Беларускі народны каляндар
Уладзімір Васілевіч
Выдавец: Ураджай
Памер: 80с.
Мінск 1993
16/3. Маўра. Цімох, Хвядос. Пётр.
17/4. Палагся. Мікіта. Кірыл. Нічыпар. Клімент. Ісак. Сільван.
18/5. Ірына. Якуб.
19/6. Іоў. Міхей, Дзяніс.
20/7. Акакій. Ніл. Іван. Давыд. Зянон. Фадзсй. Язэп. Сідар. Міхал. Сцяпан.
21 /8. Арсень. Пімсн, а таксама Іаан Багаслоў. На гэты дзснь прыходзіліся тыя ж указанні. што і на Барыса. He выкарыстоўвалі коней. каб пазбегнуць у будучым няшчасных здарэнняў з імі. На агародах садзілі моркву. агуркі. рэдзьку. цыбулю. Гаспадыні высока падтыркалі спадніцы. спадзеючыся. што ўсё пасаджанае выраснс высока. і хапаліся за калена з упэўнснасцю. што гэткая ж круглая і тоўстая будзе гародніна. Іаан Багаслоў непасрэдна папярэднічау дню Міколы і таму ў народзе называўся Міколіным бацькам. Народная песня так
характарызавала яго: “Міколін бацька — з сявалачкай яр засяваець. Першая сяўба — белы й гарошак, другая сяўба — яра пшаніца... усякая пшаніца, авёс вяцісты й ячмень пляцісты... a гарох стручысты й пшаніца бела".
22/9. Мікола веснавы (ці летні). “Да Міколы няма дабра ніколі" — гаварылі ў народзе, г.зн. няма пэўнасці ў надвор’і, і толькі Мікола “пагоду становіць”, таму ён яшчэ зваўся цёплым. Гаспадар ведаў. што, зрабіўшы запас ссна да Міколы, ён можа заставацца спакойным за жывёлу: “Мсй сена да Міколы і не бойся зімы ніколі”. Нс забывалася і народная пссня пра гэтага, бадай, самага шанаванага святога — цудатворца, абразы якога віселі амаль у кожнай хаце: "Святы Мікола па межах ходзіць, жыта раўнусць... дзе вымакла — там падсушыць, дзе высахла — там падмочыць"; “Мікола — стары сявец, ячмень сеець... з левай ручкі засяваець, кінсць рэдка — расцець метка", “і траву расціць, і скот пасціць”. Всснавы Мікола лічыўся святам конюхаў. Каб засцерагчы консй ад свавольства ведзьмаў, пастухі абкурвалі коней прыхаванымі купальскімі зёлкамі. 3 Міколінага дня трэба паспяшацца пастрыгчы авечак, пакуль яны нс пачалі ліняць: “Да Міколы не сей грэчкі, не стрыжы авечкі”. Паглядаў селянін і на палеткі: як жыта выплывс псрад Міколаю, то будзе добры ўмалот.
23/10. Сымон, Кіпрыян, Анісім, Эразм, Сідар, Таіса, а таксама апостал Зілот, імя якога выклікала ў чалавска асацыяцыю з золатам. Алс адкуль магло прыйсці багацце селяніну, як не з уробленых ім палеткаў? Вось і звязваў ён гэты веснавы дзень з вытокам свайго дабрабыту: “Сей пшаніцу на Зілота — яна будзе, як злота". Часам пад вечар высявалі і каноплі.
24/11. Дзень Кірылы і Мяфода. Па ім меркавалі пра ўсё наступнае лета: калі ён мокры — і лста будзс мокрае, калі сухі — усё лета сухое. Чамусьці гэты дзснь называлі “градабоддзем’’ ці “днём абнаўлення Царграда” (ад землятрусу) і аддавалі яму ўвагу асвячэннсм палёў з хрэсным ходам, каб градам (сугучнасць з назвай горада абавязвала) не пабіла пасеваў. Асабліва забаранялася на “градабоддзе” араць.
25/12. Епіфан, Герман, Ермагсн. Дзяніс. Савін.
26/13. Глікерыя, Макар, Аляксандр. Георгій, Ірына, Яўхімія.
27/14. Максім, Сідар. У гэты дзеньдапускаўся налёт халодных вятроў: “Прыйшлі Сідары — прыйшлі і сівяры".
28/15. Пахом, Ісай, Дзмітры. Гэты дзень у адрозненне ад папярэдняга прадуглсджваў адваротнас надвор’е: “Пахом павсе цяплом”. На Пахома амаль усюды дазвалялася ўсё рабіць, але паколькі ён лічыўся галоўным чынам агародным святам, то абавязкова стараліся пасадзіць агуркі: "Пасесш агуркі, калі Пахом, — будзеш хадзіць з мяхом", г.зн. збярэш шматагуркоў на агародзе.
29/16. Хведар, Яфрэм, Касьян, Лаўрын, Аляксандр, Мадэст, Муза, Сава, Гсоргій. А каталіцкі каляндар згадвае Магдалсну, якая, паводле народных сцвярджэнняў, “зязюльку прысылае”.
