Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
— От,— кажуць,— добра штука! Поменяймо.
— А ў вас якая штука?
Выймаюць аны скрынку — як адчынілі скрынку, пашлі солдаты адзін за друп'м — цьма! Зачынілі скрынку — собралісе усё солдаты — нема!
— Добрэ, поменяймо.
Взяў он скрынку, да пашбў з тэтой выспы до дому. А тых пакоёў як не булб, так ізнбў нема. Ідзё он ідзё, дай кажэ:
— Шмат Розум, ці ты тут?
— А як жэ, тут.
— Да понес 1' мне.
Нанёс он его. Лецелі, лецелі. Да он кажэ:
— Мы зноў тут сабе дамок пастроім — да будуць купцы ехаць. Ты зноў з імі поменяйсе — мене ім аддай, а вазьмі ў іх добру штуку. А я такі буду твой.
Прылецелі аны, пастрбілі дварэц. Едуць купцы. Хвэдон іх просіць до себе — прыходзяць.
— Шмат Розум, піць і есьці!
Да стаў стол засланый — ўсё есь, што захочуць.
— Шмат Розум, музыка!
Да музыка грае, аны едўць, пьюць, гуляюць. Вельмі ім та штука сподобаласе.
— От,— кажуць,— добра штука! Поменяймо.
— А ў вас якая штука?
Выймаюць аны скрынку — як адчынілі, стаў дом і посаджэный сад, а худоба ідзё, якая трэба— і волы, і каровы, і коні, і авечкі — усё.
— Ну, добра штука, поменяймо!
Поменял! і пашлі! А он, той Хвэдон, взяў ету скрынку і ідзё. Да путаецса:
— Шмат Розум, ці ты тут!
— А як жэ,— кажэ,— тут.
Наконец тагб прыходзіць он у той царскі дварэц. А жонка его, як ё цар забраў, зрабіласе такая брыдкая, незграбна! А патом скінуласе орліцой і палецела. Да як он прышбў, адчыні'ў скрынку —стаў дом з агародом, і фрукты вісяць, і худоба е — усё, як повінно быць. Так он адчыніў абалоне — дай орліца влецела ў хату, і стала такая як даўней була. Жывўць аны дай жывўць. Праходзіць цар коле тагб дому.
— Што гэто? Не булб тут нічого, а то стаіць дом І агарод.
Пасылае слуг увёдоміцьса, хто тут жывё? Прыходзяць аны, кажуць, што тут жывё той Хвэдон і жонка его. Цар разгневаўсе вельмі: послаў его для себё старацьса, а он самому сабё таку штуку зрабіў. Назначае солдатоў:
— Пайдзіце, прыведзіце его до менё — я емў голову з плеч знімў.
Прыходзяць солдаты, хочуць его взяць. Да Хвэдон адчыніў сваю скрынку — выйшл! солдаты, побілі царскіх — нема ні аднагб! Шчэ большэ разгневаўсе цар. Выстроіў батэрые і ідзё сам на его. Да Хвэдон як адчыніў сваю скрынку, як
выйшлб солдатоў цьма. Так побілі, потопталі усё чысто — цара забралі і Хвэдону прывелі. Да як Хвэдон у цара служыў, так цепёр цар у Хвэдона служыць.
Шчасце і доля
Павет Рэчыцкі, веска невядома
ыў чэлавёк бедный, бёдненькі. Меў он жонку, і дзеці, і пару волбў —дайбольш Кнічого. Вельмі бёдные булі. Везё он дрова на место, дай дўмае:
—■ Як я маё дзеткі выкормлю?
Ажно бачыць — ідўць дзьве паненкі. Шчасье І Доля. Путаюць его аткўль он, да як ему вёдзецса ўсё. Дай он ім і кажэ так і так — беда, голод, нема нічого, дай годзі! Зміловаласе над ім Доля, кажэ:
— Трэба поратоваць его —• дам ему што.
А Шчасье кажэ:
— Бэз менё ніштб ему не поможэ.
Дай Доля дала ему тры рублі. Он подзяковаў, уложыў за кашулю і паехаў. Да захацёлосе емў піць — нагнуўсе над лужу, тры рублі ўпалі ў воду — нема! Шукаў он, шукаў — не мог найці. Прыехаў до дому — да жонцэ разказывае. Ана кажэ:
— Другім разом, калі гэтые паненкі табё што дадўць, не едзь ужэ далей, а вороцісе назад.
Ну, добрэ. Паехаў он другій раз з воламі на место, да ізнбў сустрэкае Шчасье І Долю. Путаюць его, а он ім кажэ ўсю праўду, як булб з грошыма. Дай Доля кажэ:
— Калі ты такій кеп, што грошы згубіў, так цепёр маеш толькі два рублі.
