Більярд а палове дзесятай
Генрых Бёль
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 366с.
Мінск 1993
ябраваў са Шрэлам, яны разам хадзілі ў госці да Трышлера; Шрэлаў бацька быў кельнерам у шынку, які належаў Трышлераваму бацьку; яны наладжвалі сабе забавы на старых чоўнах, на спісаных пантонах, вудзілі рыбу, забраўшыся ў лодку.
Ен спыніўся перад распранальняй, пачуў галасы, гаману: ахрыплыя ў міфічным запале хлопцы гаварылі пра легендарны палёт мячыка; нібыта мячык той знік у звышчалавечых сферах.
— Я ж бачыў, як ён ляцеў-ляцеў, нібы камень, пушчаны з волатавай прашчы.
— Бачыў яго, той мячык, што ўдарыў Роберт.
— Чуў яго, той мячык, што ўдарыў Роберт.
— Яны яго не знойдуць, таго мячыка, што ўдарыў Роберт.
Калі Фэмель зайшоў у распранальню, яны змоўклі; у гэтым раптоўным маўчанні адчуваўся страх; яны амаль смяртэльна паважалі яго — які зрабіў тое, у што ніхто не здолеў бы паверыць, пра што ніхто не здолеў бы расказаць; хто з жывых сведкаў наважыўся б апісаць палёт таго мячыка?
Басанож, накінуўшы на плечы вялікія ручнікі, яны шпарка пабеглі ў душ; застаўся адзін Шрэла: ён быў ужо апрануты, бо пад душ не хадзіў; і толькі цяпер Роберту прыйшло ў галаву: Шрэла ніколі не прымаў душ пасля гульні, ніколі не здымаў з сябе футболку; ён сядзеў на зэдліку, на твары была жоўтая і блакітная пляма, вакол вуснаў, з якіх ён ужо абцёр кроў,— вільготны след; на руках і плячах былі відаць сінякі ад удараў мячыка, які «отаўцы» ўсё цяпер яшчэ недзе шукалі; седзячы так, Шрэла адкасаў рукавы сваёй шмат разоў мытай кашулі, надзеў куртку, выцягнуў з кішэні кніжку і пачаў чытаць: «Увечары, калі званы звястуюць мір...»
Было непрыемна вось гэтак застацца сам-насам са Шрэлам, прымаць падзяку гэтых халодных вачэй, занадта халодных нават каб ненавідзець — толькі ледзь прыкметны рух павекаў, няўлоўная ўсмешка як падзяка яму, выратавальніку, які нанёс той удар; Фэмель усміхнуўся ў адказ, таксама ледзь заўважна; потым павярнуўся да бляшанай шафкі, знайшоў там сваю адзежу і хацеў ужо як найхутчэй, не прыняўшы душ, вымкнуць з распранальні; на сцяне над ягонай шафкай нехта выбіў у тынку надпіс: «Фэмелеў удар, 14 ліпеня 1935 г.».
Пахла скурай — ад гімнастычных прыладаў, ссохлай зямлёю — што паабтрэслася з футбольных, гандбольных і бейсбольных мячоў і грудкамі пазабівалася ў шчыліны бетоннай падлогі; у куце стаялі брудныя бела-зялёныя сцяжкі, сохлі развешаныя футбольныя сеткі, тырчала надламанае вясло; пад трэснутым шклом віднеўся пажоўклы дыплом: «Піянерам футбола, пачатковаму класу гімназіі святога Людвіга. 1903 г. Прэзідэнт зямельнага ўрада»; калектыўнае фота ў выдрукаваным лаўровым вянку; з гэтага фота на яго глядзелі васемнаццацігадовыя хлопцы 1885 года нараджэння з моц-
нымі цягліцамі; вусатыя, з жывёльным аптымізмам глядзелі яны ў будучыню, якую рыхтаваў ім лёс; ім было наканавана гнісці пад Вердэнам, сцякаць крывёю ў балотах Сомы альбо яшчэ праз пятнаццаць гадоў на могілках герояў Шато-Цьеры быць аб’ектам прымірэнчых выказванняў, якія ўпісваюць турысты па дарозе ў Парыж, паддаўшыся настрою гэтага месца, у размоклую ад дажджу кнігу наведнікаў; пахла жалезам, пахла выспяваючай мужчынскасцю; звонку сюды пранікала вільготная імгла, што цягнулася лагоднымі воблакамі ўдоўжкі рачных берагоў; з карчмы, што паблізу, далятала пераднядзельная гамонка нізкіх мужчынскіх галасоў, хіхіканне афіцыянтак, бразгатанне піўных кухляў, а ў канцы калідора пачыналі рабіць сваё гульцы ў кеглі, каціліся шары, расстаўляліся кеглі, чулася трыумфальнае «ах!» і «ох!» — як сведчанне расчаравання, гучала на ўвесь калідор, пранікала ў распранальню.
