Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
Пожэнілісе аны, і даў Бог — ходзіць з дзіцятком. Трэба емў ехаць у дарогу. Казаў матцэ, штоб пілновала і штоб була сама за бабку. Не! Она поклікала ведзьму. Народзіўсе хлопец — хату осьвеціло. Надто харошы! Прышла ведзьма, забрала дзіця і ў карабёц пусьціла на морэ. А сповіла кота і пры ёй положыла. Ана кажэ:
— Ой, бабко, то не мае дзіцятко.
А тая кажэ:
— А дзе ж я его дзела!
Прыежае ей чэлавёк, гледзіць. Стала ана плакаць велькемі сьлёзамі, што гэто не маё дзіця — баба недзе дзела, а мне кота сповіла.
Позвалі ту бабу, на допрос бралі, ана кажэ: — То само.
Поверыў он, кажэ:
— Будзем другого чэкаць.
Жывўць аны — заступіла ана ізнбў. Зноў трэба ему ехаць — просіць маткі, штоб пілновала.
Паехаў — даў Бог дочушку — на лбе месяц, на потыліцы зброчкі — нідзё такой пекней не найщ! Да ведзьма зноў прышла. Злавіла гадзіну, дай сповіла і пры ёй положила. А дочушку одкрала і на той жэ карабёц пусьціла. Прыежае он — гледзіць — рукі заламаў. Ана кажэ:
— Я не тэту гадзіну родзіла, а такое пёкное дзіця!
А тая ведзьма:
— А дзё ж я его дзела!
Но, нема рады. Жывўць аны, жывўць — да сем гуод прашлб. Пашлі аны на спацэр І купацьса ў тое морэ. Купаюцса аны, аж тут прыплыў той карабёц — як шклянка розбіўсе. Аны — тые дзеці — сталі перэд імі. Дай матка познала.
— Ці не маё то дзеткі, што я вас родзіла?
— Так, ты наша, а мы вашэ. Нас Господ так трымаў і пропітаў.
Прышлі до дому, да найшлі ту бабу, і на жэлезну брону разсекалі. А аны жывўць, І прожываюць, і добра нажываюць.
Конь, салака, кот і певень
Павст Навагрудскі, вёска Сянежыцы
Выў конь добрый — кормяць его оброком, мыюць, чысьцяць — да ехаць на ім добра. А як постарэе, то пусьцяць его — нехай неборак цягаецса. Таксамо і собачка. Маладый, а чувалы, так его гледзяць. Як постарэе, а глухый, так ему не даюць есьці, нехай пропадае. Так і коток — маладзенькі мышкі ловіць, то его кормяць і хваляць — а постарэе, вон выкідаюць. Сошлісе аны тры разэм.
— Будом музыкантам! ўмесьце.
Пашлі. У дварэ стаіць певень на паркане, крычыць: какарэку! Поздоровлялісе.
— Чэгб ты крычыш?
— Як жэ мне не крычаці, сегоня ў магб пана будуць госьці, мне хочуць зарэзаць.
— Пайдбм разэм.
Взялі аны певня. Ідўць дай ідўць — далёко в лесе агбнь гарыць. Стаіць хатка. Прыходзяць под акнб: разббйнікі понаварылі, понапекалі, а Божэ міленькі! Гуляюць, пыоць, в карты граюць. А аны под акнбм стоячы, дўмаюць:
— Што б нам хоць раз што зьесьці!
Кажэ конь на собаку:
— Становісе на мене.
А собака на кота:
— Становісе на менё.
А кот на певня:
— Становісе на менё:
Так аны становілісе, а конь топнуў копытом у акнб, а собачка забрэхала, а кот замяукаў, а певень засьпеваў. Тые разббйнікі адзін на другого, повылетывалі з той хаты — страх! Побеглі по лесе. Да аны войпілі в хату понаедалісе — да конь лёг на дварэ под порогом, а собачка в сенях, а коток на печы, а певень на жэрдочцэ. Раздўмалісе тые разббйнікі там по лесе. Разбойнік самы найгоршый кажэ:
— Пайдбм, погледзім, хто нас там розогнаў.
Войшлі ў хату—ціхо. Ніхтб не чэпае. Як шаснўў запалку, так кот скочыў у очы, он собаку наступіў, собака за ногу ўкусіла, дай он на коня ўпаў, да конь копытом у плечы. А певень крычыць:
— Какарэку! Берыце его, берыце!