30/17. Андронік, Ефрасіння, Еўдакія, Сцяпан.
31/18. Хвядот, Пётр, Дзяніс, Андрэй, Павел, Хрысціна, a таксама Сем дзеў. Лён раілася сеяць не пазней гэтага дня. Сеялі таксама і каноплі, арыснтуючыся на імя адной з дзеў — Матруны: “Канапелька Матруна, што б ты ў зямлю махнула".
Першым летнім мссяцам звычайна лічыцца чэрвень, хаця ў народным календары даволі цяжка правссці мяжу паміж вясной і лстам. 3 вясною мінаўся пачатковы этап палявых работ. Пачыналася пара, калі селянін мог назіраць за вынікамі нядаўняй сяўбы, па маладых парастках у полі і на агародзе меркаваў пра будучы ўраджай. Пра мссяц. які распачынаў лета, народная прыказка гав^оыла: "У чэрвені ўбача спадар, што Бог дасць у дар".
1/19. Дзмітры, Карніл. Акакій, Іван, Ігнат, Сяргсй.
2/20. Аляксей, Цімафсй. Гэта таксама і дзень Трох мучанікаў — зледзянелых старцаў (Фалалея, Аляксандра, Астэрыя). Да яго, казалі. няма лста. але пасля яго ўжо не бывае зімы.
3/21 Кастусь, Алена, Міхал, Хвсдар. "Каля святой Алены гароды ўжо добра зялены". ЛГчылася, што пасеяны на Алену
лён будзс асабліва ўдалы. Псракананне было падмацавана сугуччам “лён — Алсна”, што ў народным уяўленні рабіла святую нібыта апякункаю гэтай палявой культуры і замацавана ў прыказцы: “Сей лён на Алсну — будзе кашуля па калена'. Выпраўляючыся на сяўбу. апраналі чыстую бялізну. каб і лён вырас чысты. У кашолку з нассннсм клалі вараныя яйкі, якія. прысхаўшы на ніву, сейбіт грдкідаў угору, каб лён быў высокі і з буйнымі галоўкамі.
4/22. Васіліск, Іван. Пасля гэтага дня ўслухоўваліся, каб пачуцьспсўсамай галасістай птушачкі: “Ад Васіліска ісалавсй блізка".
5/23. Ефрасіння. Лявонцій, Міхал. Ісай, Ігнат, Якуб, Хвсдар, Дзмітры. Аўрам. Пятро. Іван. Васіль, Кастусь, Давыд, Мікіта, Даніла. Андрэй. Раман. Адрыян. Аляксандр. Гснадзь.
6/24. Сымон. Мікіта, Мялснцій, Сцяпан, Іван. Серапіён, Калінік, Хвсдар. Калі ў гэты дзеньстаяла цёплае надвор'с, то для пчаляроў існавала прафссійная прыкмста: "Калі выйдзсць рой перад Янам. будзсць зямсц панам”. Нсзапознсны вылст пчол абяцаў багаты мсдазбор.
7/25. Іван, Фсрапонт.
8/26. Карп, Гсоргій. Макар. Аверкій. Алсна. Іван.
9/27. Ферапонт. Ніл. Кіпрыян. Фоцій, Іона. Іван, Хвядора. 10/29. Мікіта, Ігнат. Яўціхій.
11/29. Іван, Хвядосся. "Хвядосся-каласяніца — жыта каласіцца".
12/30. Ісак. “На Ісака адбываюцца змяіныя вяселлі".
13/31. Ерма, Ярмія. Кансц усякай сяўбы ў большасці мясцін: "Прыйшоў Ерамсй — больш несей".
14/1. Пакутнік Юстын і Харытон. У гэты час сслянін звычайна аглядассвае пасевы. што і адбілася ў прыказцы: "Юстын цягне ўверх каноплі, Харытон — лён”.
15/2. Нічыпар. Іван. Ульяна, Варлам.
16/3. Клаўдзій. Іпацій. Павсл, Дзяніс. Паўла, Дзмітрый. Лук’ян, Юльян.
17/4. Мітрафан, Мяфодзій, Севярын, Засіма.
18/5. Дарафсй. Канстанцін. Хведар. Аляксандра. Іона. Маркіян. Нікандр, Леанід. Георгій.
19/6. Вісарыён. Ларывон. Іона, Фёкла.
20/7. Хвядот. Клаўдзій, Марксл. Калерыя, Марыя.
21/8. Хведар, Васіль. Яфрэм, Засіма. У гэты дзень паатмас-
ферных з’явах спрабавалі прадказаць надвор’е і ўраджай: “На Тодара рдса — лста сухое і ўраджайнае", “На Тодара раса — канапель паласа”.
22/9. Кірыл Аляксандр, Фёкла, Марфа, Марыя.
23/10. Цімафей. Васіль. Іван. Аляксандр, Антаніна, Феафан.
24/11. Варфаламей, Варнава.
