Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
Матка послухала і легла спаць, а он кажэ: — Я, мамо, посяжў ле цебё.
Поседзеў ён трошкі, бачыць, што матка ужэ спіць. Такдоуго не чэкаючы завернуўсе назад на сваю дарожку і побёг до таго пояска. Прыбёг туды, взяў его — да нема дзе его сховаць од маткі. Думаў ён думаў, да скінуў аднагб рукава і замотаў на голое цело, штоб матка не побачыла, і надзёў зноў той рукав. Як то зрабіў — і так то быў здаровы — а то стаўсе такій сілный, што не чуў под сабою землі. Пашбў ізнбў до маткі, прабудзіў ё і гаворыць:
— Цепёр, мамо, хадзём сьмело ў сьвет.
Пашлі аны сабё далей. Ідўць, дай ідўць — аж стаіць на дарозе веліка хвоя. Кажэ Андрушко:
— От, мамо, я ётую хвою адным палцом повалю.
— Эй, мой сыночэк, ты её і секірою не зрубаеш, не то штоб ты её адным палцом поваліў.
Андрушко, не доўго чэкаючы, захацёў сваю храбросьць показаць, толькі адным пальцом хвою тоўкнўў, так ана з корэньем поваліласе. Да матка, як побачыла, што ён такій здаровы, так догадаласе, што ён взяў той поясок. Ідўць аны, дай ідўць—не так-то скоро робілосе, як скоро гаворыцьсе — аж прыходзяць аны до якоесь хаты. Андрушко кажэ на матку:
— Ты ж, мамо, тут почэкай, а я пайдў побачу, хто тут такій в етой хаце.
Пашоў ён адчыніў дзьверы, аж там седзяць дванадцаць змеев, што ў самаго мёньшаго то було шэсьць галбў, а ў самаго старшаго то булб двадцаць чэтыры галавё. Якраз тагды аны абёдалі в той час. Андрушко вайшоў у хату:
— Здаровы.
— Здарбў, Андрушко Івановіч.
— Ці нема ў вас вады напіцьса?
— Абаждзі трошкі — ты зараз крові сваёй напіешсе.
Андрушка постаяў, погледзёў на тых дванадцаць змеев, дай гаворыць:
— Побачым, хто чыей крові напіёцса.
Змей зернўў на Андрушка:
— Ешчэ такій мерзавец будзе тут гаворыць. Мой самы меньшы брат як возьме цебё адным палцом, то ты зараз помрэш.
А патом кажэ до свагб мёньшаго брата:
— Ідзі ты погуляй з етым дурнем.
Зараз выходзіць шэсьціголовны змей. Дай
Андрушка, доўго не чэкаючы, як взяў малоціць по его тых головах, так і збіў. А тут другій — он і другого. А тут і трэцій — он і того. I так збіў адзінадцаць на сьмерць. А на дванадцатым аднў голову покінуў, бо вельмі стаў прбсіцьса. Гаворыць:
— Покінь, браце, ходя мне аднў голову, штоб я мог на сьвеце жыць.
Андрушка стаў, погледзеў на ётые все змеі, і зрабілосе ему жалко, што столькі галбў лежь'щь збіты. Так апусьціў рукі, дай кажэ:
— Ну, то я табё аднў голову подарую.
Змей ему хоць аднбй головой наклоніўсе і подзяковаў. Дай Андрушко не стаў з ім доўго знакомство заводзіць, зараз завернуўсе і пашбў із тое хаты до маткі.
— Но, хадзём, матко.
— Ах, мой сынок, ці ж ты шчэ жывёш на сьвеце! Бо я думала, што цебё даўнб нема жывого, што там такій крык быў у той хаце.
— Ніштб, мамо, той крык для менё не быу страшны.
Ну, пашлі аны далей. Ідўць аны, дай ідўць, дзень, а можэ болей, прыходзяць аны ў село на ноч. Зайшлі' аны к аднамў чэлавеку, попросілісь на ноч, і той пусьціў. Зачаў ён іх разпўтываць:
— Аткўль вы? I што? I куды ідзецё?
Андрушко дай разказаў сваю бедў І куды аны ідўць. Чэлавёк тое ўсё выслухаў, і гаворыць:
— Ото вёдаеш ты што?
— А што?
— Тут наш пан наймуе лёсьніка і господыню до пекарні. То можэ ты станеш за лёсьніка, а матка за господыню, то разам бўдзеце служыць у аднбм месьце.
— А добрэ було бы — можэ хоця по сьвеце не ходзілі бы.
— Ну, то добрэ, я заўтра буду вэ дворэ, так пану скажу, што ў мене есь чэлавек добрый.
Назаутра дзень рано, пашбў той мужык до пана дай кажэ: такая а такая справа. Пан зараз посылав по тагб чэлавека. Прывелі его ў двуор, выходзіць пан.
— Дзень добры пану.
