Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
— Пайдзі ты, дзёдухно, мо ты в гбродзешто почуеш.
Пашбў той дзед у город. Кароль г’азэты послаў, штоб дочкам харошэ кашулі пашылі.
— Пайдзі ты, дзеду,— Іван гаворыць,— скажы, што ты добрый кравёц.
Пашбў старый, згодзіўсе кашулі пашыць. Кароль даў ему сто рублёў на адзене, а за работу двесьце рублёў дась як зробіш. Да Іван ето адзене взяў, подраў, кінуў, стоптаў. Плачэ дзед ходзячы:
— Заутра до короля трэба голову несьці.
Іван встаў уночы, заграў на сваёй дўдочцэ — кашулі таке пёкныесталіі Занёсдзед тые кашулі, даў ему карбль двесьце рублёў за работу. Іван кажэ:
— Падзі ты, дзёдухно, до города — до Навагрудка — мо што почуеш?
Пашбў ізнбў. Кароль г’азэты послаў, штоб некие чэрэвікі для дочэк пашылі.
— Падзі ты, дзёдухно, — Іван гаворыць, — скажы, што ты добры шэуц.
Пашбў старый, згодзіўсе чэрэвікідля королеускіх дочэк пашыць. Даў емў карбль грошы, штоб товару накупіў. Да Іван той товар взяў подраў, стоптаў. Плачэ дзед ходзячы:
— Заутра до короля трэба голову несьщ.
Іван встаў уночы, повернўў сваю карббочку — сталі чэрэвікі таке пёкные, што ўх! Занёс дзед каролю, грошы багато дэстаў. Рад вельмі, што забогацёў. Пасылае Іван зноў его ў город.
— Падзі ты, дзёдухно, мо што почуеш.
Ажно тут карбль послаў г’азэты, кабы хароша музыка була. Жэніць он сваё дочкі з ётыміхлбпчыкамі, товарышамі, што в карты гралі. А меньшу жэніць з гэтым Цыганом.
— Падзі ты,— Іван кажэ,— скажы, што ты добры музыкант.
Пашбў дзед, згбдзіўсе з каралём. Карбль даў ему сто рублёў на скрыпку. Да он у купца вытарговаў, за два рубля купіў. Дай Іван ту скрыпку взяў, побіў, кінуў. Дзед плачэ, да смолою лечь^ скрыпку, кабы грала — не хочэ.
— Заутра до короля трэба голову несьці.
Іван встаў уночы, хўсточку махнўў направо. А тут музыканты зэ скрыпкамі, з трубамі, з цымбаламі, з органамі. Загралі, заглушылі. Дзед думае, што хата гарыць. Схапіўсе — бачыць, музыка ў его! Павёў он тэту музыку до королй, і Іван ідзе. Научыў его:
— Ты стань на аднбй старанё, а я на другой, а музыканты ў серэдзіне.
Сталі аны, да дочкі і кагуць:
— Трэба, папо, музыкантам водкі даць.
Далі ім водкі — да трохі позналі, што Іван.
— Трэба даць ім, папо, по другому келішку.
Да добро позналІ. Кагуць:
— Трэба, папо, шчэ по трэцім келішку ім даць, то добрэ будуць граць.
Да цепёр меньша познала саусім Івана, да на шыю зачэперыласе, а дзьве другіе на коленках перэд ім сталі.
— От, папо,— гавораць, — хто нас з таго сьветавыбавіў. Да Цыган перэшкодзіў.
Дай карбль аддаўменьшу дочку Івану, а дзьве другіе гэтым товарышам. А Цыгана прывязалі до слупа — і цалый полк солдатоў стрэляло да его.
Скрытная жонка
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
KrM ьіў У лесе стРажнж» да велікі пьяніца.
А жонка ў его хароша була. Пашла ана до ДВ0Ра> ДО пана, дай просіць:
— Мой паночку, мой залаценькі, мой мужык усё пье — нема чэгб есьці.
Да вельмі пану сподобаласе. Кажэ:
— Я ўвечор прыдў, прынесў.
Пашла ана до аконома:
— Ці не даце мне чэгб зьесьці. Нема ў нас нічого.
— Я,— кажэ,— увечор прыду, прынесў.
Пашла ана до комісара. Просіць чэгб есьці. Комісар кажэ:
— Я ўвечор прыдў, принесу.
Пашла до цівуна. Он пшэніцу бье. Кажэ:
— Ідзі', я ўвечор прыйдў — табё принесу пшэніцы.
Не вёдаюць адзін аднагб, што попрыходзяць. Дай ана научила свагб мужика, што як пан войдзе, то ты нібы пьяны ідзі з калом у хату. Ну, добрэ. Напаліла ана ў печку так, што неможна вўтрымаць. Чэкае. Ідзёцівўн, пшэніцу несё. Поставіў ё ў спіжарні, дай горачо — страх! Так і адзене скінуў. Аж тут гледзщь у акнб — ідзё комісар.
