Беларускі казачны эпас
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 207с.
Мінск 1976
перъялов — і зараз помёр. Да поховалі его в косьцёле. То як толькі его поховалі, он зачоў хадзіць, да стукаць, да ламаць усё, так што не булб рады. Так сказалі, што дадўць пядзесят рублёў, калі хто ў косьцёле перэначуе. То як толькі хто пойдзе, то назаутра не будзе жыв — альбо раздзерэ, альбо повесіць, альбо задушыць, альбо в трупу паложыць. Наконец, найшлбсь двох хлопцов малодых, і пашлі до косьцёла на ноч. Прышлі, запалілі две свечкі, поставілі сабе стол і началі в карты граць. Ажно около поўночы адчыняецса склеп І подымаецса труна — дай одмыкаецса веко і встае пан. Як аны побачылі, што вуходзіць пан, то адзін спужаўсе, а друп'й кажэ:
— Не бойсе, да іграймо.
Подышбў до іх пан і погледзёў, як аны граюць, дай гаворуць:
— Прыміце і мене в карты граць.
Тые кажуць:
— Бардзо прошен. Он раз, як толькі сеў, так і проіграў аднагб імперьяла, дай кашльнўў, і вылецеў з горла імперьял. I так аны выігралі од его два гарцы імперьяла. Тады он ім подзяковаў і сказаў:
— Цепёр ужэ не буду хадзіць, стукаць, дай нікамў нічэго робіць — бо тагды мене на тым сьвеце [не будзе] із грошыма.
I пашбў на свае место, дай і труна замкнулась і апусьцілась до склепу. А тые хлопцы до дня сабе седзелі, дай в карты гралі. Назаутра зобралісе людзе ховаць етых хлопцов, ажно аны ішчэ по гарцу імперьялов досталі. А патом ужэ пан ніколі не хадзіў, дай не стучало по косьцёле.
Купец
Павет Рэчыцкі, веска Юравічы
Выў сабе адный купец. Называўсеон Марко Богаты, і ездзіў з товарамі по сьвеце. Ехаў он, да заехаў у аднб село прэд ночью, дай прбсіцьса на ноч. Да перэехаў усё село, і ніхто не прымае. Наконец, бачыць у аднбй хатцэ агбнь гарыць. Дак там стучаецса дай просіць:
— Добрые людзе, пазвольце мне перэночэваць.
А господар той кажэ:
— Ніяк не магў — мая жонка на часах — можэ і той ночы породзіць — неможна.
— То хоця на подворьі пазвольце мне коня поставіць.
— На подворьі то можно, а ў хату ніяк не магу пусьцщь.
— Ну, добра.
Да Марко выпраг свагб коня, а сам лёг спаць на возе. Ажно чуе голос малаго дзіцятка — і два Яугалы прылетаюць. А патом еты Яугалы полецелі ў гору і путаюцса Бога, якое тамў дзіцяці шчасье даць? А Бог кажэ, што тамў дзіцяці трэба даць Маркбвое шчасье і богацтво. Дай Марко лежачы ўсё гэто чуў і таксабё думаў:
— Хоця Бог так кажэ, да не будзе тагб.
Назаўтра дзень, пашбўтой господар шукаць кагб на кума, да нікого не найшбў, дай кажэ до жонкі:
— От, нікого не маю на кума.
А Марко гаворыць:
— Ну, хаціце, то я вам буду за кума.
Аны рады — позвалі суседку і понесьлі дзі-
ця хрэсціць. Дай патом Марко даў грошы, купілі гарэукі і адправілі хрэсьціны. Да Марко кажэ:
— Падаруйце мне ётого хлбпчыка.
Матка не схацела — але булі вельмі бедные, так ацёц кажэ:
— Бог з ім! Хоця б мы етым толк далі.
Да Марко даў ім трыста рублёў за дзіця, і так аны згбдзілісе. Забраў он ётого хлбпчыка з сабою, вывёз за село вёрстбў з пяць і кінуў его в велікій сьнег.
— На табё,— кажэ,—'Маркбвое багацтво.
А сам паехаў до дому. Назаўтра дзень, ёхалі тудою людзі смолу браць у Марка в заводзе. Бачуць яны: агбнь на сьнегу гарыць. Пашлі аны бліжэй побачыць, што там есь? Аж там гарыць агбнь і кветкі растўць, і лежыць дзіцятко, дай кветкамі забаўляецса. Забралі аны ётое дзіця і поёхалі по смолу. Прыежаюць до Маркбваго заводу і кажуць: такая, а такая справа. Дай Марко зараз тагб хлбпчыка ўзнаў, дай гаворыць:
— Ведаеце вы што?
— Да што?
— Берыце сабё смолу даром, а мне аддайце тагб хлбпчыка.
Тые подўмалі. Ну, добра. Нехай будзе і так. Набралі сабё смолы, а тое дзіця покінулі, дай паёхалі. Да Марко недоўго чэкаючы вложыў его ў бочку і пусьціў его на ноч. Доўго плавала тая бочка по мору — аж прыплыла ў адно село. А ў том селё была цэркбў ле бёрэга і якраз тады булб сьвято якоёсь і багато народа собралосе. Да аны чуюць, што на моры такая музыка грае, як ніколі не слухалі. Бачуць — бочка плывё. Так собрал ice i тою бочку на берэг уташчылі. Прыкоцілі её, одбілі — ажно там нема ніякой
мўзыкі, толькі дзіця маленькое седзіць. Занесь лі его до попа, перэхрэсьцілі і далі емў імя Знайдзён, дай аставілі его ў тагб попа. Як стаў он росьці — той Знайдзён — так стаў поп богацёць. Сам не вёдае, аткўль берэцса тое багацтво, дай бедным даё і цэркоў уберае, а грошы ўсюды шмат. Ужэ не вёдае, што рабіць з тэмі грошыма. А цэркбў то так устрбілі, што аж золото капае — пекнейшэй нема на ўсім сьвеце. Почўў Марко об той цэркві, думае: наберў товароў і паеду, то там і до цэркві заеду. Прыежае он там і до таго попа на ноч заежае. Познаў тагб хлбпчыка, але сам сабе певерыць — можэ той, а можэ і петой? Так путае ў попа, аткўль гэтый хлопчык? А поп ўсё емў і разказаў — от, так і так — найшлі его ў моры. Да Марко кажэ:
— Вёдаеце, бацюшко, што? Прадайце мне тагб хлбпчыка.
Поп не хацёў, кажэ:
— Добрый хлопец — шкода мне ёго аддаваць.
— Да я вам заплачў сколькі хаціце, да аддайце мне его.
А поп ласы быў на грошы. Оддаў. Дак Марко напісаў пісьмб до сваёй жонкі, штоб ана тагб хлопца істраціла прэд его прыездом, штоб і знаку его не булб, і послаў хлопца з пісьмбм. Ідзё той Знайдзён, ідзё дай ідзё, ажно спотыкае якогос ь стараго дзеда.
— Дзень добры, дзедку.
— Дзень добры. А куды ж ты ідзёш?
— А то посылае мне багатый Марко до сваё жонкі з пісьмбм.
— А покажы мне тое пісьмб.
— Ой,—кажэ,—дзедку, калі ж мне казаў багатый Марко, штоб я нікому не показываў, а просто до жонкі нёс.
— Але ж покажы, я табё нерушбное аддам.
Як даў ему пісьмб, так той дзед порваў на кавалкі і кінуў — а патом взяў, напісаў ему другое і даў, дай гаворыць:
— О цепёр несі тое пісьмб і аддай.
А ў том пісьмё стаяло, штоб жонка Маркова тагб Знайдзёна зараз пожэніла со сваю дочкой. Як аддаў он тое пісьмб, Маркова жонка задўмаласе. Дай нема чэго думаць — трэба веселье рабіць. Зараз казала пошыць ему адзене, і на другій дзень поёхалі до шлюбу той Знайдзён з ту дочку. Яктолькі аны повеньчалісе, ажно прыежаеМарко. Гаворыць до жонкі:
— Я ж пісаў, штоб ты его ізгўбіла, а ты его з нашу дочку повеньчала.
А ана кажэ:
— Нашто ж ты так напісаў?
I показуе емў тое пісьмо. Прачытаў — праўда. Дўмае он: што тут рабіць, як его со света звесьці? Пашбў он у завод, дай гаворыць на сваіх раббтніков:
— Заўтра рано, хто бы не прышбў на завод, то вы его берыце І просто до кадзі ў смолу ўкіньце і накрыйце. А можэ он будзе гаворыць, што ето я, багатый Марко, то не слухайце нічого, дай у смолу кідайце.
Ну, добрэ. Да тамў Знайдзёну сказаў, штобы назаўтра раненько пашбў у завод работы догледаць.
Назаўтра, той маладый хацеў встаць і іці, дай жонка кажэ:
— Чэгб ты так зараней пойдзеш? От шчэ поляж трохі со мною.
Он послухаў жонкі і лёг пры ей. А Марко думаў, што ўжэ нема зяця на свеце. Устаў і побёг просто да заводу. Аработнікінедоўгочэкаючы схва-
цілі его і просто ў смолу кінулі. Марко крычаў:
— Ето я! То я, ЛІарко, не чэпайце!
Дай аны адказалі:
— Нам учора гаварыў Марко, што хто бы не прышбў, не гледзіце, а кідайце ў смолу.
I так Марко згарэў у смоле, а тые сталі жыць, да пожываць, дай добра нажываць.
Сыны
Павет Рэчыцкі, вёска Юравічы
ыў сабе дзед і баба. Было ў іх тры сыны, двох разумных, а трэцій дурный. Дай ’яіжвздумаў сабе кароль, што хто зробіць ^Р^летучы карабёль, за тагб сваю дочку аддась. Розослаў он по ўсім сьвеце вёдомосьці об гэтом, да і етый дзед з сынамі почулі, што такая да такая штука е. Да старшые сыны кажуць:
— Пайдбм, ці не зрабім мы его?
I ўбралісе ў дарогу, набралі сабе бёлаго хлеба і віна, і разных додатков, і пашлі. А той дурный доўго седзёў, дай думаў: ці ему іці, ці не? I наконёц додўмаўсе, штоб пайці шчасья спрббоваць. Дай гаворыць до бацькі:
— Пусьціце менё — І я пайдў летўчаго корабля рабіць.
— От, лезі на печку! Куды табё шчэ цягацьса дурному! Хіба ты пойдзеш людзі смешыць.
— А я, — кажэ,— такі пайдў, дай годзі. Дайце мне толькі хлеба на дарогу і адзене бёлое.
— А як жэ! Зараз! Ідзі як стоіш, калі хочэш іці, а мы табё нічого не дадзім, бо ў нас нема.
Дурный поседзёў, дай подумаў:
— He, такі пайдў — што Бог дась, то' і будзе.
Дай просіць у бацька:
— Тато, о, тато! Пусьціце ме'нё ■—я пайдў.
— А куды ты, мой сын, пойдзеш?
— Пайдў корабля рабіць.
— А чы ж ты ізробіш?
— Калі Бог дась, то можэ зраблю.
Доўго его не пушчалі, але ён гаворыць:
— Калі вы мне не пусьціце, то я сам уцекў, а в хаце не буду седзёць.
Наконец старые далі ему чбрнаго хлеба і бутыльку вады, дай он пашбў. Ідзё дай ідзё, дзень, а можэ і два — выйшбў на велікое поле. Гледзщь — старык ідзё.
— Дзень добры, дзедку.
— Дзень добры, небожэ. А куды ж цебё Бог несё?
— От, ідў ў свет.
— А чэгб ж ты ідзёш у свет?
— Казалі людзе, што карбль казаў, хто ізробіць летучаго корабля, то за тагб сваю дочку аддась.
— А чы ж ты ізробіш?
— А Бог его вёдае, ці зраблю, ці не. А пайці можна.
— Ну, добрэ. Да сядзьмо, а можэ маеш што есьці, то разэм зьедзім.
Да дурный кажэ:
— Ой, дзёдухно мой сокбліку, у менё такій поганый хлеб, што і стыдно людзям показаць.
— Но, дарма,— дзед кажэ,— быле хлеб.
Зняў дурный торбу, развернўў, дай гледзіць: далі емў чбрнаго хлеба, а тут белы, а в бутыльцэ була вода, а цепёр вінб. Так емў стыд, што дзеда подманіў, да просіць сядаць і кажэ:
— Ото, дзедку, у менё быў чорный хлеб І вода, а цепёр белый хлеб і віпб. Як гэто зрабілосе?
— От,— кажэ,— што Бог даў, то і ежмо.
Пообёдалі аны — дзед подзяковаў, дай кажэ:
— Куды ж ты цепёр пойдзеш, небожэ?
— А Бог его вёдае, куды тут іці!
— Так я табё скажу, небожэ. Ідзі ты просто ў лес, і як толькі прыдзёш до пёршаго дзёрэва, то ўдыр тры разы секірою ў дзёрэво, а потэм перэхрэсьцісе і ложысеспаць. А як цебё побудзяць, то ўжё будзе карабёль стаяць. Седай і леці, а кого на дарозе стрэнеш,то забірай з сабою на карабёль.
Он подзяковаў тамў дзеду, дай пашбў у лес. Як толькі прышбў до пёрваго дзёрэва, то перэкрэсьціўсе і секнўў тры разы секірою в дзёрэво — а сам лёг спаць. Спіць он, спіць — ажно чуе, што хтосьці будзе его — подняўсе. Стаіць перэд ім карабёль. Недоўго чэкаючы, сеў он і полецёў. Леціць дай леціць — ажно бачыць — чэлавёк скачэ на аднбй нозе. Задзержаў он корабля І путаецсе:
— Чэму ты на аднбй нозе скачэш?
— А потому,— кажэ,— што на двох не магу помалу іці. Калі б я ту ногу од уха одняў бы, то бы я одразу за сто вёрст скочыў, а якбы постараўсе, то і за двесьце.
КНІГІ ОНЛАЙН
