Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
Рыбалоў і ліса
Павет Навагрудскі, вёска Сяпежыцы
Йаехаў рыболбў по рыбу. Наловіў цэлый воз. А ліса погледае. Забегла на дарогу, зрабіласе нежывою. Прыехаў он, ўкінуў на воз.
— Нехай будзе — зраблю калнір до шубы.
Едзе он далей, а ана продрала дзюрочку ў меху, рыбкі выкідае. Он не агледзіўсе. Прыехаў до дому, клічэ жонку:
— Рыбы выймай!
А тут рыб нема. А ліса ўскбчыла, пабегла, рыбкі повыкідаўшы. Позберала, смакуе яка смачнейша. Прыходзіць до её воук, кажэ:
— Кумко, галубко, што ты еш? Дай мне.
— Ага, зараз! Так пайдзі, налов!.
— А дзе ж, кумко, голубко, ловіць?
— Пайдзём, я табё покажу.
Павела его там, дзе быў перэсечбн лёд.
— Тыч хвост у рэку.
— Кумко, галубко, а як мне казаці?
— Кажы: берысе рыбка веліка, малая! Берысе рыбка веліка, малая.
А сама сабё бегаючы кажэ:
— Мерзні', мерзні.
Стаў хвост умерзаць. Цяжко емў подумаць.
— Не, не руш. Нехай набераецса шмат.
Як умёрз саусім, подскакуе.
— Цягні, цягні.
А ён не можэ. Дай ана пабегла до села, крычыць:
— Людзе, людзе, ідзецё воўка біць.
Набеглі з кочэргамі, з помёламі —воўка забілі. Да кума воўка звела.
Хлопчык і воўк
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
ыў дзед з бабою — не мелі аны дзецёй. Взяў дзед, адсёк сабё палец і паложыў в печўрэчцэ*. Пальчык лежаў, лежаў, да зрабіўсе хлопчык. Ідзё дзед араць. А той хлопчык у рос ужэ — гаворыць:
— Дзедку мой галўбочку, пайдў з таббй.
— ЦІ ты, — кажэ, — сынку, пойдзеш? ЦІ ж ты здолееш? Гэто далеко!
— Дарма, дзедку, пайдў.
Взялі аны, пашлі. Арўць аны, арўць — а хлопчык одстаў. Прыходзіць до его воук. Взяў дай зьеў. Дай хлопчык у том воуку седзячы, не даё ему прыпбніцьса, мучыць его, пбрае. Воук рад бы его вь'ікінуць, да хлопчык кажэ до его:
— Нес! мне на дзедово поле.
Прынёс на дзедово поле, кажэ:
— Лезь з менё.
— Не, не полезу — несі ў дзедовый двуор. Прынёс он его на двуор, кажэ:
— Лезь з менё.
— Не, не полезу — несі ў дзедбвые сені.
Прынёс его ў сені. Дзверы адчынены, да дзед не чуе. Кажэ воук:
— Лезь з менё.
— Не, не полезу — несі ў дзедову хату.
Вайшбў воук у хату. Дзед як зерне — воук! Як схваціўсе, дзьверы зачыніў. Біў, біў, пакўль не забіў. Хлопчык тады вылёз з воука. I жывё з дзедом добрэ — да надто багато!
* Печурэчка — малая ямка на правым баку ў печы.
Вядзьмак і ведзьма
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
ыў дзед з бабою. Баба бул а ведзьма, а дзед £ведзьмар. Взяў дзед дай помер. Бабакажэ: |£— Кабы хто пры дзеду ночэваў, я б ему ™дала чорну кароўку, і шчэ грошы трошкі.
А була там сероцінка бёдненька. Кажэ:
— Я магу перэночэваць.
— Ці ж можэш?
— Да я магу, перэночую.
Ну, добрэ. Взяла тая ведзьма, дала ей прасьці тры фунты кудзелі і поставіла рэшото верэцён.
— Ну, прадзі, каб не заснула.
Сероцінка села пры неббшчыку, дай прадзе. Да рушыцса небошчык — ведомо, ведзьмар! Да кажэ:
— Дзеўка-дзевіца, а што ты робіш?
— Праду — за бело млічко, за чорну кароўку. Поворбчыўсе дай встаў.
— Дзеўка-дзевіца, а што ты тут робіш?
— Праду, за бело млічко, за чорну кароўку.
Сеў.
— Дзеўка-дзевіца, а што ты тут робіш?
— Праду, за бело млічко, за чорну кароўку.
— Я цебё зьем,— кажэ.
Моўчыць ана — да прадзе. Рўшыцьса он к ёй — дак ана на прыпечэк.
— Я цебё зьем.
На прыпечэк лезе за ею. Дак ана на печку.
— Я цебё зьем.
На печ лезе. Да: Гам! I зьеў. Да надто ведзьмар быў. Дурная сероцінка думала, што ей нічого не будзе. От, і байкі канец.
Кум і кума
Павет Навагрудскі, веска Сянежыцы
Кыў дзед з бабою. Не годовалісе ў іх дзеткі. Научылі іх, кабы вышлі на дарогу і попрбсілі на куму кагб сустрэчаюць. Сталі аны на дарозе. Бачуць — ідзё Бог — старый чэлавечэк. Гаворыць той дзед:
— Хто ідзё?
— Я Бог.
— Прашў Бога ў кумы до магб дзіцяці.
Ну, добрэ. Да шчэ кумы нема. Бачыць дзед— ідзё кабета.
— Куды, кабетко, ідзецё?
— А я туды, у село, ідў.
Да гэто бул а смерць.
— Прашў вас ў кумы до магб дзіцяці.
Ну, пашлі аны, забралі дзіця, хрэсьцілі. Да той дзед быў вельмі бедный — нічого ў его не булб. Дак смерць емў кажэ:
— Я табё скажу — ты будзь за дбхтора. Як прыдзёш до хвбраго, погледзі: калі я буду ў головах стаяць, то ачунее, а калі ў ногах — помрэ.
Ну, добрэ. Стаў он за дбхтора. Позвалі его до пана. Прыходзіць, гледзіць, пан в ложку ляжыць, а смерць в головах. Дак он гаворыць:
— Дайце пану арбаты.
Далі арбаты, встаў пан, ходзіць. Так емў наклал! вшэлякаго добра, додому пашбў. Велікі богатыр зрабіўсе! Захварэў у аднбм месьце кароль. Нараілі ему тагб дзеда. Посылае пароль хфўрмана по его. Прыехаў, побачыў, дай карбль выздоровёў. Далі ему грошы багато, усегб — дай коні запраглі. Едзе до дому. Прыежае ў ве-
лікі лес — стаіць хатка. Зайшбў до тое хаткі. Нікого нема, толькі на столе абрўс і хлеб лежыць. Зайшбў далей — а тут свечы гараць. Дай сустрэкае куму сваю.
— Почэмў,— кажэ,— у цебё нікого нема, толькісвечы гараць?
— А то,— кажэ ана,— (иные загарываюцса, а інные потухаюць.
Адна кончыласе гарыць. Кума кажэ:
— Бачыш — то твая свечка — ты зараз помрэш.
— А мая ж кумко, мая галубко, хоця б я шчэ гуод пожыў.
Прасіўсе он, прасіўсе, шчэ хоць на гадок.
— Ну, добрэ,— ана кажэ,— но я за гуод по цебё прыдў.
Пашбў ён до дому, думаў, думаў — да взяў, зрабіў ложко на аднбй нозе. За гуод прыходзіць смерць — да он у ложку ляжыць, да крущ'ць. Як ана ў ногах, он пакруціць, да смерць у головах стаіць. Хадзіла ана, хадзіла, дай он круціў і круціў. Відзіць смерць, што рады нема ніякей — взяла дай зарэзала.
Чорт
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
Йа адселені тры хаткі. У аднбй поп жывё, а ў дзьвох господары. У ўсякаго булб по сынё. Пашлі тые тры сыны служыць. Ідўць, ідўць — стаіць жэлезная хатка. Зайшлі аныдо тоехаткі — нікого нема. Пашлі'ў
хлеў — стаяць волы. Адзін астаўсе ў той хатцэ, а дзьвох пашлб ў лес. Пазірае он у акно — ідзё
старый чорт, сівый, а барада на тры сажэні доўга. Двадцаць пудбў сена несё на сабе, І пядзесят карбмыслоў вады. Кажэ тэтой чорт:
— Чэгб ты тут у маёй хатцэ?
Взяў его, забі'ў да всадзі'ў у печку — і пашбў зноў. Прыходзяць гэтые два. Бачуць — товарыш у печы. Выцягнулі его, ачунілі, да вола зарэзалі і всадзілі ў печку. Аставілі аны тут другого, штобы пілноваў, а ўдваіх пашлі ў лес. Прыходзіць ізнбў старый чорт. Несё двадцаць пудбў сена і пядзесят карбмыслоў вады.
— Чэгб ты,— кажэ, —ў маёй хатцэ?
Взяў тагб хлопчыка, забіў і подопхнўў под хату. Дай пашбў сабё. Прыходзяць тые два з лесў— бачуць — товарыш забіты лежыць под хаткой. Вынялі его, ачўнілі. Гледзяць у печку — волы шчэ не попеклісе. Так аставілі трэцяго пільноваць, дай пашлі зноў. А ён называўсе Іван. Бачыць — ідзё старый чорт, несё двадцаць пудбў сена і пядзесят карбмыслоў вады.
— Чэгб ты,— кажэ,— у маёй хатцэ?
— Я табё,— Іван гаворыць — мяса спёк, штоб ты наеўсе.