— Што мне рабіць — он мне тут забіё, што я гумна не пільную.
Дала емў гарнец ячменя і поставіла ў кутку за жарнамі — ячмень меле. Комісар прынёс ўсегб есьці і піці. Да горачо ў хаце.
— Скінь адзене, — ана кажэ.
Ну, добрэ. Скінуў он адзене, да голый астаўсе.
Гледзіць у акнб — ідзё аконом.
— Дзе мне дзецьса цяпёр! Он мне забіё, што я хфбльварка не пільную.
— Лезі на печку, седзі.
Он полёз на печку, дай ана усё посховала до спіжарні. Аконом принёс усегб добра, едзяць, пыоць.
— Вельмі тут горачо.
— Скінь адзене, будзе лепей.
Скінуў он адзене, дай ана ў спіжарні сховала. Гледзяць у акнб — ідзё сам пан.
— Дзе мне дзецьса цяпёр! Он мне забіё, што я двора не пільную.
— Кладзісе ў каробку — веком зачиню.
Влез он у каробку, зачыніла веко. Седзіць.
Пан прышбў, принёс мяса, келбасы — пыоць, гуляюць.
— Страшэнно тут горачо.
— Скіньце,— кажэ,— адзене.
Скінуў он адзене да голый седзіць. Бачуць — ідзё мужик з хфўрэю.
— Божэ мой, дзе мне сховацьса!
— Станьце на пбкуці за святого — он пьяный, не познае.
Стаў пан на пбкуці. Прыходзіць мужик.
— От, бач,— ана кажэ,—якого я святого сабё купіла!
Дай мужик взяў, намёрыўсе хфурей.
— Да не, не стрэляй до святого. Лепей адчыні веко ад каробкі, дай у веко стрэляй.
Як адчынілі веко, так аконом голый вускочыў, а пан з-за стола, а комісар з-за печкі, а цівўн з кутка, поспужалісе. Голые, босые, поуцекалі — дай і адзене аставілі і ўсё дабрб. Дай стражнік з жонкой забогацелі.
Слоунік
A
Абаліць абярнуць, перакуліць.
Абалонь балонка.
Адбіць адкрыць.
Адваліваць (лес) сплаўляць.
Адвалівацьса (пра лес) сплаўляцца.
Адналетак аднагадовы.
Адный адзін.
Адправіць справіць. Адселене водшыб. Ажось аж.
Акуратно акурат. Амэн амін.
Ацецкі бацькаў.
Ашарг’ацса абшморгацца.
Б
Бавляцса бавіцца. Бардзо вельмі. Батэрыя батарэя. Бегнуць бегчы. Біць малаціць.
Боровый лясны.
Браціха братавая.
Брыка брычка.
Брэмінная цяжарная.
Бэрліна барка, барліна.
В
Вавесці увесці.
Важно вельмі.
Ведзець ведаць.
Взмогцісе натужыцца.
Віць (пра завіруху) мес ці.
Владжаць улазіць.
Вовесці завесці, павесці.
Водзіцса важдацца.
Ворочывацса варочацца. Ворухаты паваротлівы. Вроціць вярнуцца.
Вскураць дымець, курыцца.
Вшэлякі усякі, усялякі.
Выймаць, вымаць вынімаць.
Выперадзіць^перагнарь. Выплынуць выплысці.
Высохнуць пахудзець.
Высунуць выбіць. Высыпаць насыпаць. Выяць выняць.
Г
Гіляра баржа, лайба, барка.
Гладкій сыты.
Глуміцсе насмяхацца, паджартоўваць.
Голье галлё.
Гоніць гнаць.
Груб магіла.
Грумацець грукацець.
Г’вездочка, г'вяздочка зорачка.
Г'енба губа.
Д
Дак дык.
Даць стукнуць.
Двойка два разы.
Дзбан збан.
Дзерэвіна кавалак дрэва.
Дзяць дзець.
Доўбіць стукаць.
Доча дачка.
Дуроваты дурнаваты.
Дыба дыбкі.
Е
Ерба вярба. Ербіна вярбіна.
Ж
Жалаеаць шкадаваць.
Жарніца жароўня.
Жрэбчык жарэбчык. Жэноцкі жаночы.
3
Заберацса збірацца. Завінуць захутаць. Загарывацса загарацца. Загарэць згарэць. Загрэбці забраць. Задеваць спраўляць. Зажэнуць загнаць. Зайзяць заззяць.
Закраса прыправа. Замерыцсе намерыцца. Замчысты вялікі, раскошны.
Замяш замест.
Заняцца зацяжарыць; загарэцца.
Запасці заспець, застаць. Запечатаць замкнуць. Запомогчы дапамагчы.
Запрысягнуцса паклясціся.
Захрапаць захрапці. Зачаць пачаць.