А Шчасье кажэ:
— Бэз менё ніштб ему не поможэ.
Он уж на место не паехаў, толькі назад вороціўсе додому. Да не булб жонкі ў хаце. Дўмае он:
— Дзе мне тут еты грошы положыць?
Бачыць — стаіць горшок з крупамі. Вложыў до горшка еты грошы, дан пашбў у поле. Прыходзіць жонка до дому, да стащь сьлепый. Не мела ана нічого ему даць — взяла, усыпала ему тые крупы, з грошыма разам.
Прыходзіць он, кажэ:
— Ну, Бог дау шчасье — два рублі прывёз.
— А дзе ж ты іх дзеў?
— А,— кажэ,— у горшок з крупамі ўкінуў.
Дак ана заломіла рукі.
— Я ж тые крупы усыпала сьлепому! Да з грошыма разэм!
Побеглі аны сьлепца шукаць — усе село збегалі — нема, дай і чуткі нема! Ну, што рабіць! Паехаў он трэцій раз на место з воламі. Ізнбў сустрэкае дзьве паненкі — аны путаюць его, да он ім ўсё кажэ, як булб. Так Шчасье гаворыць:
— Да я ж казала, што бэз менё нічого не будзе. Цепёр уж я табё дам гасьціньца. На табе тры толькі грошы — едзь на место і купі сабе рыбу.
Паехаў он на место, і дўмае:
— Якую ж то рыбу можна за тры грошы купіць. Ну, побачым.
Прыехаў он, бачыць — чэлавёк несё веліку шчуку — да за ім ідўць людзі, дай таргуюць. Да той чэлавёк кажэ:
— Не хочу вам задармо продаваць — лучшэ
Тамў мужыкў аддам за тры грошы. Маеш, чэлавечэ, тры грошы?
— Маю,— кажэ.
— Давай — да сабё шчуку беры.
Взяў он тэту шчуку і паехаў до дому. Да як ё разсеклі, бачуць — аж у внутри седзіць яйцо залатое.
— От,— кажэон, — Бог даў! Трэба нам за тое яйцо хоця солі купіць.
Пашбў он на место з етым яйцэм. Прыходзіць у краму, солі купіць. Да купец, як угледзёў тое, так гаворыць:
— Беры ўсю маю краму, з товарамі, з усім — да мне дай гэто яйцо.
— Ну, добрэ, — он кажэ.
Да взяў краму, да начаў тарговаць, І жонку взяў до крамы. Да людзі ў его куплялі — і стаў он найбогацейшым на ўсім сьвеце.
Кароль і каралева
Павет РэчыцкІ, вёска певядома
ічЙЙ ыў сабё карбль з каралёвою, і мелі аны уКл дочушку. Да взяла тая каралёва, дай пбЖЖ мерла. Плачэ той муж по ее — рукі лоФ^міць, галосіць. Ну, дўмае, што мне рабщь цепёр? Трэба мне жэніцьса. Да полюбіў он сваю дочку — хочэ з ею жэніцьса. Дак ана плачэ: да як жэ мне за рожбнаго бацька замуж іці. Грых! Ідзё ана на могілкі, плачэ на матчыном груобе. Ажбсь матка вуходзіць з груобу, дай кажэ:
— Ты, мая дочушка, так зрабі: нехай табё бацько купіць тры сукні: адна як зброчкі, дру
гая як месяц, 'а трэця як соўнца. Да шчэ нехай справіць табё сьвіній кажўх. На шчэ табё яшчык — прыгодзіцса табё.
Ана ж нашла до бацькі, дай кажэ:
— Выйду за цебё, калі мне купіш тры сукні, адну як зброчкі, другую як месяц, а трэцю як соўнца — да шчэ сьвіні кажўх. А не купіш, так не пайдў замуж за цебё.
Кароль, як тое почўў, зараз послаў сваіх г’енералоў покупляць тые сукні. Паёхалі аны, шукалі, шукалі, да прывозяць: аднў сукню як зброчкі, другую як месяц, трэцю як соўнца — да сьвіняго кажуха нема. Нідзё не досталі. Неможна, кажуць, найці.
— Да як табё не стыд,— каралеўна кажэ,— пёкные сукні досталі, а тагб паскудства не достал!. Не пайдў до шлюбу.
Так карбль схапіўсе, закомандоваў, штоб быў сьвіній кажух. Наймалі краўцоў.
— Шыйце сьвіній кажўх.
Шылі аны, шылі — наконёц пошылі — такій кажўх і на рукі, і на ногі, і на голову. Ну, добрэ. Трэба ж ім — той каралёўне з бацьком до шлюбу ехаць. А ана раненько встала, дай кажэ:
— Я ўпербд паеду до касьцёла, буду Богу моліцьса, а ты патом прыедзеш.
