Беларускі казачны эпас

Беларускі казачны эпас

Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
42.38 МБ
Рыбалоў і ліса
Павет Навагрудскі, вёска Сяпежыцы
Йаехаў рыболбў по рыбу. Наловіў цэлый воз. А ліса погледае. Забегла на дарогу, зрабіласе нежывою. Прыехаў он, ўкінуў на воз.
— Нехай будзе — зраблю калнір до шубы.
Едзе он далей, а ана продрала дзюрочку ў ме­ху, рыбкі выкідае. Он не агледзіўсе. Прыехаў до дому, клічэ жонку:
— Рыбы выймай!
А тут рыб нема. А ліса ўскбчыла, пабегла, рыбкі повыкідаўшы. Позберала, смакуе яка смачнейша. Прыходзіць до её воук, кажэ:
— Кумко, галубко, што ты еш? Дай мне.
— Ага, зараз! Так пайдзі, налов!.
— А дзе ж, кумко, голубко, ловіць?
— Пайдзём, я табё покажу.
Павела его там, дзе быў перэсечбн лёд.
— Тыч хвост у рэку.
— Кумко, галубко, а як мне казаці?
— Кажы: берысе рыбка веліка, малая! Берысе рыбка веліка, малая.
А сама сабё бегаючы кажэ:
— Мерзні', мерзні.
Стаў хвост умерзаць. Цяжко емў подумаць.
— Не, не руш. Нехай набераецса шмат.
Як умёрз саусім, подскакуе.
— Цягні, цягні.
А ён не можэ. Дай ана пабегла до села, крычыць:
— Людзе, людзе, ідзецё воўка біць.
Набеглі з кочэргамі, з помёламі —воўка забілі. Да кума воўка звела.
Хлопчык і воўк
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
ыў дзед з бабою — не мелі аны дзецёй. Взяў дзед, адсёк сабё палец і паложыў в печўрэчцэ*. Пальчык лежаў, лежаў, да зрабіўсе хлопчык. Ідзё дзед араць. А той хлопчык у рос ужэ — гаворыць:
— Дзедку мой галўбочку, пайдў з таббй.
— ЦІ ты, — кажэ, — сынку, пойдзеш? ЦІ ж ты здолееш? Гэто далеко!
— Дарма, дзедку, пайдў.
Взялі аны, пашлі. Арўць аны, арўць — а хлоп­чык одстаў. Прыходзіць до его воук. Взяў дай зьеў. Дай хлопчык у том воуку седзячы, не даё ему прыпбніцьса, мучыць его, пбрае. Воук рад бы его вь'ікінуць, да хлопчык кажэ до его:
— Нес! мне на дзедово поле.
Прынёс на дзедово поле, кажэ:
— Лезь з менё.
— Не, не полезу — несі ў дзедовый двуор. Прынёс он его на двуор, кажэ:
— Лезь з менё.
— Не, не полезу — несі ў дзедбвые сені.
Прынёс его ў сені. Дзверы адчынены, да дзед не чуе. Кажэ воук:
— Лезь з менё.
— Не, не полезу — несі ў дзедову хату.
Вайшбў воук у хату. Дзед як зерне — воук! Як схваціўсе, дзьверы зачыніў. Біў, біў, пакўль не забіў. Хлопчык тады вылёз з воука. I жывё з дзедом добрэ — да надто багато!
* Печурэчка — малая ямка на правым баку ў печы.
Вядзьмак і ведзьма
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
ыў дзед з бабою. Баба бул а ведзьма, а дзед £ведзьмар. Взяў дзед дай помер. Бабакажэ: |£— Кабы хто пры дзеду ночэваў, я б ему ™дала чорну кароўку, і шчэ грошы трошкі.
А була там сероцінка бёдненька. Кажэ:
— Я магу перэночэваць.
— Ці ж можэш?
— Да я магу, перэночую.
Ну, добрэ. Взяла тая ведзьма, дала ей прасьці тры фунты кудзелі і поставіла рэшото верэцён.
— Ну, прадзі, каб не заснула.
Сероцінка села пры неббшчыку, дай прадзе. Да рушыцса небошчык — ведомо, ведзьмар! Да кажэ:
— Дзеўка-дзевіца, а што ты робіш?
— Праду — за бело млічко, за чорну кароўку. Поворбчыўсе дай встаў.
— Дзеўка-дзевіца, а што ты тут робіш?
— Праду, за бело млічко, за чорну кароўку.
Сеў.
— Дзеўка-дзевіца, а што ты тут робіш?
— Праду, за бело млічко, за чорну кароўку.
— Я цебё зьем,— кажэ.
Моўчыць ана — да прадзе. Рўшыцьса он к ёй — дак ана на прыпечэк.
— Я цебё зьем.
На прыпечэк лезе за ею. Дак ана на печку.
— Я цебё зьем.
На печ лезе. Да: Гам! I зьеў. Да надто ведзь­мар быў. Дурная сероцінка думала, што ей нічого не будзе. От, і байкі канец.
