Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
— Погана дзеўка, бач: тая добра була, дай у паны вышла; атваё рэбра нехай медзьведзь побіё.
Тым часэм ждала, ждала тая маць — дбчушкі нема, цэлый тыдзень нема. Ана на господара кажэ:
— Твая дочка цэраз ноч прыёхала, а маёй да нема цэлу недзелю. Ту её не туды завёз, куды сваю дочку. Садзімса на волы едзьмо, адведаймо её.
Заёхалі туды, аж ана лежыць серэд хаткі, і колодочкой навалена. Маць як угледзела, да шчэпіла рукі, да стала голосіць по дочцэ. А мышка выбегла:
— Эгэ! Якая ты разумна, такая твая дочка разумна! Калі б гэта була добра, я б ей ад сьмерці абараніла, я б ей за пана выдала.
Сёстры
Павет Мазырскі, веска Камаровічы
КйЙ улб Ў маД* дзьве дочкі. Пашлі аны по ягоды,взялідазблудзілі — адна пашлаўтустбчжЖ рону, а другая ў ту сторону. Асталасе ж ана ў лесе блудзіць. Ходзіць ана по лесе, гукае:
— Хто ў лесе, хто ў бору, хадз! ка мне на ноч. А медзьведзь атвечае:
— Я ў лесе, я ў бору, ідў я к табё на ноч. Прыходзіць медзьвёдзь до её:
— Ну, дзеўка-дзевіца, хадзім са мной на ноч.
Ведзё ё і ведзё — завёў до хаткі. Покінуў он её ў хатцэ.
— Вары ж, дзеўко, вечэру.
Дзеўка варыць вечэру, дай плачэ. Выбігла мышка, да:
— Дзеўка-дзевіца, кінь мне крупіцу, я табё буду ў велікой прыгодзе.
Ана і кінула той мышцэ круп.
— Гледзі ж, дзеўка-дзевіца, звары вечэру, да ляж под корытом, дай навернісе корытом.
Ана і легла і навернўласе. Прыходзіць медзьвёдзь:
— Дзеўка-дзевіца, дай мне вечэру.
Дзеўкі немашака. Да мышка под печыо забегае.заскробае — то он каменем і кіне.Прасіў он её разбў тры вечэраць, кідаў он кідаў, затэм піўны запелі, даў Бог дзень, пашбў он ізнбў у лес. А мышка убегла, кажэ:
— Дзеўка-дзевіца, уцікаймо як можна. Я буду ўпёрэду бегці, а ты гледзі дзе трава ківаецса, да ўсё за мною ідзі.
Бегўць аны, бегўць да бегўць, чуюць: медзьвёдзь за імі.
— Лезь, дзеўка, на хвою, я сховаюсе ў траве.
Полезла дзеўка на хвою, а мышка ў траве сховаласе. А медзьвёдзь бегаў да бегаў, нюхаў да нюхаў, і промінўў іх, да вернуўсе назад. Злезла дзеўка із хвоі, пашлі аны зноў. Беглі, беглі аж до села, ўбеглі ў село, ледво жэ оддыхнулі. Зайшлі' аны до маткі, да тая ўж не вёдае, што рабіць, ходзіць, да рукі ломіць.
— Пашлі дзеўчата ў лес — нема да нема!..
Дзеўка той мышцэ насыпала круп, штоб подъела. Подъела тая мышка, да кажэ:
— Побегу назад. Прыдзё там сестрица твая, да там будзе зноў прыгода.
Забегае ана до хаткі, у лесў, аж там другая дзеўка. Ідзё медзьвёдзь, мёду несё.
— На, табё, дзеўка, еш! Да не накпі, так, як тая накпіла з менё і ўцекла.
Медзьвёдзь ушбў, да мышка кажэ:
— Дзеўка-дзевіца, дай мне мёду трошкі.
А тая кажэ:
— Хварэла б ты, болела, штоб я табё мёду шчэ давала!
— Дзеўка-дзевіца, дан мне мёду трошкі, я табё буду ў велікой прыгодзе.
— Якая там прыгода! Толькі, штоб есьць було, што мне!
Прышла ноч, медзьвёдзь прышбў, повечэралі, сталі ночэваць. А то мышка прабегла по столё, да шклянкі, міскі, усё бразь! Бразь! А медзьвёдзь:
— Што ты маё шклянкі побіла?
Да каменей на дзеўку. Як раз даў, друп'й, так і по дзеўцэ.
А мышка выбігла:
— А што, дзеўка-дзевіца, я табё казала: дай мёду, я табё буду ў велікой прыгодзе. От, знай! Да ты, злодзёй лесовый, ты хочэш мне ўбі'ць! Я не ётакіх бачыла! Да не ўбіёш, медзьведнік ты! Хіба за тым, што ты велікій да дурный, а я маленька, да разумней ад цебё!
Удовін сын
Павет Мазырскі, вёска Камаровічы
»ыла ўдова сама сабё ў хатцэ (так як я)*. Мела ана напроціў воскрэсенья на всіночну іці. Прыходзіць до ей Ісўс Христос, і ночэваць із её захацеў. Ана хочэ іці до цэркві на всіночну, а он суняў её, не пусціў. I полегл І ан и ў аднбй ложы ночэваць, і заночевал і аны (прасьці, Божэ, грэхуў сьвятбй Недзелькі!)** і зрабілі грэх. I даў Господ, заняласе ана і родзіла сына: во лбе месяц, а ў потыліцы соунцэ. Не захацела ана его годоваць, што: з менё будуць людзі сьмеяцса, што мне такое дзіця Бог дау. I скупала ана его і сповіла харошэнько, і пблочэк навязала і пусьціла до мора.
Плывё ано морэм,плывё да плывё, выплыло так у серэдзінё мора. Ідзёкарабёль. Вышло анб, тое дзіцятко, на верх, так і зайзяло ўсё морэ. Той плотнік усхапіўсе із корабля, і зловіў тое дзіцятко, дай взяў на корабёль.
Едуць аны морэм тым кораблём цэлы рок. I вырос ён за рок, той хлопчык, у палавіну чэлавека— не расьцё годзінамі, да мінўткамі. Уплылі аны на берэг, пудыходзіць купёц. Пудышбў к кораблю — захацёў тагб хлопца к сабё на паробка. Ну, якій емў нарбў прыходзіць! Не скіне шапкі перэд нікім, а Богу мбліцса, так платочком голову завяжэ, як пацер гаворыць. Захацёў той купёц, штоб ён скінуў шапку. Атвечае той хлопчык:
* Расказчыца гэтай байкі была ўдава і жыла адна ў хаце.
** Гэта казка была расказана ў нядзелю. Адсюль TaKia набожныя звароты.
— Калі будзе мне дзвесьце рублёў, так скіну а не даце дзвесьце рублёў, так я буду твой зяць, а ты мой тесь. За дочку мне прымі.
Пашлі аны до касьцёла І прысягу он прыняў:
— Вазьмў цебё за зяця, штоб скінуў шапку.
Як прыняў прысягу, так он прэд попом, прэд людзьмі зняў шапку. Зайзяла цэрков. Зараз удырылі в барабан. Спрашывалі, штоб собралісе пісьмённые крэпко і посадзілі пісаць: як Богдаў хлопца такого, што ў лбе месяц, а соўнца ў потыліцы. Дочыталісе до тагб, што прышоў к удовё сам Ісўс Хрыстбс ночэваць, і зрабілі грэх (прасьЦІ, Божэ, сьвятой Недзелькі!), і даў Бог ёй сына такого, і соромотоваласе ана годоваць пры сабе, што будуць людзі сьмеяцьса, дак пусьціла на морэ.
Цепёр побралісе аны з той Купцовой дочку і жывўць два рокі. Хбчэцса ему до сваей маткі доведацьса. Жонка не пускае его.
— Жэна мая, я там бавляцьса не буду, я зараз прыбуду до вас.
Да надзёў он так сабё сьвіточку, купіў каробку як коробейнік, набраў краму і пашбў до маткі. Прышбў он к матцэ; у печы паліцса, вечэру гатуе.
— Бабушка, бабушка, ці не пусьцілі бы мне на ноч?
— Можна, ночуйце сабё.
Заночоваў ён. Ана шчэ малада, от так серэдня кабета. Наварыла вечэру, і он водкі прынёс кварту. Пудпілі аны — такі он её добрэ пудпоіў. Лбжацься аны спаць. Прослалаана ему на лаве, а сабё на полцэ.
— Да што, бабушка,—кажэ,— мыбыполяглі разам.
Поляглі на одной пасьцелі, на полцэ; он лёг ад сьцены, ана з краю. Аж, взяўсе за грудзь ў ёй і кажэ:
— Гэто та труба, што я трубіў.
Далей, взяўсе её ніжэй (прасьці, Божэ, сьвятой Недзелькі!) да кажэ:
— Гэто тые варота, што я ішбў.
А ана не ўгадывае.
— А то тые г’лаза, што по мне плакалі.
Да зняў шапку, дай кажэ:
— Матко мая родна, да не ўзналі вы мне. Дарма, што вы мне малёнькаго брбсілі ў морэ.
Шапку зняў, да хата вся і зайзяла. Матка І обомлела. Он ёй вадбй да кінуў і кажэ:
— Матко мая родна, чэгб ж вы млёеце?
Трошкі ана одпочынула. Да прышлосе ему разставацьсе з маткой, дак он спрашывае маткі:
— Матко мая родна, хбчэце, да я вас заберу до себё?