Як паёхала, так і паёхала. Коні до дому адправіла, а сама пашла ў сьвет. Ідзё ана, дай ідзё, далёко уж зайшла, аж тут стащь палац. У етом палацу жыла каралёва з сыном, з каралевічэм. Входзіць яна до каралёвой, дай кажэ:
—Найясьнейша каралёва, пазвольце мне тут перэночэваць.
Да каралёва адказывае:
— Ідзі ж сабё ў кухню, твой кажўх так смердзіць, што тут неможна ўтрымаць.
Ана і пашла сабё ў кухню і легла спаць. Назаутра дзень була Недзелька. Сказалі ёй, штоб каралёвічу послужыла. Дак ана емў ручнік подае, а он ё гэтым ручніком ударыў. Паехаў он з маткой до касьцёла. Ана кажэ:
— Пайдў і я Богу помбліцьса.
Адчыніла свой яшчык, што матка дала — аж тут заёхала карэта і коні, такіе пёкные, што ўх! Ана надзела сукню як зброчкі, села ў карэту, дай наехала. Як жэ ана до касьцёла вступіла, так касьцёл зазіяў. Ксёндз не можэ малітву спеваць— усё агледаюцса. А каралёвічу так спонадббіласе, што ўж не можэ вытрымаць. Путае он:
— Аткўль, красна панна, прыёхала?
А ана кажэ:
— 3 Ручніковіч.
Дай села і паёхала назад до палацу, влезла ў кухню, надзела свой сьвіній кажўх, і седзіць. На другую Недзельку ізнбў послалі ё каралёвічу послужыць. Подала ему чбботы, а он ё чбботом ударыў. Ана нічого не сказала — да як уж паёхалі до касьцёла, ана хутко ўбраласе в сукню як месяц, адчыніла яшчык — заёхала карэта і коні, ана села дай паёхала. Як у касьцёл вступіла, усё зазіяло — людзі дзівяцса — а каралевіч не можэ ўтрымаць. Путае ізнбў:
— Аткўль ты, красна панна?
А ана кажэ:
— 3 Чоббтовіч.
Паёхала назад, влезла ў кухню, седзіць. Да каралевіч паехаў шукаць тэту красну панну. Езьдзіў, езьдзіў весь тыждзень — нема! Вороціўсе он до дому, дай кажэ:
— Трэба выляць смолы ў касьцёле, перэд ганком — хто чэрэвік аставіць, з той я ажэнюсе.
Так і зрабілі. Як паёхалі ўсёдо касьцёла, ана ізнбў адчыніла яшчык, убраласе в сукню як соўнца і паёхала. Дай касьцёл зазіяў, усё агледаюцса. Да ана влезла ў смолу, чэрэвік астаўсе. Вороціласедо палацы, надзела сьвіній кажўх—да адна нога боса. Легла ў кухні, дай спіць. Прыходзіць каралевіч — бачыць босу ногу. Дўмае: да што гэто можэ быць? Да падняў сьвіній кажўх — аж тут зазіяла сукня як соўнца. Да он узнаў ё, што гэто красная панна. Дай кажэ:
— Ты будзеш маю жонку.
Справілі веселье. Мёд, вінб булб, і по барадзе цеклб.
Бацька і дачка
Павет Рэчыцкі, веска Вадовічы
ула ў бацькі адна дочка. Маць ей померла. Да бацько кажэ:
— Пожэнімсе, дочка мая, з табою.
— Добрэ,-—ана кажэ,—но ўпербд куш'
мне сьвіняго кожушка.
Он купіў ёй сьвіняго кожушка, дай ана кажэ:
— А цепёр, справ мне таку шубу, штобы як соўнцэ зіяло.
Справіў он таку шубу, так ана захацела сукні, да хусткі, да чэрэвікоў, да хфартуха — і тагб шчэ, і тагб. Он кажэ:
— Годзі ўжэ, пожэнімсе. А ана ўсё его бавіць — усегб ей трэба. Но, якужэ онусегб ей накупляў, так ана накрыласе сьвінім кожушком і ўцекла із дому. Бацька кшула, дай нашла служыць. Прыходзіць ана до аднбй пані, дай гаворыць:
— Прыміце мне за наймічку.
А пані кажэ:
— Да як жэ ты будзеш служыць ў сьвінім кожушку?
Да ана кажэ:
— Нехай пані позволіць, я ходя за печью перэзімую.
— Ну, лезь за печ, да не хадзі нікуды.
Полезла ана за печ і седзіць. Дождалі аны Недзелі. А ў той пані быў сын. Той паныч хочэ ехаць у цэрков — да гарапніка нема. Шукае он, да ета наймічка выбегла з-за печы, дай гарапнік поднесла. А он замёрыўсе на ё гарапніком. Паехаў он, а ана седзіць і плачэ. Пані путае: