Більярд а палове дзесятай
Генрых Бёль
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 366с.
Мінск 1993
то мы гэтым разам не
можам абысціся без Вас, што Вы не можаце ўзяць удзел ва ўсім, але радзіме таксама патрэбныя людзі, патрэбныя якраз такія людзі, як Вы.
Я займаўся будаўніцтвам казармаў, фартоў, лазарэтаў; ноччу ў сваім лейтэнанцкім мундзіры я кантраляваў пасты на мосце; немаладыя ўжо камерсанты ў яфрэйтарскім рангу, банкіры — простыя салдаты — рупліва аддавалі мне чэсць, калі я падымаўся на мост па сходах і ў святле кішэннага ліхтарыка бачыў непрыстойныя малюнкі, накрэмзаныя на пясчаніку падлеткамі, што вярталіся дамоў пасля купання; каля ўвахода на мост пахла мужчынскасцю ў самым яе пачатку. Дзесьці вісела шыльда: «Міхаэліс — вугаль, кокс, брыкеты», а намаляваная рука паказвала дарогу да сховішча тавару Міхаэліса; і я цешыўся са сваёй іроніі, сваёй вышэйшасці, калі унтэр-афіцэр Грэц дакладваў мне: «Пост пры мосце: унтэр-афіцэр і шэсць чалавек; ніякіх здарэнняў...» і рабіў жэст рукою, які, здаецца, я бачыў у тэатральных камедыях; я казаў: «Вольна!», распісваўся ў каравульнай кнізе, ішоў дадому, пакідаў на вешаку каску і шаблю, ішоў у пакой, дзе сядзела Еганна, клаў галаву ёй на калені, выкурваў цыгару і нічога не казаў; яна таксама не казала нічога, толькі вяртала Грэцу паштэты з гусінае пячонкі; калі ж абат Святога Антонія дасылаў нам хлеб, масла і мёд, яна раздавала іх іншым; я нічога на гэта не казаў і ўсё яшчэ атрымліваў сняданак у Кронэравай кавярні: сыр з папрыкай дзве тысячы чатырохсоты раз; я па-ранейшаму даваў кельнеру пяцьдзесят пфенігаў на чай, хоць ён не хацеў браць грошай і настойваў на тым, каб заплаціць мне ганарар за праект ягонага дома.
Еганна вымавіла тое, пра што я думаў; яна не піла шампанскага пад час прыёму ў каменданта гарнізона, не ела паштэту з заечага мяса і адмаўляла ўсім, хто запрашаў яе да танцаў; яна вымавіла ўголас: «Найяснейшы дурань...» — і здарылася так, як быццам у казіно каля Вільгельмавага рова запанавала ледніковая эпоха; у поўнай цішы Еганна 92
паўтарыла: «Найяснейшы дурань...» Там былі генерал, палкоўнік, маёры — усе з жонкамі, я — толькі што выпечаны обер-лейтэнант, упаўнаважаны па будаўніцтве ўмацаванняў; ледніковая эпоха запанавала ў казіно каля Вільгельмавага рова; аднаму маладзенькаму харунжаму прыйшла ў галаву думка натхніць аркестр на вальс; я ўзяў Еганну пад руку, павёў да каламажкі; была цудоўная восеньская ноч; шэрыя калоны маршыравалі да прыгарадных станцый; ніякіх здарэнняў.
Суд гонару. Ніхто не наважваўся паўтарыць словы Еганны; гэткіх блюзнерстваў не фіксавалі нават у пратаколах: яго вялікасць — найяснейшы дурань... ніхто б не наважыўся напісаць такога; яны казалі толькі: «Тое, што сказала Вашая малжонка...» — а я казаў: «Тое, што сказала мая жонка...» — і не казаў тое, што я павінен быў бы казаць, што я згодзен з ёю; я гаварыў толькі: «Яна цяжарная, панове; два месяцы засталося; страціла двух братоў — ротмістра Кільба і харунжага Кільба — абодвух у той самы дзень; у яе памерла дачушка ў 1909 годзе» — а я ж ведаў, што павінен быў сказаць: «Я, паны, згодзен з ёй», мне было вядома, што кпіць — гэта замала, што гэтага заўсёды будзе замала.
