашывае, як етб? Стала разказываць. Кавалір кажэ:
— Да што там бусел! Я хвурею его ўбью.
Бусел на ету пору прылетае і сеў там на дворэ—•
да ўсё закідае голову, дай клёкае. Дўмае выйдўць по его і ў хату поведўць. А тая дзеўка плачэ, што бусел прылецёў по её. А той кавалір кажэ:
— Не плач.
Да хвурью настроіў, да акно протворыў, да як пальнўў, так бусла забіў. Да тую дзеўку обняў, поцаловаў:
— Ты ж мая жэна, а я твой муж.
Вяселле
Павет Мазырскі, веска Камаровічы
улб ў бабы две дочкі. I баба бедна з ётымі дочкамі. Дўмае, дўмае, дай кажэ:
— Што, маё дочкі, хадзім у сьвет —можэ Бог шчасье дась.
Пашлі аны ў сьвет. Ідўць аны, ідўць — прыходзяць до цёмнаго лесў. Абдымае іх ужэ ноч — ужэ цёмно. Жўрацса: што тут рабі'ць? Далей подыходзяць аны — засьвеціўсе ім агбнь. Аны кажуць:
— Агбнь сьвеціць — пайдбм — мо тут село блізко.
Ідўць аны — такій лес велікі! Стаіць адна хатка і агбнь гарыць. Ана — ета маць — кажэ:
— Зайдзім сюды, ці не пусьцяць на ноч.
Зайшлі аны — нема нікбгонько ў хаце, толькі агбнь сьвеціць. Кажуць аны:
— Влезьмо на печ, ляжмо — уж як будзе, то будзе. Ці нас тут што побье, ці жывы будом.
I голо, і босо, не булб нічого ў той хатцэ, ні піць, ні есьць. Повзлазілі аны на печ, полеглі. Ажбсь до поўночы, едуць і граюць, і скачуць, і
паюць, а што не свой дух (не пры наших душах казано) з весельем ідзе.
Позіраюць аны з печы — як толькі на двуор вьёхалі, на столе ўсегб— і піць, і есьць, і шклянкі, і самовар, всё чисто. Ідўць у хату, скачуць, в лапкі плашуць. Адзін ідзё ззаду крывый на аднбй нозе, як зайграе мўзыка, он усё перэкідаецса. А далей ідзё з самаго заду адзі'н і несё мех уголья на плечах. Як махнуўса он, да пашбў скакаць по хаце, да посыпалось з тагб меха, не ўголья, а грошы. Посыпалісе по хаце, так і помосту не знаць. Завідуюць аны з-за коміна, што грошы по хаце лежаць.
— Эй,—кажэ,—мамочко, кабы нам грошы трохі взяць.
Гулялі аны, гулялі, понапівалісе ўжэ, полегл! дай поснулі. Ана, тая дзеўка, ослухала, што ужэ спяць, ціхо злезла з печы, дай грэбё тые грошы ў хфартўх. Той крывый стае — чэрап за её!
— Ах,— кажэ,—мая дўшэчка, аткўльты прыбыла?
Ана спужаласе, не вёдае, што адказаць. А далей трохі очухаласе, дай кажэ:
— Мы подорожные.
— Ну, якіе ж вы подорожные?
— Мы бёдные саусім, пашлі мы у свет шчасья шукаць. Нема чом пожывіцьса.
— 3 кім жэ ты тут? — путае.
— Шчэ,—кажэ,—у менёмаць на печы і сестра.
— Найміцесе ў нас — будзе вам піць і есьці. — Ну, можна,— кажуць.
— Да што вы хбчэце за гуод?
— Што ласка ваша.
Служаць аны, служаць — ужэ поўроку мінуло ім — ужэ ім надоело ў іх служачы.
— Заплаціце нам,— кажуць,— пайдбмадвас.
— Ешчэ послужыце,— аны кажуць,— будзе ў нас веселье — поможыце одправіць.
— Ну, добрэ.
Пашлі ж аны по тую свацьбу — ажбсь і едуць з весельем. Зьёхалі на двуор, іграюць, скачуць, танцуюць. Адзін крывый, а другій сьлепый ідзё, а трэцій волбвую шкуру несё, да скачэ. Да як махнўў хвостом з той воловой шкуры, так мўзыцэ око выбіў. Зернулі аны на двуор — аж тут медзьведзь на дворэ.