Зачэперыцса учапіцца. Збегаць аббегаць.
Збіцсе сабрацца. Зблудзіць заблудзіць. Звінуцса адступіцца. Згадываць адгадваць. Зглошыцса унесці прапанову.
Зголосіцса згадзіцца. Зложыцсе нацэліцца. Знаць відаць, напэўна. Зняць (рашчот) атрымаць, узяць.
Зобрацсе сабрацца. Зэрваць сарваць.
Зяўзюля зязюля. Пар. кукаўка, кукоўка.
I
Ізгубніца згубіцелька.
Імаць мець.
/мперъял залатая манета (10 рублёў серабром).
К
Кабы каб.
Кавеня палка.
Кагаць казаць.
Калнір каўнер.
Карбованец рубель.
Каток коцік.
Ken дурань.
Кідацса ператварацна.
Кілька колькі.
Кічка дубец.
Клекаць клекатаць.
Клеця клець.
Коло каля.
Коча экіпаж.
Крам крамніна.
Красный прыгожы.
Кружкі кругом.
Крысло крэсла.
Кторы, кторый каторы, які.
Кукаўка зязюля. Пар. зяўзюля, кукоўка.
Курца курыца.
Кучлівый куслівы.
Л
Лавіча лаўка.
Латун абадранец.
Ле каля.
Ледво ледзь.
Лесовый лясны.
Лопнуць (крылом) махнуць.
Лошак гадавалае жарабя.
Лунуць лінуць.
Лучш лепш.
Любовацса любіцца.
Любоуства любоў.
Лякацса палохацца, пужацца.
М
Макотка, макотра макацёр.
Место, месца горад.
Мліко малако.
Мужчызна мужчына.
Мужычка служанка.
Муравей муравейнік. Мяньціць мучыць, цягаць
Н
Навернуцса накрыцца.
Навернуць накрыць. Пар. прывернуць.
Нагле нечакана.
Нагорода узнагарода.
Назорыць нагледзець.
Найці трапіць.
Наковаць навастрыць.
Накукаць накукаваць.
Накуповаць накупляць.
Наодлів наводмаш.
Напотыкаць напакаваць.
Напроціў (воскрэсенья) напярэдадні.
Нароў нораў.
Насадзіць (на багацтва) пасяліць, прызначыць; (пяць коп) паслаць.
Настаць настаяць.
Натыкаць падбухторваць, правакаваць.
Немаш, немашака няма.
Нерушоный некрануты.
Нікогоньк о нікога.
Ніц, нічэнька нічога. Нішчэнка жабрачка.
о
Обаліць абярнуць, заваліць.
Обачьщь пабачыць, убачыць.
Обродзіцса радзіць. Оброк корм для каня. Одкрасці украсці. Одповедзіць адказаць. Одратоваць выратаваць. Ознайміць абвясціць. Ослухаць падслухаць. Оступіць абступіць. Ося (у коле) вось. Осягацса спыняцца. Ото вось.
П
Падзеяць падзець. Палаш шабля.
Пальнуць стрэліць. Пасага пасаг. Потопа патоп.
Пацер малітва. Пашня збожжа.
Пекны, пекный прыгожы. Пенендзы грошы.
Перавезці знішчыць.
Перавесці абвесці, перахітрыць.
Переей раней, спачатку, спярша. Пар. у п е р в о.
Перэдаднем досвіткам.
Перэжэгнацса перахрысціцца.
Перэк перад.
Перэменіцсе пераўтварыцца.
Печэня печань.
Піун, піунь певень. Плашыць пляскаць.
Плетня плётка, пляцёнка.
Побрацса ажаніцца. Поведзіць сказаць. Поверыць праверыць. Повыпекаць выпаліць. Подворье дом з дваром і дваровымі будынкамі.
Подзеець падзець.
Подмоўвочка падбухторшчыца.
Подойміцса падняцца. Подолаць здолець.
Подтыкаць прыпадымаць. Поены напоены.
Поець паесці.
Поздороўляцсе прывітацца.
Позьміраць паміраць.
Поланцоваць закаваць у ланцугі.
Полкватэркі пасудзіна (паўчвэрць літра).
Помост падлога. Понастроіцса нацэліцца. Поперэд уперадзе.
Поплынуць паплысці.
Попрыкорчываць падкручваць.
Порухаты паршывы. Посмароваць памазаць. Поссуваць зняць.
Постаць спыніцца. Поступіць дзяваць. Потрава страва.
Потрактоваць, потрахтоваць пачаставаць.
Поўроку паўгода. Поуставаць уставаць. Похажаць пахаджваць. Поцягці пацягнуць. Прабудзіць узбудзіць. Прагнаць перагнаць. Прасечка палонка. Прокулуць праглынуць. Прослаць паслаць.
Просьле пасля.
Протворыць прачыніць (вочы), адкрыць.;