Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
— Не хочу.
— Пастой жэ ты, воук, пайдў я на цебё людзі. Людзі, людзі, ідзіце воўка біць, воук не ідзё козы душыць, козы не ідўць былінку грысьці, былінка менё не калышэ.
— Не хочэм.
— Пастойце ж вы, людзі, пайдў я на вас агню. Агбнь, агбнь, ідзі людзі паліць, людзі не ідўць воўка біць, воук не ідзё козы душыць, козы не ідўць былінку грысьці, былінка менё не калышэ.
— Не хочу.
— Пастой жэ ты, агонь, найду я на цебё вады. Вада, вада, ідзі агбнь тушыць, агонь не ідзё людзі паліць, людзі не ідўць воўка біць, воук не ідзё козы душыць, козы не ідўць былінку грысьщ, былінка менё не калышэ.
А вада кажэ:
— Не хочу.
— Пастой жэ ты, вада, пайдў я на цебе вола. Вол, вол, ідзі воду піць, вада не ідзё агнй тушыць, агбнь не ідзё людзі паліць, людзі не ідўць воўка біць, воук не ідзё козы душыць, козы не ідўць былінку грысьці, былінка менё не калышэ.
А вол кажэ:
— Не хочу.
— Пастой жэ ты, вол, найду я на цябё доўбню*. Доўбня, доўбнй, ідзі вола біць, вол неідзё вады піць, вада не ідзё агня тушыць, агбнь не ідзё людзі паліць, людзі не ідўць воўка біць, воук не ідзё козы душыць, козы не ідўць былінку грысьщ, былінка менё не калышэ.
* Доўбня — булава, абух.
А доўбня кажэ:
— Не хочу.
— Пастой жэ ты, доўбня, пайдў я на цебё чэрві. Чэрві, чэрві, ідзіце доўбню точыць, доўбня не ідзё вола біць, вол не ідзё вады піць, вада не ідзё агня тушыць, агбнь не ідзё людзі паліць, людзі не ідўць воўка біць, воук не ідзё козы душыць, козы не ідўць былінку грысьці', былінка менё не калышэ.
А чэрві кажуць:
— Не хочэм.
— Пастойце ж вы, чэрві, найду я на вас курэй. Куры,куры,ідзіце чэрві есьці.чэрві не ідўць доўбню точыць, доўбня не ідзё вола біць, вол не ідзё вады піць, вада не ідзё агня тушыць, агбнь не ідзё людзі паліць, людзі не ідўць воўка біць, воук не ідзё козы душыць, козы не ідўць былінку грысьці, былінка менё не калышэ.
А куры кажуцы
— Не хочэм.
— Пастойце ж вы, куры, пайдў я на вас кбршака. Коршак, коршак, ідзі куры ловіць, куры не ідўць чэрві есьці, чэрві не ідўць доўбню точыць, доўбня не ідзё вола біць, вол не ідзё вады піць, вада не ідзё агня тушыць, агбнь не ідзё людзі паліць, людзі не ідўць воўка біць, воук не ідзё козы душыць, козы не ідуць былінку грысьці, былінка менё не калышэ.
Так коршак за куры, куры за чэрві, чэрві за доўбню, доўбня за вола, вол за водў, вада за агбнь, агбнь за людзі, людзі за воўка, воук за козы, козы за былінку, а былінка варабейка поколыхала ту, та, та! Гу! Гу! та! Гу!
W. Weryha. Podanja Bialoruskie, str. 24.
S. Chelchowski. Powiesci i opowiadanie ludowe z okolic Przasnycza, str. 129, № 20.
Народ і паны
Павет Мазырскі, веска Камаровічы
8і. олісь не было сьвета, тблькі была . патбпа, што ўсе пазьміралі. Дай Господ ' сьвет нарадзіў. I нарадзілаМарыя сынка, > Ісўса Хрыста. Тым урэмем, згадавала
ана сынка,даў Бог дзёвочку. 1з тагб сестра з братом мёлі грэх — і пашбў сьвет із тагб, з іх. I даў Господ сьвет. Сталі жыць, І худоба ўзяласе, і даў Господ, што стаў парод І паны. Із панбў взяла пані дзьве дзёўкі і послала ў недзёльку, у воскрэсный дзень, траву жаць для целят. Сам Господ ідзё дарбгою, бачыць, яны жнуць траву. Зайшбў Господ к ім, к дзёўкам.
— Што, дзеўчата, рабіце?
— Што мы, дзёдухно, рабім? Траву жнем целяткам.
— А хто вам повеліў?
— А хто нам, дзёдухно, повеліў? Пані нам веліла.
Да аны жэ хацёлі врбціць, а он казаў:
— Жніце сабё, дзеўчата, і несіце, куды трэба. А сам пашбў, улёз до пакою, до пані, і кажэ: — Дзень добры, пані. А што ты, пані, зрабіла, што ў воскрэсный дзень траву послала жаць?
Ана не познала, дай атвечае ана ему:
— А табё што за дзёло?
— А як жэ мне не дзёло, калі я сам Господ. Як жэ пані хцэш: ці хцэш два годы на аднбм боку лежэць, ці хцэш два сыны кбрміць?
Ана моўчыць, нічбго не кажэ. Дак он другій раз путае:
— Ці хцэш два годы па аднбм боку лежэць, ці хцэш два сыны кбрміць?
Ана моўчыць, нічбго не кажэ. Дак он трэцій раз путае:
— Ці хцэш два годы на аднбм боку лежэць, ці хцэш два сыны кбрміць?
Ана думала, думала, дай кажэ:
— Уж, дзёдухно, два сыны кбрміць.
Ана мысьляла, што ана мбжэ рбдзіць два сына. А тым часэм, тблькі он сказаў, так два вўжы взялісь ей за грудзь. I велёў ён, штббы пошылі чэрвбну подўшэчку. Пошылі чэрвбну подўшэчку І положил! до лона, і аны як пбссуць грўдзі, так позбіваюцса і лежаць на падўшэчце. Возілі её по велікіх дбхторах, а потом взялі её завезлі ў мёсто і удырлі в барабан. Трэба ёй тые сыны погодоваць два годы, патом умерш трэба. Два годы годовала, дай померла. Тым часэм, тые сыны по ей жалобу задавалі як дзень так ноч: аны запбўзуць на гроб і піскаюць, дай піскаюць. Хадзілі аны к ёй, пакўль ана ім одповёдзіла:
— Гбдзі вам хадзіць ка мне, бо мне за вамі абіда веліка.
Не прымае мне Господ до себё.
Покінулі аны хадзіць, стаў Господ её прынімаць і даў ей прыказ:
— Гледзі, што ты сваім дзёткам з тагб сьвёта прыказавала, штоб не рабілі ў воскрэсный дзень.
I патом Господ прыняў её до себё і вовёў её ў суббтніе крыгі і спасіў Господ душу её.
Людоў да смерці
Павет Мазырскі, вёска Камаровічы
»ыў сабё пан і была ў пана адна дочка. I лю.біласе ана із Купцовым сыном. Хацёлі аны шлюб взяць, да пан не схацёў. Патом взяў он, кўпцовый сын, і памер. I хбдзіць ана як дзень так ноч к емў на могілу, хбдзіць на могілу, дай цяжэнько плачэ. Стало емў жалко вёльмі, устаў і он к ёй.
— Чэгб, панна, хцэш?
— Не могў без цебё жыць. Беры мне до себё.
То ана як внбчы пбйдзе, то аны выйдўць з ім, дай прыдўць до гаспбды, полягуць до ложка, дай полюбўюцса і поцёшацса. Тблькі емў пёрэд піўнамі трэба іці. Так он пбйдзе, а ана за ім. Заведзё его аж в могілу, і адчыніцса гроб его і он влезё туды. Булб так емў і ей сем раз — гэто так случылосе. За восьмым разом он вышбў — ана ідзё за ім. Тым часэм, вот прасьцірадло мах! мах! Берэ панну страх! Страх! Страх! I он путае её:
— Щ бошсе, панна?
Ана емў атвечае:
— Не, нічбго не боюсе.
Зайшлі ж аны на гроб его, адчыніўсе гроб і пашлі аббе ў зёмлю.
Тым часэм, агледзеўсе ей бацько із маткою, шукалІ ей — нема. Абвесьцілі попў, абвесьці'лі ўсім: так і так. Да нема ей. Сплаці'лі аны попў трьшдаць карбованцоў, штоб поп позволіў разкбпаць гроб купёцкаго сына, увёдоміць, дзе ана дзёласе, што бэз слыху прапала: немашака, і чўткі нема. Позволіў поп разкбпаць. Разкбпалі гроб, глядўць, аж анылежаць. Ана по лёву стрб-
ну лежыць і на ём лежыць её рука, і тым часэм як палажыла ана руку на его грудзях, дак он цап! её за від, І его рука на ея відзе. Так патом, як погледзёлі, спросіў той ацёц, штоб чысту малітву поп адчытаў,і ім папрыкладываў абоім вёньчыкі. I абоім понакладалі золотые пёрсьні на рўкі. Патбм ужэ загрэблі і іх паныхіду адчыталі. I пашла на ўвёсь сьвет оказья, із тагб, штоб гэто болей не булб, штоб велікаго люббўства не булб.
Прышлб тамў атцў ей: сосьш'лась ана емў.
— Ацёц мой дорбгій, прашў я вашэй мілосьці, штоб вы по мне нанялі дзьвё службы, штоб поп адслужыў.
Адслўжыў поп дзьве слўжбыда сьніцса ана зноў свамў атцў:
— Ацёц мой дорбгій, цепёр по мне адслужылі, да прашў я вашэй мілосьці, штоб поём, помўжу маймў, справілі дзьве паныхідзе.
Адчытаў поп по ём дзьве паныхідзе, і патбм далі емў за гэто сто педзесят рублёў.
Жаніцьба генерала
Павет Мазырскі, вёска Камаровічы
S*“ ыў сабё купёц, вельмі багаты ён быў. Меў . он дочку. Залецаласе его дочка за енерала замуж іці. Прышлосе так уж ім як іці до _ шлюбу, аж взяла ана і захварэла. Сего дня захварэла, а поютрў і померла. Да з чэгб ж ана померла?
Надзела два залатые персьні, і собралісе там хлопцы до её і сталі з ей жартоваць, і хацёлі зняць тые персьні ў её. Тым часэм, ана взяла поссувала тые персьні з пальца, дай у рот. Хацелі тыехлопцы
побраць ізо рта, ана спіраласе, не давала, прокулула іх і ўдавіласе.
Собралі дбхтороў, усё местэчко зьехалосе, да не далі ей рады ніякой. Померла, дай годзі!
Тым часэм, ее прыбралі, надзелі зноў два такіе персьні залатые, і поховалі. Там двох хлопцоў бачылі, што е персёнкі на ей і вельмі хароша адзежа. Матка з банькой гатовы ўсё туды класьці к ёй. Дак тые хлопцы пашлі ў ноцы і одкопалі. Узялі і поздымалі ту адзежу з ей, і персьні поздымалі, дай кінулі её ў гроб. Як кінулі, так персьні новылетывалі із горла. Так ана толькі:
— Ox! — Дай гукае:
— Пожалуйце! Хто ето зрабіў? Вынесьце менё, будзе вам нагорода веліка од майгб бацькі. I ведзіце мне до майгб бацькі, не ббйцесе, вам дадўць сто рублёў за гэто. Бо мне зробілосе так із чэгб я померла: адбералі мне персьні, я ўложыла ў рот, дай удавіласе.
Одважылісе аны, повелі до бацькі. А дом быў вельмі замчысты, мурбваны. Прышла ана под браму і гукае:
— Ацёц мой дороп'й, адчыні мне!
Учула матка і кажэ:
— Прбсіцса наша дочка.
I зноў ана гукае:
— Ацёц мой дорогій, адчыні мне!
I дзержыць ана тые хлопцы ле себё. Да попужалісе ўсё ў доме, не хочуць брамы адчыняць. Да жонка кажэ:
— Чэгб ж вы пужаецесе?То ж наша дочка просіцса.
Так вышбў к браме ацёц і пытае её:
— Хто ты такій?
— Ацёц мой дороп'й, я ж ваша цурка, бо я не
по сваёй сьмерці померла, і е ў менё тут два хлопцы, што мне одратовалі.
Так ввел! іх ў хату ўсётроз. I гаворыць ана:
— Мамочко мая, бацько мой, сплаціце іх, я ім найменовала сто рублёў, а шчэ яны пайдўць і маю хату, трупу прынесўць сюды. Побачыце яка мне сьмерць була.
Дождалі аны дня, пашлі і прынесьлі её хату. I тые залатые персьні два як выскбчылі з её горла, так аны кроўю дужо побрызг’алісе і лежаць. Цепёр ацёц даў ім сто рублёў, почастоваў іх крэпко. I патом пашла публікацья к тамў енералу, што з ёй залецаўсе: «што ана не па сваёй сьмерці померла, дай ўдавіласе персьнямі, цепёр трапілісе такіе два хлопцы, што одратовалі, хацелі персьні здымаць і одкінулі её, так одбілісе тые персьні з её горла і ана оджыла. Цепёр, зяцю, даў я гэтым хлопцам сто рублёў, а ты прыбывай, беры маю дочку ў шлюб».
Вот ён і прыехаў, побралісе аны, і я там була, мёд, вінб піла, по барадзё цеклб, і в душы нічого не булб.
Муж і жонка
Павет Мазырскі, вёска Камаровічы
В уж ’з жэнбю сварыўсе. Муж гаворыць: —Што вы рабіце дома? Гуляеце, да нічога не рабіце. 3 вас нійкаго дзела нема! Дак жонка кажэ:
— Ой, ты! Трасца тваёй маці!* Зоставайсе дома, а я поеду ў поле ораць. Тольк і ж ты гледзі кабы