Прышбў он до сваіх товарышоў, кажэ:
— Пайдбм мы ад той хаты: аднб очы подрало, другое ногі покусало, а трэце плечы побіло. Да чэцьвёртэ шчэ крычыць: берыце его, берыце!
Заяц і вожык
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
айчык смеяўсе з ёжыка:
Tvr/ — Куды ты ідзёш, крывые лапы твае!
МЯк А он уж зазловаўсе:
— Да мы пайдзём навўперадкі — ці ты мне прагоніш, ці я цебё?
А зайчык кажэ:
— Ну, добрэ.
Да ежык кажэ:
— Почэкай, я шчэ повечэраю.
Прыходзіць до жонкі, кажэ:
— Стой тут у етом месьце — а будзе зайчык леціць, ты кажы: уж я даўнб тут.
Стаіць той ежык на том месьце, а ежыкова жонка далей. Ну, раз, два, тры! Положыў зайчык ушкі, пабёг. Ана стаіць, дай кажэ:
— Я ўжэ даўнб тут.
Вернуўсе назад.
— Пайдзём шчэ раз.
Раз, два, тры! Пабёг — туды стаіць ежык.
— Уж я даўнб тут.
Летаў зайчык, летаў, умарыўсе — з носа кроў покапала — і здох.
Дочкі
Павст Навагрудскі, вёска Сянежыцы
ЫЎ дзед 3 бабою. Мелі аны по дочцэ. Бабіна дочка з дзёдовою глумілісе. Кажэ ЖЖ дзедбвая дочка:
—Таточко, зрабі мне залатою прасніцу і залатое вараненб — пайдў я ўсьвет, шчасья буду шукаці.
Зрабіўонейзалатою прасьніцу і залатое вароценб, дай павёў у вётрыный млін, дзе злый дух ходзіць. Села ана, прадзе, плачэ. Прыходзіць поўноч — зашумело ў лесе, вылетае злый дух.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема чэрэвікоў.
Палецёў по чэрэвікі.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс ей чэрэвікі.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема панчбх.
Палецёў по панчохі.
-— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс ей панчохі.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема подвязок.
Палецёў по подвязкі.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс подвязкі.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема ў менё кашулі.
Палецёў по кашулю.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорпы, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс ей кашулю.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема ў менё спадніцы.
Палецёў по спадніцу.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс ей спадніцу.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема ў менё горсэта.
Палецёў по горсэт.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс горсэт.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема ў менё хфартуха.
Палецёў по хфартўх.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс ей хфартўх.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема ў менё сермяг!.
Палецёў по сермягу.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс ей сермягу.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема ў менё подушкі.
Палецёў по подушку.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс ей подушку.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайдў гуляць — нема ў менё пярыны.
Палецёў по пярыну.
— Пойце, куркі, рано! Што мне стало! Чорны, ворухаты, як сьвіня порухата.
Прынёс пярыну.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
А піўн:
— Какарэку!
Дак он палецёў, пропаў. Ана побрала ўсё дабрб — сермягі, подушкі, пярыны, усё — прыносіць до дому. Бабіна дочка позавідовала. Кажэ до маткі:
— Зрабі мне, мамочко, залатую прасьніцу і залатое варацено — пайдў і я ў той млін.
Зрабіла ей маць залатую прасьніцу дай залатое варацено — пашла ў вётрынны млін, села І прадзе. Прыходзіць поўноч. Прылетае злый дух.
— Дзеўка-дзевіца, падзі гуляць.
— Як жэ я пайду гуляць — нема ў менё ні чэрэвікоў, ні панчбх, ні подвязок, ні кашулі, ні спадніцы, ні горсэта, ні хфартуха, ні сермягі, ні подушкі, ні перыны.
Палецёў — да разэм усё прынёс. Дай взялісе аны гуляць. Гуляў, гуляў — вытрас усё кбстэчкі, толькі шкура асталасе. Да повесіў на сосне. Чэкала баба сваёй дочкі — да кажэ:
— Падзі ты, дзеду, побач, дзе ана подзёласе.