Прыжмурваючыся ў паўзмроку, стуліўшы плечы ад прахалоды, Шрэла сядзеў перад ім, і ён не мог болей адцягваць тае хвілі; яшчэ раз праверыў, ці добра завязаны гальштук, расправіў апошнія складачкі на каўняры спартыўнай кашулі — ох, падцягнуты, заўсёды падцягнуты,— глыбей схаваў канцы шнуркоў на туфлях, спраўдзіў, ці ёсць у партманеце грошы, каб даехаць дадому; а між тым з душа паявіліся першыя хлопцы, усё яшчэ гамонячы пра «Робертаў удар».
— Пойдзем разам?
— Пойдзем.
Яны падняліся патаптанымі бетоннымі сходнямі, на якіх ляжала непрыбранае смецце яшчэ ад мінулае вясны: паперкі ад цукерак, пачкі ад цыгарэт; яны ўзышлі на дамбу, дзе спацелыя весляры якраз усцягвалі лодку на зацэментаваную прыстань; моўчкі ішлі яны разам па дамбе, што вяла сярод нізкай імглы быццам бы на другі бераг ракі; гудкі параходаў, чырвоныя ліхтары і зялёныя — на сігнальных рубках суднаў; каля верфі ў паветры ўспыхвалі чырвоныя іскры, вымалёўваючы на шэрым фоне адмысловыя фігуры; моўчкі яны дайшлі да моста, у паўзмроку падняліся ўгору па сходах,
побач на сценах з пясчаніку былі ўвекавечаныя жаданні маладых людзей, што вярталіся тут пасля купання дамоў; грукат таварнага цягніка, што праімчаўся па мосце, даў ім магчымасць памаўчаць лішнія пару хвілін: на заходні бераг везлі партыю шлаку; чыгуначнікі сігналілі ліхтарамі, свісткі кіравалі цягніком, які пачаў заварочваць на правую каляю; унізе ў тумане ішлі на поўнач караблі, жалобнае дудзенне рагоў папярэджвала аб смяротнай небяспецы, разляталася, поўнае смутку, над вадою; гэты гоман, на шчасце, не даваў весці размову.
— I я тады спыніўся, Гуга, абапёрся аб парэнчы, тварам да ракі, выцягнуў з кішэні цыгарэты, даў адну Шрэле, ён прыкурыў мне, і мы курылі моўчкі, а за нашымі спінамі цягнік, грукочучы, ужо з’язджаў з моста; унізе пад намі ціха плылі на поўнач цугам грузавыя баркасы; з-пад покрыва імглы даносіўся іх мяккі плёскат; толькі зрэдку вочы ўлоўлівалі пабліскванне іскраў над карабельнымі камбузамі; на колькі хвілін усё сціхла, пакуль наступнае судна не прайшло пад мостам на поўнач — на поўнач, да туманаў Паўночнага мора,— а мяне ахапіў страх, Гуга, бо я мусіў зараз спытацца ў яго і ведаў, што калі зраблю гэта, мяне зацягне вір, з якога я ўжо не здолею выбрацца; гэта была, напэўна страшэнная таямніца, дзеля якой Нэтлінгер рызыкаваў выйгрышам сваёй каманды, а «отаўцы» згадзіліся, каб гульню судзіў Бен Вакс; цяпер была амаль што непранікальная цішыня, і гэта надавала вялікую вагу пытанню, якое я павінен быў задаць і якім я мусіў абцяжарыць вечнасць; я ўжо развітваўся, Гуга, яшчэ не ведаючы, куды і ў імя чаго я збіраюся рушыць; я развітваўся з цёмнаю вежай Святога Севярына, што ўзвышалася над густым слоем імглы, з бацькоўскім домам, які стаяў недалёка ад гэтай вежы і ў якім мая маці якраз заканчвала накрываць на стол да вячэры, папраўляла срэбранае начынне, асцярожна расстаўляла кветкі ў вазончыкі, адпіваючы з графінаў, каштавала віно: ці гэта белае ахало-
джана добра, а чырвонае — не? Субота, якая святкавалася ўрачыста, як шабас; маці ўжо разгарнула імшал, каб паводле яго тлумачыць нам нядзельную літургію сваім пяшчотным голасам, што гучаў нібы вечны адвент; голасам ад слоў «Пасві авечак маіх»; я развітваўся з сваім пакоем, вокны якога глядзелі ў сад, а ў тым садзе старажытныя дрэвы стаялі ў пышнай зеляніне; у тым садзе я заглыбляўся аддана ў матэматычныя фрмулы, у строгую крывізну геаметрычных фігур, у празрыстыя, як зіма, стэрэаметрычныя пабудовы, што ўзнікалі пад маім цыркулем, пад маім пёркам з тушшу — там я рысаваў кірхі, касцёлы, якія збіраўся калі-небудзь пабудаваць. Шрэла стрэліў недакуркам у туман, што сцяліўся ў нас у нагах; чырвоная кропка, круцячыся, паляцела долу; Шрэла з усмешкаю павярнуўся да мяне, чакаючы майго пытання, якога я яшчэ не задаў; ён страсянуў галавою.