— He, Леанора, гэтага скрутка распакоўваць не трэба; тое, што ў ім ёсць, мае толькі пачуццёвую вартасць; ён лёгкі, але каштоўны: гэта корак ад бутэлькі. Дзякуй за каву; калі ласка, пастаўце філіжанку на падваконне; я дарэмна чакаю, чакаю сваю ўнучку, якая звычайна ў гэты час робіць хатнія заданні там, на тэрасе; я забыўся, што канікулы яшчэ не скончыліся; паглядзіце, адсюль можна зазірнуць у вокны Вашага рабочага пакоя, Вас таксама я часам бачу за вашым пісьмовым сталом... і Вашыя прыгожыя валасы. Чаму раптам задрыжала філіжанка, зазвінела, нібы ад грукату друкавальных машын; ці ўжо скончыўся перапынак на абед, ці былі ўжо звышурочныя гадзіны, ці будаўнічыя дакументы на белай паперы і пасля полудню друкаваліся і ў суботу?
Немагчыма злічыць тыя раніцы, калі я чуў тое дрыжанне, калі, абапёршыся локцямі аб падаконне, глядзеў я з гэтага месца на вуліцу, на светлыя валасы, пах якіх я ведаў ад ранішняе імшы; занадта моцнае сваім пахам мыла заглушыла б прыгожыя валасы; правільнасць тут замяняла парфумы. Я ішоў следам за ёю, калі яна пасля імшы без чвэрці дзевяць ішла каля Грэцавай крамы, а пасля ўваходзіла ў дом нумар восем. У жоўты дом з надпісам: «Д-р Кільб, натарыус». Я назіраў за ёю, чакаючы ў дворніцкім пакоі сваіх газет; святло спадала на яе, на яе мілы твар, крыху спанатраны ў службе справядлівасці: яна адчыняла дзверы канторы, аканіцы, пасля выстаўляла шыфры сейфаў, адчыняла сталёвыя дзверы, якія, здавалася, маглі расціснуць яе; яна правярала змесціва сейфа, а я мог праз вузкі завулак Модэстгасэ заглядаць у сейф і бачыць на верхняй паліцы старанна выведзены на кардоннай шыльдачцы надпіс: «Праект абацтва Святога Антонія». Там ляжалі ўжо тры вялікія пакеты з пячаткамі, што выглядалі, нібы раны. Толькі тры пакеты, і кожнае дзіця ведала прозвішчы тых, хто дасылаў паперы да іх: Брэмокель, Грумпэтэр і Волерзайн. Брэмокель, дойлід трыццаці сямі неагатычніх цэркваў, семнаццаці капліц і дваццаці аднаго будынка кляштараў і лякарняў; Грумпэтэр, стваральнік толькі трыццаці трох неараманскіх касцёлаў, толькі дванаццаці капліц і васемнаццаці лякарняў; трэці пакет, дасланы Волерзайнам, які пабудаваў толькі дзевятнаццаць цэркваў, толькі дзве капліцы, толькі чатыры бальніцы, але затое меў у сваім актыве сапраўдны сабор.
— Ці чыталі Вы, пан лейтэнант, абвестку ў «Ды Вахт»? — спытаў парцье, і я прачытаў над ягоным зарагавелым пальцам радкі, якія ён мне паказаў: «Сёння апошні тэрмін надаслання праектаў абацтва Святога Антонія. Ці ў нашых маладых архітэктараў бракуе адвагі?» Я засмяяўся, згарнуў газету ў трубку і пайшоў на сняданне ў Кронэраву кавярню; кельнеравы словы, сказаныя кухару праз акенца кухні, прагучалі нібы старажытная, завучаная на працягу стагоддзяў
літургія: «Снеданне пану архітэктару Фэмелю, як звычайна». Хатнія гаспадыні, божыя служкі, банкіры — гоман галасоў каля паловы на адзінаццатую. Нататнік з выявамі авечак, змеяў, пеліканаў; пяцьдзесят пфенігаў кельнеру на чай; дзесяць — гатэльнаму служку, усмешка прыдзверніка, калі я даваў яму ў руку шторанішнюю цыгару, прымаючы ад яго пошту. Потым я стаяў тут, адчуваючы локцямі дрыжанне друкарскіх машын, бачыў унізе, у Кільбавай канторы, вучня, які пад самым акном вадзіў нажом для паперы. Я ўскрыў допіс, уручаны мне прыдзвернікам: «...У нас ёсць магчымасць ад сённяшняга дня прапанаваць Вам месца галоўнага праекціроўшчыка; калі гэта будзе адпавядаць Вашаму жаданню. Мы будзем ставіцца да Вас як да члена сям’і; гарантуем зычлівыя адносіны з боку тутэйшага грамадства. Шырокія магчымасці кантактаў і адпачынку...» Гэтак мяне прываблівалі кампаніяй мілых дачок архітэктара, ладнымі бяседамі за горадам, пад час якіх маладыя людзі ў круглых капелюшах на ўскрайку лесу наліваюць сабе піва з бочак, а маладзенькія дзяўчаты распакоўваюць бутэрброды і частуюць усіх; пасля можна рызыкнуць запрасіць якую-небудзь з іх патанцаваць на свежаскошаным лузе, калі маткі, што са страхам пералічваюць гады сваіх дачок, пляскаюць у ладкі, захопленыя гэткай грацыёзнасцю; а калі ўсе выпраўляюцца на праходку па лесе, праводзіць паненак пад рукі, бо яны любяць спатыкацца аб карані дрэваў; а калі надарыцца выпадак — бо адлегласці ў лясной цемры неўпрыкмет павялічваюцца,— дык пацалаваць паненку ў ручку, у шчаку, у плячо; а па дарозе дадому, у сутонні, праз ціхія лугі, на якія выбягаюць з лесу сарны, як бы наўмысна дзеля гэтага замоўленыя, калі пачынаюць гучаць спевы, пералятаючы ад брычкі да брычкі,— тады ўжо можна шэптам прызнацца, што ў цябе трапіла Амурава страла. I несліся дадому спакутаваныя сэрцы, параненыя душы.
I я напісаў ветлівы адказ: «...дазволю сабе вярнуцца да Вашай ласкавай прапановы пасля заканчэння маёй прыватнай вучобы, якая змушае мяне яшчэ пэўны час заставац-
ца ў горадзе...», заклеіў канверт, прыляпіў марку, вярнуўся да свайго акна і зірнуў уніз, на Модэстгасэ; ножык для паперы пабліскваў, нібы штых; калі хлопец-вучань пачынаў рабіць усё хутчэй, два гатэльныя служкі грузілі дзіка на рачны вазок; я пакаштую ягонага мяса ўвечары, пад час супольнай вячэры «Нямецкіх аматараў спеваў», буду змушаны слухаць іх жарты, а яны не будуць цяміць, што я смяюся зусім не ад іхніх жартаў, а з іх саміх; іх жарты былі мне гэтаксама агідныя, як падліўкі, што падаваліся да страваў; і я смяяўся сваім смехам тут, наверсе, каля свайго акна, і ўсё яшчэ не ведаў, ці я смяюся ад нянавісці альбо ад пагарды? Я ведаў толькі адно: гэты смех не быў выкліканы радасцю.
Дзяўчаты-практыканткі ў Кільбавай краме паставілі грыбы ў белых кошыках побач з забітым дзіком; у гатэлі «Прынц Генрых» кухар ужо ўзважваў прыправы, а ягоныя памочнікі вастрылі нажы; маладыя кельнеры ўсхвалявана папраўлялі перад люстэркамі вузлы на гальштуках, завязаныя дзеля практыкі, 1 пыталіся ў жонак, якія стаялі, схіліўшыся над прасавальнай дошкай — пара, што ўздымалася над пераніцаванымі штанамі, запаўняла кухню: «Ці павінен я цалаваць біскупаў пярсцёнак, калі надарыцца няшчасце яго абслугоўваць?» Хлопец-вучань па-ранейшаму ўзмахваў ножыкам для паперы.
Гадзіна адзінаццатая і пятнаццаць хвілін: я вычысціў свой чорны гарнітур, праверыў вузел аксамітнага шыявяза, насунуў на галаву капялюш, выцягнуў кішэнны каляндарык, які быў велічынёю не болып за плоскі запалкавы карабок, адгарнуў яго і прачытаў: «30 верасня 1907 г. у 11.30 уручыць Кільбу праект. Запатрабаваць распіску».
Увага! Занадта часта я, складаючы планы на будучыню, выконваў у сваім уяўленні гэту працэдуру: спускаюся долу, пераходжу цераз вуліцу, траляю ў пярэдні пакой канторы:
— Я хацеў асабіста сустрэцца з панам натарыусам. — У якой справе?
— Я б хацеў перадаць пану натарыусу праект: Конкурс «Абацтва Святога Антонія».
Толькі хлопец-вучань выкажа здзіўленне, перастане вымахваць ножыкам для паперы; пасля, аднак, засаромеўшыся, павернецца зноў тварам да акна, да сваіх фармуляраў, памятаючы наказ: «Сакрэтнасць, найперш сакрэтнасць!» У гэтым доме, дзе ўбоства лічылася за добры густ, дзе на сценах віселі партрэты продкаў, рупных у правасуддзі, дзе чарніліцам было па восемдзесят, а ножыкам для паперы — па сто пяцьдзесят год,— тут пры поўным маўчанні ажыццяўляліся велічэзныя па маштабах гешэфты, тут цэлыя гарадскія кварталы мянялі сваіх уладальнікаў, тут заключаліся шлюбныя кантракты, у якіх прадугледжваліся штогадовыя сумы на дробныя выдаткі, якія перавышалі пяцігадовы заробак канторскага чыноўніка; але таксама тут натарыяльна пацвярджаўся закладны акт сумленнага шаўца на дзве тысячы марак; захоўваўся тастамент нямоглага пенсіянера, згодна з якім яго ўлюбёны ўнук павінен атрымаць у спадчыну начны столік; тут пад пячаткай таемнасці вяліся справы ўдоў і сіротаў, рабочых і мільянераў — у абліччы лозунга, што вісеў на сцяне: «Правая рука іх поўная дарункаў». He было прычыны зважаць, калі малады мастак у атрыманым ад дзядзькі ў спадчыну пераніцаваным чорным гарнітуры прынёс абгорнуты канцылярскай папераю скрутак з эскізамі, мяркуючы, што праз гэта ён можа патурбаваць асабіста пана натарыуса. Кіраўнік канцылярыі запячатаў скрутак з планамі, выціснуў на сургучы герб Кільбаў — авечку, у якой з грудзей пырскае струмень крыві; тым часам светлавалосая зграбная з выгляду дзяўчына пісала распіску: «У панядзелак, 30 верасня 1907 г., у 11.30 раніцы архітэктар пан Генрых Фэмель перадаў...» Ці ў тую хвілю, калі яна ўручала мне распіску, яе бледны твар не быў азораны бляскам спазнання? Я быў шчаслівы, што адбылося тое, чаго я не прадбачыў, бо яно даводзіла мне, што час — гэта нешта рэальнае, існае; напраўду ж існаваў гэты дзень, гэтая хвіля; тое было даведзена не мною: я і сапраўды спусціўся ўніз па сходах, пасля перайшоў на другі бок вуліцы, зайшоў у пярэдні пакой канторы; тое было даведзена не хлоп-
цам-вучнем, які падняў галаву
КНІГІ ОНЛАЙН