— Сынок мой дорогій, калі табё добрэ, калі табё Господ даў лёс, жыві здоровенько. Уж я астанусе тўтака. Да мне, мой сынок, прысылай пісьма: ці жыва я, ці жыв ты, ці здарбў.
Он даў сколькі булб ў его грошы, і адзежы покінуў, і разпрашчаўсе з ёй.
Матка просьле тагб жыла дзесяць лет, а на адзінацатом померла: і попа матка прасіла, штоб пісаў і послаў до него, а её хатку штобзапечатал!, пакўль ён прыедзе. Да её ховалі, хатку запечаталі і послалі пісьмб. Дак он прыехаў, матчыну хатку продаў, да попу даў двадцаць рублёў, штобы паніхіду по матце сьпеваў.
Талімон і Хімка
Павет Мазырскі, веска Камаровічы
кзла ыў чэлавёк Талімбн, сын Талімона. Жонку взяў Хімку. Тая Хімка хадзіла по воду ксвяшчэнніку до студні, а свяшчэннік её полюбіў. Гаворыць на Талімбна:
— Талімбн, прышбў бы ка мне з сваю жонку Хімку, я б табё закону разказаў, самовар бы табё наставіў.
Так он кажэ:
— Добрэ, бацюшка, я прыдў.
Пашлі аны до попа, наставілі самовар, пры столе селі. Гаворыць поп на Хімку:
— Хімка, хадзім, покажў табё маё іконы, што такое есь. Ці табё сподобаецса.
Прывёў Хімку к грошам, да гаворыць:
— Хімка, беры сколькі хочэш грошы сабё, да мы с таббй будом любовацьса. ЦІ будзеш ты до мене хадзіць, ці буду я до цебё?
Ну, добрэ. Так яны погосьцілі і пашлі до дому. Аны былі бедны — у ніх не булб нічого. Пашбў Талімбн у карчмў, да мужыкі пыоць за столом, і Талімона зовўць водку піць. Гавораць:
— Талімбн, взяў бы і ты якое полкватэркі, погаварыў бы, выпіў бы седзючы.
— Ей, братцы, у мне нема за што піць. Нема грошы, нема за што водкі браць.
—Ой, Талімбн, взяў бы сена воз, да павёз бы па место продаць, да былі бы грошы.
Пашбў Талімбн до хаты, дай гаворыць:
— Хімка, возьму я сена воз, повезў на место, продам, да будуць грошы.
Ана гаворыць:
— Як сабе хочэш, везі.
Он наклаў воз сена, павёз. На мосту выскочыў злый, разташчыў сено І разнёс по балоце. Да пабёг к старшому злому, дай хваліцса:
— От, што я тамў чэлавеку зрабіў.
Так старший злый насварыўсе на его:
—Ой, ты дурэнь. Ідзі ему сено позберай. Гуод ему послужыш за тое.
Он пашбў, дай гаворыць на Талімона:
— Чэго ты, чэлавечэ, плачэш?
— Ой, чэгб я плачу! Ведомо, вёз я сено на место продаваць, хваціўсе злый І мне сено по лугу разташчыў.
— Так табё шчэ ётого плакаць? Так мы з таббй позбербм гэто сено і шчэ больший вуоз наложим як быў.
Так аньі зрабілі.
— Звезём на место, я табё памагў тарговаць.
— Ходя б рублёў пяць взяць за вуоз.
— Што, рублёў пяць! Возьмеш двадцаць пяць рублёў.
Павезлі на место, сталі аны тарговацьса, взялі двадцаць пяць рублёў. Накуповалі ўсегб, едуць до дому. Он прбсіцса:
—■ Чэлавечэ, я ў цебё наймусеслужыцьнагуод.
— Ей, дзецінко, у менё нема чэм плоціць.
Нічого нема, нечэм плоціць, нічого і есьць.
— Як я буду служыць у цебё, так усегб багато будзе. Я ў цебё послужў даром. I тваю Хімку панемецку научў гаворыць.
— Но, добрэ, стань, калі Хімка захочэ.
Так аны заёхалі до дому, і Талімон кажэ:
— Хімка, гэтый хлопчик хочэ ў нас наняцьса на гуод служыць.
Так ана кажэ:
— Да што ж у нас нема нічого.
Так он кажэ:
— Ей, дзянночко, што мне трэба! Я і так буду ў вас служыць.
— Як сабе хочэш, послужы.
Стаў он служыць у іх. Аны в месьце понакуплялі чаю, сахару, усегб, і прывезлі Хімцэ. Дак едуць аны ораць на поле на цэлу недзелю. Набераюць сабе на недзелю ўсегб і Хімцэ кідаюць:
— Гэто табё, Хімка, а ето нам.
Так аны паёхалі. Што трэба за тры дні ораць, так аны за дзень.