Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
Паёхалі на ўсю недзелю. Прыдумаў дзед на броду, што забыўсе лапцей на печы.
— Ты ж, — кажэ, —бабко, постой, я пабегў лапцей взяць.
Баба стаіць ў броду, а он вернуўсе по лапці. Полёз он на печ, а Беда его за шыю.
— Э, ты думаў уцекці, штоб я тутз голоду померла.
Нема рады — прышоў к бабе, а Беда на шыі. — Ужэ, бабко, авось учэпіласе на плечы.
— А што ты, дзеду, вёдаеш — ці грэх, ці два убій её.
Дзедда за тую Беду — да біў, біў — да ўзрэзаў, і ўтоптаў, і калоду наложыў. От, погосьцілі аны там, прыёхалі до дому. Полепшало ўжэ ім — і хлеб есь і к хлебу е. За гуод так забог’ацелі, што эх! А брат у его быў нагле багатый. Да он ему позавідоваў, што забагацёў. Дак он ему гаворыў: а што, ты не ўмееш дзела рабіць, што ў цебе хлеба нема, а тут он робіць і сорочку скінуўшы. Да як забагацёў он, што і сам свагб добра не знае — удзівленье тамў брату! Аткўль он раптэмётакій багатый стаў? Да прышбў к ём і разпрашывае:
— Што ты, брат, раптэм, ётакій багатый стаў?
А он ему кажэ:
— Як Беду сваю под калоду подтоптаў, так і багатый стаў.
А он сабё дўмае:
— Ето Беда ему багацтво даё.
Да путае его:
— Дзе ж ты, браце, её подтоптаў?
А он ему атвечае:
— I ў том і ў том броду, под купіной подложыў і калоду навернўў.
Пашбў той брат шукаючы. Он думаў: то ана ему багацтво прынесла. Ідзё да ідзё і прыгледаецса— дзе будзе купіна і калоду прывернула? Ажбсь і найшбў. Як узняў тую калоду, так Беда ўскбчыла — да за шыю і ўчэпіласе.
— Эх, ты мой хадзяінко! Як я высохла за гуод!
Той рад, дўмае: высохла за гуод, то ана мне запоможэ. Занёс ё ў хату. Так ана — годзі лезьць на печ — да под печ. Побыла ана з полгуода: ужэ палавіна сёлешча нема. I робіць он, і робіць жонка. Бэз Господа Бога всё нічого нема, багацтво адпадае. Прыходзіць он до брата.
— Вазьмі сваю Бедў.
— А, адчэпісе ты з Бедою! Я рад, што ее нема, а той зноў з Бедою цягне.
Дарма. Прышбў к жонцэ.
— Ну, што, жонко, брат не хочэ Беды сваей браць.
Полезла жонка под печ Беду ўцягаць. Жонка Беду за ногу, а Беда ё за шыю.
— Цітыж,—кажэ,—ётака, што ты хочэш менё ўцягці! То я ж буду такая — я не роблю дзела, І ты не робі.
Учэшласе ёй — Беда не робіць, І жонка не робіць — Беда на шыі вісіць. Плачуць тые:
— Што нам рабіць! Ужэ Беда давела, што і хлеба нема.
— Ну,—дзедтут кажэ,—што нам рабщь, бабо?
— А што ты, дзеду, вёдаеш — ідзі ты, дзеду, гукаючы сваей Долі шукаючы.
Пашбў дзед у чыстэ поле, дай гукнўў:
— Доля ж мая, Доля! Чэму ты не такая як тая чужая!
— Ах, — кажэ Доля,— ты ходжаінко мой, ты ж быў вельмі разумный, а цепёр як улёз не ў сваё, так і Долі шукаеш. Ты ж быў багат, я цебё насадзіла на багацтво. Адчэгб ты пашбў братней Беды шукаць? Нашто табё зайздросьць тую мець? Брат жэ быу бедный —■ он пасбх і холодом і голодом. Аты ж быў багат — булб і хлеба і солі—я ж табё надбала. А ты шчэ І братнего захацёў, да братню Беду адкопаў. Нехай бы так пропадала, гультайка!
Да як стаў он плакаць да плакаць прэд Долю, так ана кажэ:
— Ну, шчэ поратую.
Да пашла, да стала Бедў прасіць, дай спрбсіла з
бабіной шыі. Да повела ё под грушу, да повесіла звонок. Да Беда до горы ногамі лежыць, у звонок звоніць, і сама себе забауляе.
Чалавек і мядзведзъ
Павет Мазырскі, вёска Ка'маровічы
?Ж^Ь!Ў У бацькі адзін сын, да і то дурный.
Пашбу он у лес, да найшбў на медзьве1®ЖДЗЯ’ Разп°ЦыкаЎ тагб медзьведзя, дак ^^он к ему біцьса. Водзілісе аны, водзілісе — не подолаў тагб дурного медзьвёдзь.