— Здарбў. А можэ б ты наняўсе за лёсьніка ў мене?
— А добрэ, пане. Але можэ бы пан даў і маёй матцэ место якое?
— А добрэ, у менё нема господыні, то яна можэ за господыню стань.
— Да чэмў! Можэ.
— Ну, то добрэ.
— А я хацёў попытацьса пана, ці е конь якш для менё?
— Найдом коня для цебё — от хадзі со мною — побачыш маіх коні.
Повёў его ў аднў стайню, да там такіе коні, што рэдкб пошукаць. Дай Андрушка, як подошбў до аднагб найлёпшаго, як палажыў на ім сваю руку, то конь со ўсіх ног поваліўсе.
— Ну,—кажэ пан,— маладзёц з цебё, кал! мой конь не додзержаў тваёй рукі. Хадзі'м до другое стайні, там шчэ лучшэ коні, можэ катбраго можна будзе найці для цебё.
Прыходзяць до другое стайні — аж там такіе коні, што не ўсякі дурэнь мог хадзіць около іх. Андрушко пахадзіў по стайні, погледзёў.
— Не,— кажэ,— пане, нема і тут коня для менё.
— Ну, то знаеш ты што?
— А што, пане?
— У менё есь у лесе такая кобыла, што калі ты прыступішсе да ей, то я табё дам трыста рублёў. А ў тое кобылы есь жрэбчык, то той можэ цебё возіць. Але калі ты доступішседотагбжрэбчыка, то я дам табё пяцьсбт рублёў гасьціньца.
— Ну, добрэ, пане.
I зрабілі такой уговор, што тры дні трэбаезьдзіць по лесу, а тры дні можна дома седзёць. Ну, добрэ. Так позваў пан Андрушка і матку его і далі ім поабедаць. А патом матка зосталасе ў кухні, а Андрушко взяў вўздэчку і седло і бізуна дббраго і пашбў у лес. Прыходзіць ён до тое стайні, дай крыкнўў:
— Стой, малый праудалый!
Той конь стаў як укбпаны в землю. Прышбў до его і погладзіў, дай надзёў на его вўздэчку І седло, взяў свагб бізуна і сеў, да як сціснуў сваемі маладзёцкімі ногамі, так той конь на бег, але лецёў поверх лесу. Прыехаў ён назад у етый двуор, так пан, як побачыў его на етым коню, то ўжэ не ведаў, што ему рабіць. Зараз выняў ётые пяцьсот рублёў і даў ему.
— На тебё гасьціньца за тое.
I зараз казаў запрагаць коні і паехалі ў лес. Да лес быў такій велікі, што іначэ неможна булб об’ехаць як за тры дні. А така була вельмі цекава. Захацела знаць, што там за крык быў у той хаце в лесе, як ана стаяла на дворэ, а Андрушко хадзіў у хату. Забраласе ана і пашла тою дарогою. Прыходзіць ана до тое хаты. Адчыніла дзьверы, аж там седзіць раненый із аднбй галавбй.
— Здарова, бабушка.
— Здарбў, змею.
— Но, бабушка, то твой сын такі'й сільны.
— А мой.
— А можэ б ты, бабушка, замуж бы пашла?
— А чэму ж, пошла бы.
— Но,то знаеш, што я табё скажу.Ты бы хацела твагб сына перэвезьці із свету? А не, то я цебё перэведў.
— А хацела б.
— Но, то я табё помогу его ізгубіць. Ты ідзі до дому і захварэй, то он попутае цебё, што табё такое? Так ты скажы ему: ото мой сын, як ты выехаў, так я зараз і захварэла. Так ён попутае, можэ дбхтора прывезці? То ты скажы, што дохтор нічого не помагае, але мне людзе баілі, што есь Закобайская рэка, а ле тое рэкі есь лес, а ў лесе сад, дак штоб ён достаў із тагб саду яблычко. Так ён як паедзе по тое яблычко, то ўж назад не прыедзе. Да мы тагды пожэнімсе. А калі мы его не перэведбм, то ён нас абоіх погубіць.
— Ну, добрэ.
Ана завернуласе і пашла назад ў сваё место. Прышла ана до дому, да сын шчэ не вернуўсе із лесу. Ана зараз і захварэла. Ажно прыехаў Андрушко, да не доўго чэкаючы, поставіў коня, і пашбў довёдацьса до сваёй маткі. Прыходзіць ён — аж матка лежыць І стогне: ой, ой. Андрушка стаў путацьса:
— Што вам, мамо?
— Ой, мой сыночэк, такая нездарова, што ходзіць не магў.
— Но, то чэмў вы не порадзілісе з кім — чы з людзьмі, чы з дбхтором?
—■ Ой, мой сыночэк, я ўжэ радзіласе, да нішто не помагае, ані людзі, ані дохтор. Але тут мне радзілі, штоб як достаць із Закобайской рэкі — там есь лес, а в том лесе есь сад, так штоб із тагб саду достаць яблычко, да зьесьці, то можэ б я і поздоровела.