Ланцуг ліхтарняў на беразе ясна вылучаўся на фоне густога слоя імглы.
— Хадзем,— сказаў Шрэла.— Яны ўжо блізка, хіба не чуеш?
Я чуў, як яны ідуць, балюстрада ўжо дрыжала пад іхнімі нагамі: яны размаўлялі пра мясціны, куды яны неўзабаве збіраюцца выехаць на вакацыі — Альгой, Вэстэрвальд, Бадгаштайн, Паўночнае мора,— яны гаварылі пра Робертаў удар. На хаду мне было лягчэй задаць яму тое пытанне.
— Чаму,— спытаў я,— чаму? Хіба ты яўрэй?
— He.
— Дык хто тады?
— Мы — авечкі,— адказаў Шрэла,— і пакляліся, што ніколі не пакаштуем бычынага прычасця.
— Авечкі,— я баяўся гэтага слова.— Што гэта, нейкая секта? — спытаў я.
— Можа, і так.
— Але ж не партыя?
— He.
— Я не здолею,— сказаў я,— я не змагу быць авечкаю. — Ты хочаш пакаштаваць бычынага прычасця?
— He,— адказаў я.
— Есць такія пастыры,— сказаў ён,— што не пакідаюць свайго статка.
— Хутчэй,— сказаў я,— хутчэй. Яны ўжо блізка.
Мы спусціліся цёмнымі сходамі з заходняга боку, а калі мы апынуліся на вуліцы, я на хвіліну завагаўся; мне трэба было паварочваць дадому направа, а Шрэле — налева; але я пайшоў за ім, налева, дзе вуліца паварочвала да горада і вілася паміж дрывотняў, вугальных шупак і гародчыкаў. За першым паваротам мы спыніліся, ужо ў густой паласе туману, і сталі сачыць за ценямі хлопцаў з нашай каманды, што, нібы чорныя постаці, рухаліся на балюстрадзе моста. Мы чулі, як гулка адбіваюцца іх крокі, чулі гоман іх галасоў, калі яны сыходзілі ўніз, чулі гучнае рэха ад іх падкаваньіх боцікаў, чулі, як нечы голас крыкнуў: «Нэтлінгер, Нэтлінгер, пачакай!» Моцнае рэха ад гучнага Нэтлінгеравага голасу пераляцела цераз раку і, разбіўшыся аб быкі моста, вярнулася да нас, а пасля згубілася недзе за намі, у гародчыках і сховах крамаў — рэха Нэтлінгеравага крыку: « А дзе ж гэта падзелася наша авечка з ейным пастырам?» Залп смеху, адбіўшыся некалькі разоў, зваліўся на нас, нібы чарапкі разбітай пасудзіны.
— Ты чуў? — спытаў Шрэла.
— Чуў,— адказаў я.— Авечка і пастыр.
Мы глядзелі на цені тых, што ад нас адсталі і ішлі цяпер балюстрадаю, глуха гучалі ў праходзе іх галасы, потым, калі яны выйшлі на вуліцу, галасы пагучнелі, адбіваючыся ад выгібаў моста: «Робертаў удар...»
— Мне трэба,— сказаў я Шрэле,— ...мне трэба ведаць усё дакладна.
— Хадзем,— адказаў ён,— я табе пакажу.
Мы прабіраліся навобмацак праз туман, уздоўж агароджаў з калючага дроту, потым убачылі драўляны паркан, які пах яшчэ свежай драўнінай і свяціўся жаўтаватым колерам; лямпачка над замкнутай брамай асвятляла эмаліраваную шыльдачку: «Міхаэліс — вугаль, кокс, брыкеты».
Ці пазнаёш гэтую дарогу? — спытаў Шрэла.
— Пазнаю,— адказаў я,— сем гадоў таму мы часта хадзілі тут разам і гулялі ўнізе ў Трышлераў. А дзе цяпер Алоіс?
— Ён шкіпер, як і даўней яго бацька.
— А твой бацька па-ранейшаму кельнер у прыбярэжнай карчме?
— He, ён цяпер у Верхнім Порце.
КНІГІ ОНЛАЙН