— Пусьці менё, браце,—прбсіцса,—я табё прынесў ўлья з мёдом, з пчоламі, з усім.
— Ну, добрэ.
Взяў дурный, пашбў до дому. Жджэ да жджэ, ажбсь ідзё медзьвёдзь, да несё ўлья з мёдом, з пчоламі, з усім. Прышбў ле хаты, да кінуў з плеч об сцену в хаце, дай вылецела сцена. Вышбў той дурный, кажэ:
— Што ты зрабіў! Хату мне разваліў. Я цебё побію.
— Штотывёдаеш,— кажэ медзьвёдзь,—не бій менё. Я табе хату зроблю.
— Ну, робі.
Пашбў медзьвёдзь ізнбў у лес. Як стаў цягаць лес, нацягаў із гольем, з быльем — усё І цягае.
— Што ж я буду з гэтым рабіць,— кажэ дурный,— ты хату разваліў, ты і зробі.
Пашбў медзьвёдзь ізнбў у лес — прывёў чэтырбх медзьведзі хату рабіць. Як сталі ту хату рабіць — есьці хочуць — нема чэгб ім есьці. Взялі, пашлі на ноч у лес. Назаўтра дзень, несўць усё по улью з мёдом. Понаедалісе мёду і
сталі аны рабіць. Робяць да робяць, і ўжэ зрабілі хату. Трэба гліну копаць на печ. Людзі позбіралісе, да дзівяцса. Да медзьвёдзь, як набраў гліны, як пляснўў на чэлавека, так чэлавёк бэз духу лежыць. Напалі на тагб дурного:
— Што ты навёў медзьведзі — людзі бьюць.
Да зговорылісе аны побіць іх селом. Дурный стаў прасіць:
— Братцы, не бійце, нехай хату скончаць.
Зрабілі ж аны ему хату і печ, чысто ўсё. Ну, он кажэ:
— Што вы кбньчылі, а не выбелілі.
— Нема вапны.
Дурный кажэ:
— Ідзецё, да становіце, штобы вапно булб.
Пашлі аны вапна шукаючы. Блізко быў город з бэрлінамі. Стаяло вапно. Понабералі аны по мехў, да несўць. Прынесьлі аны — еты медзьведзі — есьці хочуць.
— А як нам под’есьці! Хадзім карову якую убьём.
Пашлі аны — за ноч і ўбілі карову, і зьелі, і нігдзё сьледу нема. Назаўтра дзень, огледзелі людзі тэту карову і радзяцса — што етым медзьведзям зрабіць за карову? Трэба побраць на ланьцухы. Але нехай хату коньчаць. Сконьчылі аны хату, выбелілі — пакое ётакіе выставілі, што ўх! Трэ іх, етых медзьведзі, побраць на ланьцухы. Збіўсе весь народ, да як побёг медзьвёдзь, так із дзесяць мушчын бегўць за ім — медзьвёдзь попёрэду, а аны за ім бегўць. Бачуць медзьведзі, што беда — понастрбілісь хвузьей біць. Сталі аны кланяцса да просіцса:
— Да што, вы нас бійце, мы вам ету грэблю высыплем.
А там була якая то грэбля.
— Ну, добрэ, сыпце.
Сыплюць аны ту грэблю, дай сыплюць. Высыпал!, ужэ кбньчылі. Мужыкі усё верцяць, каб побіць іх — мужыкі мужыкамі! Аны — еты медзьведзі — усё кланяюцса. А мужыкі што здўмалі: набраць гарэлкі, да понапбіваць іх. Взялі селом, набралі гарэлкі і понапбівалі. Тые медзьведзі пьяны, качаюцса, перэкідаюцса. А мужыкі думаюць:
— Музыку ім прыведбм, каб грала.
Прывелі музыку — грае — а аны ўсё куляюцса: то аны скачуць, то аны таньчуць. Кажуць медзьведзі:
— Што ж аны з нас кпілі, кпілі, а мы ім штуку зрабім. Убьём ету музыку і скрыпку.
Медзьвёдзь прышбў к мўзыце, лапамі взяў дай прыціснўў — от табё і музыка! Тые радзяцса, мужыкі:
— Чэлавека ўбілі! Што з немі зрабіць? Побіць, дай годзі.
Собралісе селом, оступілі—біць, дай годзі!
А медзьведзі атвечаюць:
— Людзі, не бійце нас — мы вам такую штуку зробім, што вы і не бачылі.
Гавораць людзі:
— Ну, робіце.
Пашлі аны. На вадзё млін стаяў. Адзін мужык завёдоваў тым мліном. Пашлі, побралі за ўглы і прыцяглі до села. Той г’валтуе, крычыць галосіць, ломіць рукі. Як сьцянецса за мужыкбм медзьвёдзь, так той уже просіць:
— Маё добрые людзі, што я вам віноват! Перэвезіце мне назад млін.