Шукаў он, шукаў. Бачыць — вісіць ана на сосне, коле вётрыннаго мліна. Баба погледзела — нема дочкі. Плачэ, рукі ломіць — нема маёй дбчушкі! А дзедова есь.
Павст Навагрудскі, веска Сянежыцы
ЫЎ са$е дзед 3 ^а^оюМелі аны по дочцэ.
Бабіна дочка з дзедовою дочку вельмі глу-
1 м*л*се’ Давай дзедбвая дочка прасіць:
— Татушко, мой міленькі, вазьмі, зрабі мне праснічку залатою, дай верэценб, дай заведзі мне на граніцу, дай посадзі.
Зрабіў он ей прасніцу і верэценб, дай завёў на граніцу. Села ана прасьці, да верэценб фуф, да палецело. Пабегла за ім — далеко, аж на той сьвет. Бежыць, бежыць — стаіць яблонька. Просіць тое дзеўкі:
— Дзеўка-дзевіца, рўсая косіца, атрасі менё— сабё яблок возьмеш і мнё аставіш.
Так і зрабіла. Страсла, сабё яблок взяла і там покінула. Бежыць, бежыць — стаіць груша. Гаворыць:
— Дзеўка-дзевіца, русая косіца, атрасі менё — сабё груш возьмеш і мне аставіш.
Так і зрабіла. Сабё груш взяла і тут покінула. Бежыць, бежыць — стаіць кароўка.
— Дзеўка-дзевіца, подбй менё — сабё молока возьмеш і мне аставіш.
Так і зрабіла. Сабё взяла молочка і тут аставіла. Бежыць, бежыць —стаіць паршўк.
— Дзеўка-дзевіца, заколі менё, асмалі менё — сабё салца возьмеш і мне аставіш.
Так і зрабіла. Бежыць, бежыць — стаіцьдзежка з розчыною.
— Дзеўка-дзевіца, замесі менё, посадзі ў печку — сабё хлеба возьмеш і мне аставіш.
Так і зрабіла. Бежь'щь, бежьщь — стаіць хатка на курачэй ножцэ. Вышла ведзьма. Дзеўка кажэ:
— Похвалены Езус!
— Навекі!
— А дзе ты, дзеўка, ходзіш?
— Хаджў службу доставь.
— А ты ж у мене згбдзішсе?
— Добрэ,— кажэ, — згожусе.
— Так лезь у хату, кросна тчы. Всюды хадзі, толькі там не хадзі, дзе лычком завязано.
А сама такі палецела. Ана, тая дзеўка, хадзіла, хадзіла — такі пашла туды — погледзела, развязала лычко. Бачыць: грошышмат! Набрала, набрала поўен мех — понесла. Прыбегае ведзьма — нема дзеўкі! Ухапіла тоўкач і побегла дзеўку ўняць. Стаіць дзежка з розчыною.
— Дзежка, ці не бачыла дзеўку бегучы, грошы несучы?
— Да не дагоніш, даўнб прабегла.
Стаіць паршўк.
— Паршўк, ці не бачыў дзеўку бегучы, грошы несучы?
— Да не дагоніш — даўнб прабегла.
Стаіць кароўка.
— Кароўка, ці не бачыла дзеўку бегучы, грошы несучы?
— Да не дагоніш, даўнб прабегла.
Стаіць груша.
— Груша, ці не бачыла дзеўку бегучы, грошы несучы?
— Да не дагоніш, даўнб прабегла.
Стаіць яблонь.
— Яблонка, ці не бачыла дзеўку бегучы, грошы несучы?
— Да недагоніш, даўнб прабегла.
Так звінўласе ана з тэмі тоукачамі назад, да шкода ей грошы. Да тая дзеўка прибегла да сваей хаты, принесла грошы поуен мех — зрабіласе батата. Так гэта бабіна дочка позавідовала. Кажэ:
— Зрабі мне, мамочко, залатою прасніцу і залатое верэцено, да шоўкову кудзельку — заведзі мне туды, дзе тая була.
Зрабілі ей прасніцу і верэцено, дай кудзёль далі — і завелі. Села ана, прадзе — да фуф! Палецело верэцено! Пабегла за ім — далеко, аж на той сьвет. Бежыць, бежыць — стаі'ць яблонь.
КНІГІ ОНЛАЙН