Даў емў тагб мяса, да той еў, еў, да залёз за печку, дай заснўў. А ў его була барада тры сажэні доўга. Так той Іван взяў за барадў, мяньціў, мяньціў, выцягнуў у поле, дай кінуў его з горы — ён лецёў, лецёў з горы — дай упаў угору, дай палецёў на той сьвет. Вороціўсе Іван до хаты і кажэ на товарышоў:
— Скрущ'м мы вероўку на тры сажэні доўгу.
Скруцілі аны вероўку і пашлі до тое горы. Купіў он ім карты і гаворыць:
— Сядзьце тўтока — грайце. Мо менё гуод, мо менё месяц не будзе.
Взялі, спусьцілі его до той горы, на той
сьвет, дасамі селі в карты граць. Да он як спусьціўсе на той сьвет, так пашбў. Ідзё ён, ідзё — стаіць веліка яліна-. Влез на яліну, а там сакбл з саколенятамі. Хацёў саколенята побраць, да сакбл просіць кабы не рухаў.
— Табё,— кажэ,— шчасьлівей будзе.
Покінуў іх не рухаушы. Ідзё, ідзё — стаіць медзяный дом, а ў том доме седзіць красіва панна, каралёва дочка. Пашбў ён далей —стаіць серэбраный дом, а ў том доме седзіць красіва панна, серэдульша каралева дочка. Пашбў шчэ далей. Стаіць залатбй дом, а ў том доме седзіць меньша каралёва дочка, такая пекна, што ах! А гэто чорт з барадою іх зачароваў усе тры і заволочыў на той сьвет. Дак тая меньша гаворыць до Івана:
— Чэгб тут ходзіш? Цебё зараз на сьвеце не будзе.
А ён кажэ:
— Напойце, накорміце — тады разпрашыце.
Напбіла, накарміла і так научыла его:
— Падзі ты, — кажэ, — у каморку — стаяць дзьвебочкі віна. На левой старанё немодна, а на правой модна бочка віна. Перэкащ' моцну на левую старанў, а немоцну на правую. Ето модное вінб хто выпіе, вдвойне сілы прыбудзе, а немодное — вдвойне адбудзе.
Он взяў, перэкаціў модную бочку налево, а немодную направо. Да взяла ана его, сховала ў каробку. Леціць той чорт з барадою. Іван вылез із карббкі, давай біцьса з чортом. Білісе, білісе, уморылісе. Чорт кажэ:
— Пайдбм, віна попьём.
Прышлі до тых бочэк. Чорт піе з правой, Іван да з левой. Чорт напіўсе нембцнаго, а Іван мбцнаго. Іван як напіўсе — вдвойне сілы прыбыло. Як взяў за барадў, так разтрас, побіў, саўсім
начысто забіў тагб чорта. Прышбў ён до тых красных панен, каралеўскіх дочэк. Почастовалісе, дай ідўць ужэ на той сьвет. Да той Іван усё агледаецса:
— Чэгб ты, Іване, агледаешса?
— Як мне,— кажэ, —не агледацьса? Дом красівы, як мне его покінуць?
■— На табе,— кажэ меныпа,— хўсточку. Як махнеш направо, такій жэ самый дом будзе.
А серэдульша сестра дала емў карббочку.
— Як повернет,— кажэ,— направо, стане, што сабе хочэш.
А старта сестра дала ему дўдочку:
— Як зайграеш,— кажэ,— што сабе хочэш.
Прышлі аны до горы. Клікнўў Іван на товарышоў, кабы вероўку кінулі. Посадзіў старшу —■ выцягнулі. Вельмі ім спадобаласе. Посадзіў серэдульшу — выцягнулі, дай такжэ сподобаласе ім. Дай і трэцю меныпу выцягнулі — а ана ж была найпекнейша. Да прбсіцьса Іван, кабы і емў вероўку спусьцілі, штоб ён вылёз. Спусьцілі емў, і он стаў лезьці. Аж тут праходзіў Цыган. Кажэ:
— Не вуцягайце, астаўце ў яме. Мне будзе адна паненка, і вам по аднбй.
Да аны як пусьцілі вероўку, так ён і ўпаў і зарыўсе ў сажэнь в землю. Дўмае — што мне тут рабіць? Взяў, выпіў мбцнаго віна, дай вўскочыў наверх. Но на той свет не можэ вўскочыць. Ідзё он, ідзё — леціць сакбл.
— Падзі,— кажэ,— набій малых птушэк дзьве кадушкі. Я цебё поратую.
Он взяў набіў дзьве кадушкі малых птушэк.
— Да ты,— сакбл кажэ, — сядзь на мене. Як я буду лецёць, так ты мне по птушцэ ў горло кідай.
Сеў на его, дай кідаў емў птушкі ў горло. I он его із той горы вынёс. Ну, добрэ. Ідзё он, ідзё. Прыходзіць до аднбй хаткі. Там жывўць дзед з бабою. Зайшбў перэночэваць. Назаутра кажэ до тагб дзеда:
КНІГІ ОНЛАЙН