Андрушко, не доўго чэкаючы.оседлаў свагб коня і паехаў по тое яблычко. Ехаў ён ехаў, выехаў на столбовый шлях, і едзе сабе по шляху. Ажно конь спотыкнуўсе і зараз стаў. Ён на коня: но! Но! А конь із места не рушаецса. Аж тут адчыняецса земля і выходзіць дзевіца такая красавіца, што ні здумаць, ні згадаць.
— Здарбў, Андрушко.
— Здарова, дзевіца,
—• А куды ж цебё Бог несё?
Он зачаў разказываць ёй, што матка хвора, да прыраілі людзі, штоб із тагб саду достань йблычко, то можэ ана ачунее.
— Так чы ж ты можэш достань тое яблычко, калі там за пяць вёрст агбнь із таго саду.
Андрушко подумаў:
— Но, што будзе, то будзе, дай паеду.
— Но, то знаеш ты што?
— А што?
— Я цебё жалею. На табе ету хўстэчку, то ты як прыедзеш до тагб саду, пусьні ету хўсточку, то ана табё прынесё тое яблычко, а ты сам стой на аднбм месьце.
Андрушко подзяковаў, взяў хусточку і паехаў. Доўго лі каротко ехаў, да прыехаў до тагб саду. Зараз выняў хўстэчку і пусьціў із рук. Полецела, вырвала тое яблычко і прынесла емў. Ён забраў, дай паехаў назад. Як прыехаў ў тое место, дзе конь становіўсе, выходзіць та самая дзевіца-красавіца І путае:
— А што, есь?
— Есь.
— Но, то дай жэ мне его, а я табё другое дам.
Дала ана ему другое, і ён паехаў домой. Прыехаў ён, бросіў коня ў дворэ, а сам панёс тое яблычко сваёй маці. Бачыць: матка лежыць на
ложы і стогне: ой! ой! Зьела она тое яблычко І зноў легла. А он паехаў у лес на тры дні. Да як толькі ён паехаў, ана нашла до змея.
— А што,— змей путае,— як жэ?
— Привёз яблычко.
— Ну, — гаворыць, —пропалі мы цепёр.
Сеў Змей, думаў, дай думаў.
— Ну, ідзі ж ты,— кажэ,-— і зноў захварэй, а як ён прыдзе і стане путацьсе, то ты скажы, штоб ён паехаў на Сінявскою гору і прывёз вады. Так ён як там поедзе, то ўжэ не вернецса.
Ана завернуласе і нашла до дому. Прыехаў сын із лесу, да нікуды не зайшбў, але просто до маткі ідзё і путае, як здаровье. А ана стогне:
— Ой, ой! Нема нічого, не поправілась я ані трошкі.
—То можэ поехаць до дбхтора?
— Ой, не трэба мне дбхтора. Але мне радзіў адзін чэлавёк, штоб як достань вады з Сінявской горы, да штоб я выпіла, так можэ ачунела б.
— То я паеду і прывезў.
I доўго не чэкаючы, оседлаў свагб богатырскаго коня і пусьціўсе з Богом у дарогу на Сінявскою гору, по жывую воду. Едзе ён едзе — доежае до тагб места — і зноў конь его спотыкнуўсе. Аж адчыняюцса дзьверы і выходзіць та сама дзевіца-красавіца, што була ему ў пбмочы.
— Здарбў, Андрушко.
— Здарова, дзевіца, міла мая сестрыца.
— Куды ж цебё Бог несё?
— От,—кажэ,—беда! Матка мая помірае, так прыраілі, штобы достань вады із Сінявской горы.
— От, ці ж ты яё достанет? Ты лепш вернісе назад.
— Не, паеду.
— Но, то на ж табё етый свістбк — якпрыедзеш до тое горы, то ты всё свішчы пакўль наберэш вады І назад зьедзеш.
Андрушко подзяковаў і пусьціўсе ў дарогу. Ехаў ён, прыехаў до тое горы. Дак тые горы схбдзяцса адна до другой так, што неможна вьехаць. Вздумаў ён на той свістбк, і давай сьвістаць. То тые горы зараз сталі на аднбм мейсцу і стаяць, а ён вьехаў между горы. Гледзіць — што так высоко? Да як сьвіснўў, да сціснўў свагб богатырскаго коня, так конь подхваціў, да взнёс его на тые горы. Андрушка набраў вады, зьехаў із горы і перэстаў сьвістаць, то зараз сталі схбдзіцьса тые горы. Да Андрушко, як сціснўў коня, так подхваціў, так одразу выскочыў — толькі астаўсе его маленькі собачко. Так Андрушко вельмі жўрыўсе по тым собачку. Але нема што рабіць! Паехаў. Прыехаў на тое место — аж выходзіць дзевіца-красавіца і путае:
КНІГІ ОНЛАЙН