Кум і кума
Павет Навагрудскі, веска Сянежыцы
Кыў дзед з бабою. Не годовалісе ў іх дзеткі. Научылі іх, кабы вышлі на дарогу і попрбсілі на куму кагб сустрэчаюць. Сталі аны на дарозе. Бачуць — ідзё Бог — старый чэлавечэк. Гаворыць той дзед:
— Хто ідзё?
— Я Бог.
— Прашў Бога ў кумы до магб дзіцяці.
Ну, добрэ. Да шчэ кумы нема. Бачыць дзед— ідзё кабета.
— Куды, кабетко, ідзецё?
— А я туды, у село, ідў.
Да гэто бул а смерць.
— Прашў вас ў кумы до магб дзіцяці.
Ну, пашлі аны, забралі дзіця, хрэсьцілі. Да той дзед быў вельмі бедный — нічого ў его не булб. Дак смерць емў кажэ:
— Я табё скажу — ты будзь за дбхтора. Як прыдзёш до хвбраго, погледзі: калі я буду ў головах стаяць, то ачунее, а калі ў ногах — помрэ.
Ну, добрэ. Стаў он за дбхтора. Позвалі его до пана. Прыходзіць, гледзіць, пан в ложку ляжыць, а смерць в головах. Дак он гаворыць:
— Дайце пану арбаты.
Далі арбаты, встаў пан, ходзіць. Так емў на­клал! вшэлякаго добра, додому пашбў. Велікі богатыр зрабіўсе! Захварэў у аднбм месьце кароль. Нараілі ему тагб дзеда. Посылае пароль хфўрмана по его. Прыехаў, побачыў, дай карбль выздоровёў. Далі ему грошы багато, усегб — дай коні запраглі. Едзе до дому. Прыежае ў ве-
лікі лес — стаіць хатка. Зайшбў до тое хаткі. Нікого нема, толькі на столе абрўс і хлеб лежыць. Зайшбў далей — а тут свечы гараць. Дай сустрэкае куму сваю.
— Почэмў,— кажэ,— у цебё нікого нема, толькісвечы гараць?
— А то,— кажэ ана,— (иные загарываюцса, а інные потухаюць.
Адна кончыласе гарыць. Кума кажэ:
— Бачыш — то твая свечка — ты зараз помрэш.
— А мая ж кумко, мая галубко, хоця б я шчэ гуод пожыў.
Прасіўсе он, прасіўсе, шчэ хоць на гадок.
— Ну, добрэ,— ана кажэ,— но я за гуод по цебё прыдў.
Пашбў ён до дому, думаў, думаў — да взяў, зрабіў ложко на аднбй нозе. За гуод прыходзіць смерць — да он у ложку ляжыць, да крущ'ць. Як ана ў ногах, он пакруціць, да смерць у голо­вах стаіць. Хадзіла ана, хадзіла, дай он круціў і круціў. Відзіць смерць, што рады нема ніякей — взяла дай зарэзала.
Чорт
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
Йа адселені тры хаткі. У аднбй поп жывё, а ў дзьвох господары. У ўсякаго булб по сынё. Пашлі тые тры сыны служыць. Ідўць, ідўць — стаіць жэлезная хатка. Зайшлі аныдо тоехаткі — нікого нема. Пашлі'ў
хлеў — стаяць волы. Адзін астаўсе ў той хатцэ, а дзьвох пашлб ў лес. Пазірае он у акно — ідзё
старый чорт, сівый, а барада на тры сажэні доўга. Двадцаць пудбў сена несё на сабе, І пядзесят карбмыслоў вады. Кажэ тэтой чорт:
— Чэгб ты тут у маёй хатцэ?
Взяў его, забі'ў да всадзі'ў у печку — і пашбў зноў. Прыходзяць гэтые два. Бачуць — товарыш у печы. Выцягнулі его, ачунілі, да вола зарэзалі і всадзілі ў печку. Аставілі аны тут другого, штобы пілноваў, а ўдваіх пашлі ў лес. Прыходзіць ізнбў старый чорт. Несё двадцаць пудбў сена і пядзесят карбмыслоў вады.
— Чэгб ты,— кажэ, —ў маёй хатцэ?
Взяў тагб хлопчыка, забіў і подопхнўў под ха­ту. Дай пашбў сабё. Прыходзяць тые два з лесў— бачуць — товарыш забіты лежыць под хаткой. Вынялі его, ачўнілі. Гледзяць у печку — волы шчэ не попеклісе. Так аставілі трэцяго пільноваць, дай пашлі зноў. А ён называўсе Іван. Бачыць — ідзё старый чорт, несё двадцаць пудбў сена і пядзесят карбмыслоў вады.
— Чэгб ты,— кажэ,— у маёй хатцэ?
— Я табё,— Іван гаворыць — мяса спёк, штоб ты наеўсе.