25/12. Анупрэй, Пётр, Ганна, Арсень, іона, Аўксенцій, Сцяпан, Андрэй, Феафіл. 3 імем Анупрэя ў сялянскім календары звязвалі паспяванне на узвышшах суніц. Па гаспадарках прынята было сеяць да абеду якое-небудзь бслае зерне, а па абедзе — чорнас (грэчку). Выкананнс гэтага правіла гарантавала ўдачу, што пацвярджала прыказка “Хто на Нупрэя пасее грэч, той будзе бліны печ". Часам жа лічылі, шіо трэба толькі заворваць пад грэчку, а ссяць яе назаўтра.
26/13. Акуліна-грачышніца.
27/14. Еліссй, Мяфодзій, Мсціслаў. Георгій.
28/15. Іона, Рыгор. Мадэст, Еранім, Хведар, Лазар. Яфрэм, Аўгусцін, а таксама прарок Амос. Пасеяны незадоўга перад гэтым авес тым часам прабіваўся скрозь зямлю зялёнымі парасткамі.
29/16. Ціхан, Яўтропій.
30/17. Мануіл, Савел, Ісмаіл. “На Мануіласонца застойваецца”. ■
У ліпені работы ў полі і на агародзе прыбаўляецца. Большасць “ліпеньскіх” прыказак гавораць менавіта аб працы: “Ліпень косіць і жне, доўга спаць не дае” (здаецца, самой прыродаю адмераны былі доўгія сонечныя дні, каб чалавек паспеў управіцца з усімі гаспадарчымі клопатамі); “Хто ў ліпені на полі пацее, таго ўзімку і печка пагрэе”. Ліпень селянін называе “гаручым” (спякотным), але яшчэ не “даручым” (не надта шчодрым), як наступныя за ім месяцы. А каб ураджай не падвёў, каб “даручасць” зямлі спраўдзілася пад канец лета і увосень, трэба добра папрацаваць. Характар месяца, які з’яўляецца ядром лета, адлюстраваны ў прыкмеце-прыказцы: “Ліпень што спаліць агнямі, тое залье слязамі” — маўлцў, надвор’е звычайна ўраўнаважанае, з чаргаваннем сонца н дажджу.
1/18. Лявонцій, Іпацій, Фядул.
2/19. Іуда, Варлам, Паісій, Засіма, Іван.
5. Зак. 5089.
33
3/20. Мяфодзій, Глеб, Андрэй, Гурый, Іна, Рыма, Апанас, Міна.
4/21. Юльян, Цярэнцій, Юлій.
5/22. Яўсей, Зінон, Галакціён, Ульяна.
6/23. Агрыпіна, Арцём, Гсрман.
У ноч з 6/23 на 7/24 — Купаллс (Купала, Ян, Іван). Калі кульмінацыяй зімовых падзсй былі ў народным жыцці Каляды, то адпавсдным па значнасці святам улетку з’яўлялася Купалле (царкоўнае свята Ражство Іаана Хрысціцеля), якос адзначалася дзень у дзень праз паўгода. Напярэдадні гэтага свята збіралі квсткі на вянкі, рабілі запасы лскавых раслін ад рознай нсмачы. Асаблівую ўрачыстасць святу надавала купальскас вогнішча. Дзяўчаты і хлопцы з усёй вёскі сцягвалі розную старызну (атопкі, абноскі, нспрыгодны посуд, палазы, якія ад’ездзілі свой век), а таксама трасцкі ссохлы “май” і вывозілі ўсё гэта за сяло, дзс мсркавалася гуляннс. Туды ж увсчары накіроўваліся вяскоўцы з купальскімі псснямі. Агонь для вогнішча здабывалі ад трэння драўляных брускоў. Як сімвал сонца ўздымалі на шасцс запаленас кола. Полымя купальскага вогнішча надзялялася ачышчальнай сілай, хлопцы і дзяўчаты скакалі праз яго. Моладзь забаўлялася гульнямі, варажбою, вадзіла карагоды, спявала пссні.
Купалка Йвана на вулку звала: Іван-Іванішча, хадзі на йгрышча іупяй, Купалка, здаровснька, Нскалі йгрышчы мне гуляці: Нада жыіа пільнаваці, Каб дзсвачкі не хадзілі, Майго жыта не тапталі I красачак нс шчыпалі, 1 вяночкі нс звівалі, На галовачцы не насілі, IІа вулачцы не хадзілі, Малойчыкаў не звадзілі.
3 Купаллсм звязана адна з самых рамантычных лсгенд бсларускага народа пра папараць-квстку. Всрылі, што ў купальскую ноч на папараць сыходзіць агонь Псруна, і яна ўспыхвае яркім цвстам, цвіцс апоўначы нскалькі імгнснняў, і трэба паспсць ухапіць яс. “Хто гэту квстку здабудзе, будзс мсць усё, чаго толькі яго душа пажадас"; “...можа тады ведаць усс, што на свсцс робіцца”. Нсдасягальнасць папараці-кветкі ў бсднага чалавска атаясамлівалася з багаццсм, з закапанымі нсмаведа-
КНІГІ ОНЛАЙН