— А што, медзьвёдзь, напоймо.
Пашлі аны, за тагб медзьведзя, дай доўбяць у хату. Як побачыў медзьвёдзь гарэлку.захацелосе.
— Дайце мне, браткі, гарэлкі.
Далі ему гарэлкі, напіўсе ён, так што ему дурыць у голове. Пашбў ён скакаць, да побіў ім шклянкі і самовары, усё чысто. Бачуць аны, што беда — просяць аны его, штобы пашбў ён.
— А што,— медзьвёдзь адказывае,— калі мне оддаце вашу наймічку на жонку, то я найду. А не, то ўсё побью.
Сказалі аны той дзеўцэ, што такая справа:
— Медзьвёдзь хочэ цебё за жонку взяць.
Плачэ тая дзеўка, галосіць.
— Не плач, не бойсе,—аны кажуць,—нішто табё не будзе.
Ну, згаварылі тую дзеўку. Веселье будуць рабі'ць з медзьведзем.
— Дзеўка-дзевіца, — кажэ медзьвёдзь, — не плач, не журысе, табё будзе ў менё піць І есьць.
Дзеўка зернё — вёдомо медзьвёдзь. Жывое ей немаш. Пашлі аны до шлюбу, стаў поп хрэсьціць. Агледзёласе ана ізнбў — аж то не медзьвёдзь, а паныч.
— От, — кажэ, — я быў закляты, пакўль сабе жонкі не высватаў, а цяпэр буду панычом, як і первей быў.
Маці і сын
Павет РэчыцкІ, веска Юравічы
ыў адзін чэлавёк вельмі багатый, да не xlSt меў он дзецёй. Як начаў ён езьдзіць по
^знахорах, то рбдзіла его баба сынка Анд< рушка. Як стаў той Андрушко расці, то не
годам і, а ле днямі. Да патом той старык помер — і астаўсе Андрушко з маткой удваём. Сталі аны жыць з маткой, І его матка вельмі шкодовала і не
пускала до работы. I до тагб дожылісе, што цэлое хаджайство проелі. Да сын кажэ:
— Матко о, матко! Пайдў я сабё службу по-
шукаю.
Да матка кажэ:
—Не, мой сыночку, лушч хадзём разэм в сьвет, можэ што знайдзём сабё такое, штобы мы моглі пражыць.
Сын згбдзіўсе на маткіное слово і шчэ што булб, то аны прадалі, а што комў аддалі, побралі торбы і пашлі ў сьвет мілбсціны просіць по хатах. Хадзілі так аны од хаты до хаты, дзе бедный, а дзе багаты — не так то скоро рабілось, як скоро гаварыцьса. Да пашлі аны у лес. Малою сцёжэчкой ідўць дай ідўць. Аж лежьщь поясок сіні. Так сын хочэ его забраць, а матка не позваляе.
— Наштотабё,— кажэ,— браць! Можэ то якій знахор поклаў, а мы возьмем, то будзе нам беда.
Да сын не хочэ маткі слухаць і такі хочэ взяць. А матка аж за рукі его хватае і просіць:
— Не беры, мой сыночэк. А можэ он такі'й, а можэ сякі — нашто нам его браць! Лучш не чэпаймо, да хадзём далей. Хто поклаў, той нехай і возьме.
Сын стаяў і доўго думаў, ці браць, ці покінуць — да матка згаварыла его і пошлі далей. Ідўць аны, дай Андрушка гаворыць до маткі:
— Мамо, о мамо! Я вернусе, дай вазьмў ётаго пояска.
Матка ізнбў начала его просіць:
— Мой ты сыночэк! Я ж цебё шкодую — я ж цебе прашў, не чэпаймо. Хадзім мы далей.
Пашлі аны далей. Да его такі корціць етый поясок. Кажэ ён:
— От, матко, мы ўжэ потомілісе вельмі — сядзьмо, да хоця трохі оддышэм.
Матка его послухала. Селі аны, досталі хлеб із торбы і сталі аны полўдноваць. А его усё етый поясок корціць, як бы емў хто кажэ: вернісе назад, дай заберы его. То ён кажэ на матку:
— От, матко, цепёр як мы подьелі, то варто было бы нам і заснуць трохі — нашые ногі боляць.
КНІГІ ОНЛАЙН