Даў емў тагб мяса, да той еў, еў, да залёз за печку, дай заснўў. А ў его була барада тры сажэні доўга. Так той Іван взяў за барадў, мяньціў, мяньціў, выцягнуў у поле, дай кінуў его з горы — ён лецёў, лецёў з горы — дай упаў угору, дай палецёў на той сьвет. Вороціўсе Іван до хаты і кажэ на товарышоў:
— Скрущ'м мы вероўку на тры сажэні доўгу.
Скруцілі аны вероўку і пашлі до тое горы. Купіў он ім карты і гаворыць:
— Сядзьце тўтока — грайце. Мо менё гуод, мо менё месяц не будзе.
Взялі, спусьцілі его до той горы, на той
сьвет, дасамі селі в карты граць. Да он як спусьціўсе на той сьвет, так пашбў. Ідзё ён, ідзё — стаіць веліка яліна-. Влез на яліну, а там сакбл з саколенятамі. Хацёў саколенята побраць, да сакбл просіць кабы не рухаў.
— Табё,— кажэ,— шчасьлівей будзе.
Покінуў іх не рухаушы. Ідзё, ідзё — стаіць медзяный дом, а ў том доме седзіць красіва панна, каралёва дочка. Пашбў ён далей —стаіць серэбраный дом, а ў том доме седзіць красіва панна, серэдульша каралева дочка. Пашбў шчэ далей. Стаіць залатбй дом, а ў том доме седзіць меньша ка­ралёва дочка, такая пекна, што ах! А гэто чорт з барадою іх зачароваў усе тры і заволочыў на той сьвет. Дак тая меньша гаворыць до Івана:
— Чэгб тут ходзіш? Цебё зараз на сьвеце не будзе.
А ён кажэ:
— Напойце, накорміце — тады разпрашыце.
Напбіла, накарміла і так научыла его:
— Падзі ты, — кажэ, — у каморку — стаяць дзьвебочкі віна. На левой старанё немодна, а на правой модна бочка віна. Перэкащ' моцну на ле­вую старанў, а немоцну на правую. Ето мод­ное вінб хто выпіе, вдвойне сілы прыбудзе, а не­модное — вдвойне адбудзе.
Он взяў, перэкаціў модную бочку налево, а немодную направо. Да взяла ана его, сховала ў каробку. Леціць той чорт з барадою. Іван вылез із карббкі, давай біцьса з чортом. Білісе, білісе, уморылісе. Чорт кажэ:
— Пайдбм, віна попьём.
Прышлі до тых бочэк. Чорт піе з правой, Іван да з левой. Чорт напіўсе нембцнаго, а Іван мбцнаго. Іван як напіўсе — вдвойне сілы прыбыло. Як взяў за барадў, так разтрас, побіў, саўсім
начысто забіў тагб чорта. Прышбў ён до тых крас­ных панен, каралеўскіх дочэк. Почастовалісе, дай ідўць ужэ на той сьвет. Да той Іван усё агледаецса:
— Чэгб ты, Іване, агледаешса?
— Як мне,— кажэ, —не агледацьса? Дом красівы, як мне его покінуць?
■— На табе,— кажэ меныпа,— хўсточку. Як махнеш направо, такій жэ самый дом будзе.
А серэдульша сестра дала емў карббочку.
— Як повернет,— кажэ,— направо, стане, што сабе хочэш.
А старта сестра дала ему дўдочку:
— Як зайграеш,— кажэ,— што сабе хочэш.
Прышлі аны до горы. Клікнўў Іван на товарышоў, кабы вероўку кінулі. Посадзіў старшу —■ выцягнулі. Вельмі ім спадобаласе. Посадзіў серэдульшу — выцягнулі, дай такжэ сподобаласе ім. Дай і трэцю меныпу выцягнулі — а ана ж была найпекнейша. Да прбсіцьса Іван, кабы і емў вероўку спусьцілі, штоб ён вылёз. Спусьцілі емў, і он стаў лезьці. Аж тут праходзіў Цыган. Кажэ:
— Не вуцягайце, астаўце ў яме. Мне будзе адна паненка, і вам по аднбй.
Да аны як пусьцілі вероўку, так ён і ўпаў і зарыўсе ў сажэнь в землю. Дўмае — што мне тут рабіць? Взяў, выпіў мбцнаго віна, дай вўскочыў наверх. Но на той свет не можэ вўскочыць. Ідзё он, ідзё — леціць сакбл.
— Падзі,— кажэ,— набій малых птушэк дзьве кадушкі. Я цебё поратую.
Он взяў набіў дзьве кадушкі малых птушэк.
— Да ты,— сакбл кажэ, — сядзь на мене. Як я буду лецёць, так ты мне по птушцэ ў гор­ло кідай.
Сеў на его, дай кідаў емў птушкі ў горло. I он его із той горы вынёс. Ну, добрэ. Ідзё он, ідзё. Прыходзіць до аднбй хаткі. Там жывўць дзед з бабою. Зайшбў перэночэваць. Назаутра кажэ до тагб дзеда: