Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
— Чэгб ты плачэш?
— Як жэ мне не плакаці, калі паныч на менё замёрыўсе, ударыць хацёў.,
— А нашто ты з-за печы вылезла?
— Пусьціце,—кажэ,— мне ў цэрков.
— Да як жэ я цебё пушчў — стыд мне вельмі будзе, што ты так у сьвінім кожушку.
— Не, я ў цэрков не пайдў, толькі ж трошкі на ўліцу погледзёць.
— Ну, ідзі, дай не баўсе.
Ана залезла за печ, скінула сьвіні кожушэк, надзела зіяшчу шубу — пашла. Прыходзіць у цэрков, усё гледўць — а той паныч больш усіх. Путае ё:
— Аткўль ты, панна?
— 3 Гарапніка.
Прыходзіць он до дому і кажэ до маткі:
— Мамо, маменько, якую я панну бачыў, то шчэ такой не бачыў! А путаўсе, аткуль ана, то казала з Гарапніка.
Дўмаюць аны, дўмаюць, да такого села нема. А дзеўка, як прышла з цэркві, так зноў надзела сьвіні кожушэк — седзіць за печью. Дождалі дру-
гбй Недзелі. Паныч зноў хочэ ехаць у цэрков — да рукавіцы нема. Шукае он, да тая наймічка выбегла з-за печы, дай рукавіцу поднесла. А он кінуў на ё рукавіцу. Паехаў он, а ана седзіць і плачэ. Пані ета путае:
— Чэгб ты плачэш?
— Як жэ мне не плакаць, калі паныч на мене замёрыўсе, ударыць хацёў.
— А нашто ты з-за печы вылезла?
— Пусьціце мне,—кажэ,— у цэрков.
— Да як жэ я цебё пушчў. Стыд мне вельмі будзе, што ты так, у сьвінім кожушку.
— Не, я ў цэрков не пайдў, толькі ж трошкі на ўліцу погледзёць.
— Ну, ідзі, дай не баўсе.
Ана зноў залезла за печ, кінула сьвіні кожушэк, надзела зіяшчу шубу — пашла. Прыходзіць у цэрков, усе гледўць — а той паныч больш усі'х. Путае ё зноў:
— Аткўль ты, панна?
— 3 Рукавічэва, — кажэ.
Паныч вороціўсе до дому і гаворыць до маткі:
— Мамо, маменько, я ету саму панну відаў — а як спросіў, аткўль ана? Так казала, што з Рукавічэва.
Дўмаюць аны, дўмаюць — да такого села нема. Да матка кажэ:
■— Нема, сынку, іншэй рады, як будзе та панна ў цэркві, трэба ей чэрэвіка достаць, а патом чэрэвікі ўсіх дзівок прымерыць. Можэ так найдзецса ана.
Дождалі аны Недзелі. Паехаў паныч у цэркбв. Пашла і ана, гэта наймічка у зіяшчэй шубе. Наконец, як з цэркві выхбдзілі, наткнўласе на парбг, чэрэвік упаў з ногі, паныч схваціў, а ана ўцекла до дому, накрыласе сьвінім кожуш
ком, влезла за печ, і седзіць. Дай аны чэрэвікі ўсіх дзівок прымералі к гэтому — прымералі — ніякій не подходзіць. Да маць кажэ:
— От, есь шчэ тут гэта наймічка, што ў сьвінім кожушку.
Да сын кажэ:
— Да куды ж ей, Мамо, до тэтой красной панны!
Но пані кажэ:
— Сьвіні кожушэк, прыдзі тут.
Дай ана прышла з-за печы ў сьвінім кожушку. Паныч і глядзёць на ё не хочэ. Прымерылі ей чэрэвік — якраз! Дай ана скінула сьвіні кожушэк і стала в зіяшчэй шубе, така красіва, што і не бачылі такой. Так он ё познаў, взяў і ажэніўсе з ё.
Мачыха
Павет Рэчыцкі, веска Вадовічы
8ула ў бацькі дочка. Да её матка померла, а бацько з другою ажэніўсе. Гэта мачыха мела сваю дочу, а для тое погана вельмі була. Дала ей кужэлю і казала, штоб за аднў ноч спрала, уткала і выбеліла. Дзеўка села дай плачэ. А ў тое дзеўкі була кароўка, шчэ матчына. Плачэ яна, плачэ — прыходзіць кароўка, путае:
— А чэгб ты, дзеўка, плачэш?
— Да як жэ мне не плакаці, калі мачыха дала мне кужэлю, дай казала, штобы за аднў ноч булб спрадзено, выткано і выбёлено.
— Ідзі, спаць ложысе, будзе ўсё гатово.
Легла ана спаць, Назаўтра бачыць — усё спрадзено, вытчэно, выбелено.
Кажэ мачыха до сваей дочы:
— Відзіш як тая зрабіла — ! ты так зрабі'.
Дала ей кужэлю, штоб назаўтра булб гатово. Да гэта кужэль положила і спаць легла. Назаўтра гледзіць — кужэль як лежаў, так лежыць і не спрадзен і не вытканы. Вельмі разгневаласе тая мачыха.
— Трэба кароўку зарэзаць.
Дзеўка тая пашла до сваей кароўкі, дай плачэ:
— А чэгб ты, дзеўка, плачэш?
— Да як жэ мне не плакаці, калі мачыха хочэ цебё зарэзаць.
— Не плач. Да як будуць маё'мясо есьці, так ты не еш, да ўсё кускі позберай і закопай под акнбм.
Зарэзалі аны кароўку — да дзеўка мяса не ела, толькі ўсё кўсочкі зберала і закопала под акнбм. Аж выросла там яблонь з золотым! яблушкамі. Тых яблок ніхтб не можэ ўшчыпнуць, толькі та дзеўка. Едзе пан — заехаў. Бачыць, што золотые яблокі, просіць, штоб ему аднб дал!. Мачыха сваю дочу ўпраўляе:
— Зэрв! пану яблочко.
Гэта доч пробуе, пробуе, дай піяк не можэ — усё ўгору ідзё. I мачыха сама хочэ зэрваць — не можэ. Да пану вельмі яблока хбчэцса. Путае:
— А хто тут шчэ е ў хаце?
Да мачыха кажэ:
— А е шчэ та паршыўка, пагана.
— Нехай ана прыдзе.
Прышла ана, да яблокі нагнулісе до ёй. Взяў пан яблоко, да ана сама сподобалосе ему. По-
сватаўсе до ей, дай ажэніўсе. Вэсэлье справілі — взяў её і павёз у свой двуор. Нашла і яблонь за імі і стала на кущ'. Жывўць аны, жывўць, дай ана стала берэменна. Емўтрэба, канечне, паехацьу дарогу. Паехаў он, а ана дзіця родзіла. Трэба до тагб дзіцяці нянькі. Прышла мачыха ей і кажэ:
— Я буду няньку.
Ну, добрэ. Стала ана за няньку. Да ету жонку завела до рэчкі і ўтопіла. А ана ў рыбку перэменіласе і поплыла. Прыехаў назад гэтый пан. Нема жонкі — а мачыха ему разказуе, што ана померла, а дзіця асталосе. Жывўць аны — да той пан бачыць, што дзіця плача. А быў там паробок добрый. Як дзіця заплачэ, он возьме его, панесё до рэкі, дай клікне. Ана выплыве, дась грудзі дзіцяці, накорміць, і зноў до вады пойдзе. Пан сабе думае:
— Нашто он до рэкі несё?
Дай пашбў за ім, сховаўсе і подгледзёў. Думае он: як ё взяць? Назаўтра зноў паробок взяў дзіця і несё к рэчцэ, а пан зноў сховаўсе. Выплынула ана, дала грудзі, накбрміла дзіця — дак он прыскочыў і схваціў ё — і перэменіласе ана на кобіту. Пашлі аны до дому, і ана разказала, што мачыха ё ўтопіла. Дай пан мачысе зняў голову з плеч — а аны зноў жылі шчасліво.
Брат і сястра
Павет Рэчыцкі, веска Вадовічы
ыў брат і сестра. Да взяў брат ажэніўсе. чІЖй Трэба ему ехаць у дарогу. Подарыў он
К сестрицы коня І кажэ:
— Ты, сестрыца, моўчы. Да о жонцэ праў-
ду не кажы.
Паехаў он, а жонка взяла тагб коня, дай страціла. Прыежае он да путае; а сестра моўчыць. Да жонка кажэ:
— Твая сестра коня страціла.
Ну, нічого. Трэба ему ізнбў ехаць. Подарыў он сестрыцы голубца і кажэ:
— Ты, сестрыца, моўчы, да о жонцэ праўду не кажы.
Паехаў он, а жонка взяла тагб голубца, дай страціла. Прыежае он, да путае — а сестра моўчыць. Да жонка кажэ:
— Твая сестра голубца страціла.
Ну, нічого. Трэба емў ізнбў ехаць. Да ў тое врэмя жонка дзіця родзіла і страціла его. Прыежае он, да путае — а сестра моўчыць. Да жонка
кажэ:
— Я рбдзіла дзіця, а твая сестра страціла.
Так он разгневаўсе вельмі:
— Я подарыў табё коня і го лубца — а дзіця мае.
Да сестра моўчыць. Так он казаў паробку, штоб ё ў лес завёў, рукі ей адрубаў, да сэрцэ 1 очы выняў, і покінуў у лесу. Завёў ё паробок у лес, да сучка за імі побегла. Адрэзаў ей рукі, да стала ана его просіць: хоця мне сэрцэ І очы зостав. Дак он тэту сучку взяў, сэрцэ і очы ёй выняў, а ё кінуў у лесе. Пашла ана, нашла. Пры-
шла ў сад, дзе багато яблонь, груш — а ў серэдзіне стаіць яблонь і залатые яблушка родзіць. Ей вельмі есьці хацелосе, взяла аднб яблушко І зьела. Прыходзіць у той сад паныч — бачыць, аднагб яблушка залатого нема. Ідзё он до маткі, кажэ:
— Мамо, Маменько, да нехто ў саду е.
— Не сынку, то пташка ісхапіла.
Да он шукаў, шукаў, пташкі не найшоў, да найшбў паненку бэз рук.
— Мамо, Маменько, красна паненка — я з ей ажэнюсе.
— Ну, добрэ, сынку, жэнісе.
Ажэніўсе он з ею. Жывўць аны, жывўць — стала берэменна. Господ ё пошкодоваў. Да емў трэба ехаць у дарогу. Паехаў, дай ана рбдзіла хлбпчыка, што в лобе месяц, а звезда ў потыліцы.
Напісала ана пісьмб до мужа, штоб прыехаў побачыць сына. Да той посланец зайшбў до её браціхі, лёг сабё і заснўў. А тая браціха выняла пісьмб дай перэменіла. Напісала емў: твая жонка рбдзіла хлопца ні до чэгб подобаный, собачэй породы. Той муж перэчытаў, подумаў, дай адпісуе:
—• Чэкайце пакўль прыеду, хочу побачыць.
Да той посланец ізнбў шоў коле браціхі хаты, да зайшбў, лёг сабё і заснуў. А тая браціха зноў выняла пісьмб дай перэменіла. Напісала, штоб пакўль прыедзе дзіця і ё страцілі. Тая матка его як перэчытала, плачэ, шкодуе, што хлопчык пекный. Да ана кажэ:
— Мама мая галубка, нема ў менё рук — буду як нішча хадзіць. I пайдў я ў сьвет.
Прывязалі ёй дзіця до грудзі, дай пашла. Пашла ана, ідзё , ідзё — прышла к мору. Заха-
цёлосе ей вады напіцьса. НахілІласе ана до вады, ажбсь рукі адрасьлі. Пашла ана далей, да прыходзіць до браціхі. Не позналі ёй. Прбсіцьса ана до іх на ноч.
— А ці ўмееш казкі казаць?
— Умею.
— Но, так перэночўй сабё.
Села ана за печью — седзіць. Да тут прыехаў той пан, муж ей. Позбералісе, пыоць, гуляюць, музыка грае. Да кажуць:
— От, мы тут пьём, гуляем, да нема каму казкіказаць.
Да браціха гаворыць:
— Да есь нішчэнка за печью — ана казку скажэ. Нішчэнка, хадзі тўтака.
Прышла ана, стала казаць:
— Быў у бацькі брат з сестрой, ажэніўсе той брат дай паехаў, да жонка коня страціла і сказала на сестру, — да он зноў паехаў, а жонка голубца страціла і сказала на сестру...
Да тая браціха ёй перэбівае:
— Ціхо, не кажы!
А той пан, муж ей, кажэ:
— Да кажы.
Дай ана ўсё разказала, так як он дзіця побачыў, так вельмі обрадоваўсе, да браціху страціў, а жонку взяў до себе — і жылі шчасьліво.
Залатая рыбка
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
8оле сіняго мора стаіць землянка. Коле той землянкі карыто старое, негодное. А коле тагб карыта дзед з бабою. Вельмі аны бедны— нема нічого ў іх. Баба сварыцьса.
— Ходя ты пайдзі, рыбы налов!.
Пашбў дзед. Як закінўў невод, злавіў залатую рыбку. Рыбка дай прбсіцьса:
— Пусьц! мне назад у сіне морэ — я табё буду ў велікой угодзе.
Пусьціў он её. Прыходзіць до сваё землянкі — гаворыць так і так. Дай баба скрычала:
— Чэмў ж ты ёй не нюс!
— Не мог несьц!,— дзед кажэ,— вельмі просіласе...
Давай крычаць:
— Ідзі ж ты, допрос!, штоб нам ходя было новое карыто.
Ідзё дзед на берэг. Вуходзіць рыбка:
— Чэгб ж ты, дзеду, хочэш?
— Мая старуха хочэ, штоб было новое карыто.
— 1дз! — всё будзе.
Прыходзіць он — стаіць новое карыто — баба рада. Раздўмаласе — кажэ:
— Ідз! попросі, штоб мне была хата хароша. Ідзё дзед на берэг. Вуходзіць рыбка.
— Чэгб ж ты, дзеду, хочэш?
— Мая старуха хочэ, штоб была хата хароша.
КНІГІ ОНЛАЙН
