Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
Тым часэм, к Хімцэ прышбў поп на ноч, а той парббочэк вёдае, што прышбў. Гаворыць:
— Дзёдухно, бег кравёц, а я з-за ўгла шамец! Аж в ушах зазвенело! Побегу я ў лужу, помочусь.
Так он кажэ:
— Дзёточко, е і тут вада, можна намбчыцьса.
— Мне трэба ў лужу.
— Бежы сабё ў лужу.
Дак он не бег ў лужу намбчыцьса, побёг просто до дому, і сьвіснўў, на двуор ўскочыў. Поп гаворыць:
— Хто ето ідзё?
— Гэто наш парббочэк.
— Дзе мне дзецса цяпёр?
— Лезь на палатку, до цыбулі.
Полёз там поп.
— Чэгб ж ты прышбў, дзёточко?
— То мне дзядзюшко прыслаў, штобы я цыбуле перье пробіў.
— Ей, дзёточко, нашто табё абіваць. Я ўж сама абіла.
— Ей, дзянночко, мне дзядзюшко прыказаў — трэба дзядзюшка послухаць.
Взяў, як начаў біць, так чуць поп жыв астаўсе. I полецёў до дзядзькі. Так аны з попом гавораць:
— Ой, якій парббочэк хітрый, чуць мне не ўбіў. Неможна нам з таббй, Хімка, жыць — хыба ты до мене хадзі.
Ан а кажэ:
— Не, бацюшка, прыдзеценату ночку, он уж не прыдзе.
Так аны арўць, арўць з дзядзькем, аж парббочэк кажэ:
— Ей, дзёдухно, бег кравёц, а я з-за ўгла шамец! Аж в ушах зазвенело! Побегу я ў лужу, намочусь.
Так ён кажэ:
— Дзёточко, е і тут вада, можна намбчыцьса.
— Мне трэба ў лужу.
— Бежы сабё ў лужу.
Дак он не бег у лужу намбчыцьса, побёг просто до дому, взлецёў на двуор і сьвіснўў. А поп у X імкі ў хаце. Дай кажэ:
— Нехто ідзё!
А Хімка кажэ:
— Гэто наш парббочэк.
— Дзе ж мне дзецса цепёр?
— Лезі' под печку.
Поп улёз под печку, да парббочэк вышбў у хату. Хімка путае:
— Чэгб ты, дзёточко, прышбў?
— То я, дзянночко, прышбў, мнедзёдушко прыслаў — тут седзяць злыдні под печыо, трэба іх угнаць. Трэба кіпятку нагрэць і выпарыць іх.
Побёг дроў набраў, да ў печы запаліў, вады нагрэў, лунўў под печу воду. Як лунўў под печу, так поп упарыўсе, выскочыў і побёг. Такой кажэ:
— Бач, дзянночка, былі злыдні под печью, выскочылі і побеглі.
Дак ён побёг до дзядзькі.
Арўць аны цэлый дзень, да парббочэк кажэ:
— Ей, дзёдухно, бег кравёц, а я з-за ўгла шамец! Аж в ушах зазвенело! Побегу я у лужу, намочўсь.
Так он кажэ:
— Ей, дзёточко, е і тут вада, можна намочыцьса.
— Мне трэба ў лужу.
— Бежы сабё ў лужу.
Так он не бег у лужу, а побёг просто до дому, взлецёў на двуор і сьвіснўў. А поп у Хімкі ў хаце. Кажэ:
— Нехто ідзё.
А Хімка кажэ:
— Гэто наш парббочэк.
— Дзе ж мне дзецса? Он усё знае, дзе я сховаюсь.
Так ана гаворыць:
— Ідзі в овечкі, зовцамі пастоіш. Скінь кошулю і голый з овцамі постой, так он не познае.
Поп скінуў кошулю і сховаўсе з овцамі. Хімка паробка пытае:
— Чэгб ж ты, дзёточко, прышбў?
— То я, дзянночко, прышбў, што нашэ овечкі не поёны. Трэба іх напоіць.
Дай Хімка кажэ:
— Я ж сама напбіла — не трэба іх поіць.
— Ей, дзянночко, мне дзёдушко прыказаў, трэба дзёдушка послухаць. I там е баран дужы, такій, што овечкі біё. Трэба его выгнаць.
Пашбў, взяў пугу, начаў тагб барана біць, попа голаго, без кошулі. Біў, біў — дай побёг до дзядзькі. Хімка кажэ до попа:
— Бацюшка, прыдзіце на ту ночку.
А он кажэ:
— Не, ужэ не прыдў.
— Так прыходзьце хоця под акнб.
Прыёхалі з поля до дому Талімбн з парббочком. Так Хімка ім па полцэ прасцілае, а сама ле окна ложыцьса. Так парббочэк гаворыць:
— Не, дзянночка, мне вельмі горачо, я ле окна лягу, вы ложыцесь з дзядзьком.
Ана спрацівляецса, не хочэ, сподзеваецса попа. Да муж ей гаворыць:
— Нехай он сабе ложыцьса ле окна, каліхочэ. Он послушный хлопчык! А ты ложысь со мною.
Так і полеглі. Поп прыходзіць, стукае ў акнб і кажэ:
— Хімка, выйдзі ты ка мне.
А парббочэк за Хімку адказывае:
— Неможна мне выіці, муж дома. (Тут наступав сцэна, немагчымая для апісання...)
Лежыць. Талімбн гаворыць:
— Нешто бацюшкі не віднб. Можэ хворый, ці што! Хімка, зварыла бы ты ему да нанесла б што такое.
А ана кажэ:
— Што я ему занесу? Трэба хыба курку зарэзаць, да панесьщ.
Зарэзала курку, зготовала, дай кажэ:
— Сподніца мая чорна, не ведаю, ці так іці, ці нову надзёць?
А муж кажэ:
— Прыберысе, дай ідзі.
Нашла ў клець адзевацьса, а парббочэк выхваціў курку з горшка, да там укінуў...
А тою курку з дзядзьком зьелі сабё. Хімка взяла горшок і панесла до попа, дай кажэ:
— Бацюшка, встаньце, от росолку я зварыла.
Дак он устаў, взяў, помешаў — вышло на верх. Но, моўчыць, нічого не кажэ. Да гаворыць на наймічку:
— ГІайдзі, вазьмі мёду, трэба Хімку почастоваць. Не беры тагб, штозкраю, а з куточка в дзежцэ.
Нашла і взяла тагб. Стала Хімка есьці той мёд, воткнўласе жало ў язык — дай заболботала, панемецку загаварыла. Бежыць до дому і болбочэ. Парббочэк, як побачыць, дай кажэ:
— Цепёр, дзёдушко, будзьце здаровы! Уж я табе не потрэбен — уж твая Хімка па-немецку гаворыць.
Дурань выйшаў у людзі
Павет Мазырскі, вёска Камаровічы
#улб у бацькі тры сыны — два разумных, а трэцій дурэнь. Пашлі аны в сьвет шчасья шукаць. Тые разумные кажуць:
— Куды ты, дурный, ідзёш?
А ён кажэ:
— От, пайду в сьвет, ці мне Бог не дась якого шчасья.
Ідўць да ідўць, дурный да разумные. Едзе купец, постаў он, пытае:
— Куды ідзецё?
Аны кажуць:
— Ідзём у сьвет, можэ хто найме ў работу.
А купец атвечае:
— Найміцеса ў мене.
— Добрэ.
Павёў он іх на рашчбт, што ў лесе е, штобы рашчбт знялі. Той жэ дурный зняў рашчбт, а разумные не. Да як прыгледзеўса купец, так той купец адправіў разумных, а дурня аставіў. Так стаў ён жыць у купца. А дочка була ў тагб
купца вельмі хороша; так тая дочка вельмі сподобала тагб дурня, сподобала, што он удалы на рашчбт, і просіць ана свагб бацькі, штобы пожэніць іх. Той купец её не пускае, што, кажэ, волоча, такій да такій. А ана кажэ:
— Што, татко, да я хочу его вельмі.
Взялі аны да пожэнілі іх. Поёхалі аны ў госьці до его бацька. Дак тые брацья разумные позіраюць, што он такій прыехаў убраный, да такім пбяздом, дружбу прывюз, коні харошы. Да бацько такій рад, што ўх! Прбсяцса тые разумные ў дурного:
— I мы з таббю, браце, паедом, можэ і нам Бог шчасье ётакое дась.
Паёхалі аны. Прыёхалі ў той дом купецкі. Так купец кажэ:
— Аткўль аны, што аны будуць рабщь, калі рашчоту не ўмелі зняць.
А ана, тая дочка, кажэ:
— Татэчко, поставім іх на воду, лес адваліваць; нехай ідўць на прыкашчыкі.
Пашлі ж аны на лес, да сталі на прыкашчыкі. Як стаў той лес адвалівацьса ад бёрэгу, так стаў лес круціцса — ведомо на вадзё. Сталі аны крычаць, што млін меле.
— Э, г’валт, млін меле!
Сталі ўсё з тых разумных смеяцьса, што дурэнь да вышбў на людзі, а разумные да дуракамі астаюцса.
Беднасцъ не загана
Павет Мазырскі, вёска Камаровічы *
1$ ула ўбацькі дочка вельмі красіва. Прыходзіць к ёй трох кавалеров: два ўбераные, £ што толькі глядзець, а трэцій у такіх ™ латах, у такіх шатах, што неможна І позіраць. Так сталі аны ту паненку сватаць, і той сватае, што ў латах. Так тые ўбераные смёюцса над ём, да кажуцы
— Ты, негуодный! Да латунё ты! Куды ты лезеш! Ана, тая паненка, убёрана, хароша, а ты ў латах.
Да толькі ж у его персьцень зіяе залатый, што толькі дзівіцьса. Так гэтая панна дўмае:
— Эх, Божэ мой, Божэ! Як ето мне зрабіць! I тые ўдаюцса, і той у латах удаецса, у его рука хароша, што персьцень е.
Так той латўн путае ў бацькі паненкі:
— А ці есь у вас, паненко, гумно?
I заве тых убёраных панічбў:
— Хадзім мы ў гумно — хто пяць коп вымолоціць жыта хучшэ, тагб будзе паненка.
Пашлі аны ў гумно — той сабё насадзіў пяць коп, той сабё насадзіў, да той сабё — і молоцяць аны, і молоцяць... Да той, што ў латах быў, пяць коп вымолоціў, померыў, і ў бочкі всыпаў. А тые і по копё не вымолоцілі. Да бацько кажэ:
— Шчэ ж не канёц. Ідзецё ў лес, у новіны*, да хто новіну выкопае, і посечэ, і попаліць — ужэ як сеяць — так той мой зяць будзе.
Повёў іх бацько ў новіны і подводзіў іх і сталі аны копаць. Дак тые копалі, копалі і по загону не выкопалі.
* Навіна — свежая зямля, выкарчаваная з-пад лесу.
— Э, куды ты!
А той і скопаў, і попаліў, і поораў, і шчэ побороноваў.
Позбералісе аны, да бацько кажэ:
— Ну, шчэ не канёц, шчэ работу дам. Ідзецё на чыстое поле: хто выдуне больш шляху*, так той мой зяць будзе.
Так тые сталі дуць. Дулі, дулі — і на поўверсты не выдулі. А той у латах як подўў, так на сем вёрст здуў, вычысьціў — хоць ты кашы положы! Пашлі ж аны туды до свагб пана — до бацькі тагб. Аж баба на вўліцы путае:
— Дзе вы былі?
— Ай, бабко, такая да такая справа.
Тые ўбёраные, а той у латўньчыках стаіць. Баба кажэ:
— Я ж табё буду ў пбмочы. Ідзі' ж ты,— кажэ,— до покою, сьвісній стаўшы на ганку, прыбегнё к табе лошак — так ты на лошака сядзь — зрабішсе лучшым панічбм як аны.
Прышбў ён до покою, да на ганку свіснўў, прыбёг лошак, сеў на его, зрабіўсе паніч убраный у срэбро, у золото, укрэстбваный, што ах! Вышла тая панна, позірае на тагб, то на тагб — а той, што быў у латах, ах якій харошы! Да персень на пальцу зіяе. Да панна кажэ:
— Ах, татко, мой, татко! Гэто мой муж, я его жонка.
* Шлях — дарога.
Жаночае шчасце
Павет Мазырскі, вёска Камаровічы
Ула Ў манеры дочка. Хацела ана іці замуж.
Ду — Ат,— кажэ,— годзі ўжэ я служила, пайдў я, свагб шчасья попробую.
Маць не пускала, не пускала, да ўжэ покой дала:
-— Ідзі, калі хочэш.
Пашла ана шукаючы, дай нашла сабе паніча. Пашлі аны до шлюбу, посталі на шлюб, стаў вёньчыкі ксёндз класьці — аж непаніч, да медзьвёдзь! Дўмае тая панна, плачэ:
— 3 кім мне жыць цяпёр?
Поёхалі аны од шлюбу, прывязалі тагб медзьвёдзя до возу, думае панна:
— Што мне цяпёр рабіць!
Шоў, шоў той медзьвёдзь ле возу — да взяў абернуўсе, да засвістаў, задраўшы голову, да зноў зрабіўсе такім панічбм, што толькі глядзёць. Панна абрадоваласе. Гуляюць аны, веселье зрабілі, музыканты граюць, понапівалісе, танцуюць. Ды бацько кажэ:
— Годзі ўжэ танцоваць — нехай веселье кончаюць.
Пашлі ж аны на спацэр, тая панна з панічбм сваім. Ідўць аны, ідўць по саду — то быў паніч, а то зрабіўсе воук. Зноў тое панне страшно стало — невёдомо, што рабіць. Зноў он зрабіўсе чэлавеком. Путае ана его:
— Як вы рабіце! Як жэ нам на сьвеце жыць! То тым скінёцесе, то тым.
А он ей кажэ:
— Ах, міла мая, не ўважай на гэто, што я так
скідаюсе. Будзеш ты ў менё ўсім давольна: і печэньем, і едзеньем, і дзёньгамі.
Пашлі аны до покою.
— Ты ўжэ, мая міла, ложысе спаць, а я пайдў.