Да людзі кажуць:
— Што ж мы віноваты! Медзьведзі прывезьлі.
Медзьвёдзь зноў зарэвё як скажуць людзі, штоб назад цягнўць, і за тым мужыкбм з калом. Да той:
— Mae коханіньке, мае добрые людзі, поратуйце мене.
Людзі задумалі:
— Калі поскачэш з медзьведзем, то ведём назад млін зацягці.
Побралісе аны скакаць. Мужык упераецса:
— А, маменьке! А, татэньке! ...аткўль родзіла мне мама, у таком страху не быў.
Як пусьцілі его, зайшбў до дому, да хваліцса:
— Я ж там бачыў медзьведзя — але ж такій —• трасца манеры! Здароў! Як взяў со мной скакаць, так неможна і повернўць его.
Путаюць:
— Ці ты скакаў, дзідзько, з ім?
— Так, я скакаў, подтыкаў свой лапсэрдак. Да як пашбў скакаць, так медзьвёдзь утоміўсе, не справіўсе со мной.
— Ці ты ж, дзідзько, не бояўсе?
— Чэмў не бояўсё! Мая сорочка вся полотном становіласе.
Да той мужык гаворыць до людзі:
— А што, маё коханінькіе, завезіце магб мліна.
— Ну, што вы, зацягніце ему мліна.
Зацяглі' медзьведзі мліна на место. Поставілі.
Меле мужык да меле.
Прыходзіць дурный.
— Заплаці мне.
— За што я табё буду плаціць?
— Маё медзьведзі табё мліна поцяглі.
— Якіе тваё медзьведзі?
— Ну, калі не плаціш, пайдў скажу — нехай берўць ізнбў.
— Вёдаеш ты што, цэлавецэ, моўцы ты, не кагі. Ну, што ж ты хоцэс?
— Дай мне куль мукі.
— Богато будзе, цэлавецэ.
Раздўмаўсе дурный: што я ето сказаў — куль мукП Трэба на чэтырбх медзьведзі по кулю.
— Што ты,— кажэ,— думает! Я обмыліўсе — мне крыўда будзе. Трэ на чэтырбх медзьведзі по кулю.
— Айбо! Коханінькі! Ты ж мене загубіш! Мае же дзеці з голоду помрўць.
— А што мне до тагб? Мне медзьведзі ўбыбць. Шчэ як скажў, і цебё ўбьюць.
— Ці веш ты, мой коханенькі, не кап' ты. На табё чэтырэ кулі, што ты хоцэш.
Послаў медзьведзі, побралі тые кулі мукі, прынесьлі. Той дурный дўмае:
— Но, ужэ аны мне помоглі, хату зрабілі, кулі прынесьлі — ужэ грэх будзе. Ну, што вы, медзьведзі, ці вы бўдзеце ў менё, ці вы пбйдзеце?
— Ат,— кажуць,— хаджаін, як будзе добра штука, то мы шчэ послу хаем.
Думаў, думаў, што ім закомандоваць. Дай кажэ:
— Ідзіцё, у нашэго попа кабан добрый. Убійце да прынесіце.
Пашлі, адчынілі хлёў, за кабана, убілі, прынесьлі, осмалілі. Такій добрый — ух! Дурный кажэ:
— Есьце вы.
— Эй,— кагуць,— нам сала не есьці. Пайдбм мы, пчол двое стаіць, выдзером.
А ў попа на дварэ пчолы. Асабакі ліхіеў попа, што страшэнна рэч! Медзьведзі пчолы тые дзерўць, а сабакі брэшуць вельмі. Поп кажэ на жонку:
— Што то нашэ сабакі, зроду так не брэхалі! Каб не былі злодзее ў нас.
Взяў поп стрэльбу, дай вышбў. А медзьвёдзь, за мёду сцельнік*, як пусьціў на попа, так набёг у хату. На попадзю кажэ:
— От, душко, якое мне Бог даў шчасье! Ето Бог сварыўсе на сабакі, на нашэ. Я як вышбў, то мне Бог мёд кінуў.
— Эй, душко, непраўда. Як то можэ быць, Бог мёду кінуў.
— От, дўшэчко, встань — погледзі.
Всталі, запалілі огонь — праўда мёд. Ну, Бог, кінуў мёд. Поседзелі, погаварылі і полеглі. Назаутра дзень всталі. Вышбў поп на двуор, аж пчолы ўдзёрэны. Ай, пашбў поп к попадзі.
— От, душко, я казаў, што Бог кінуў мёд, аж ето злодзёй пчолы драў, да кінуў сцёлыііком.
На медзьведзі ніхто не кажэ, а дурный моучыць. На аднагб чэлавека напалі, што он выдраў пчолы поповы. Пошкодоваў дурный тагб чэлавека, што напалі, да пашбў до попа, дай кажэ:
— Бацюшко, не грэшы на чэлавека, то маё медзьведзі выдр ал і.
КНІГІ ОНЛАЙН
