КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
I я цэлы дзепь чытаў вершы Бадлера, Верлена, Верхарна і іншых... 1942.III.15. Дзвесце шэсцьдзесят сёмы дзень вайны. Сёння дзень майго нараджэння. Мне споўнілася 55 гадоў... Я стаміўся, знясілены ад голаду і холаду, змучаны маральпа, зламаны віхурай падзей, але я не стары, я не «адсталы». Я яшчэ дастаткова адчуваю ў сабе сіл, каб змагацца, а калі будзе патрэбна — памерці... Што ж рабіць? Жыццё пражытае. He ўдалося, праўда, тры-пяць гадоў пражыць спакойна, заняцца сваімі кнігамі, калекцыямі, незакончанымі задумамі... Прыйшлі ліхія часы. Увесь свет, уся наша планета ў полымі агню. Устаў рана. Апранаўся каля печы, Якое шчасце грэцца ў халодным пакоі каля цёплай печы. Яна была напалена на ноч і да раніцы яшчэ не астыла. Сяджу цяпер за сталом. Праўда, у пакоі развал, ад распаленай буржуйкі ідзе едкі дым і есць вочы... Але якое шчасце, што яшчэ каля мяне М. Ф. Яна бадзёрыцца. Зараз гатуе каву. Няхай у мяне стынуць рукі, і яна і я ў зімовых паліто (на дварэ зноў мароз— 19°!), але мы жывём. I яна і я любім адзін аднаго... — Дарагая мая Кічы (так я заву свайго вернага сябра і жонку М. Ф.), падыдзі да мяне... I я цалую яе, такую худзенькую, пастарэлую... А яна ўсміхаецца мне сваімі яшчэ праменнымі вачамі, чыстымі, пяшчотнымі, ласкавымі. — Радасць мая, апора мая, сябар мой, верная, радасная жонка мая... Я не канчаю. Я пра сябе думаю: «Няўжо скончылася наша жыццё, усё скончылася?..» I ганю, ганю гэтыя думкі. He трэба іх. Мы садзімся піць каву. Я грэю рукі М. Ф. На стале ў мяне Петрарка, Верхарн, Ал. Блок... Колькі думак, вобразаў!.. Мы яшчэ жывём!» Кніга многа значыла і многа рабіла ў ленінградскай блакадзе. Лепінград — горад, насычаны кнігаю, кніжнымі зборамі: дзяржаўнымі, інстытуцкімі, прыватнымі. Магчыма, па колькасці кніг на жыхара гэта быў першы горад у краіне. Прычым кнігі сабраліся першакласныя, рэдкія, антыкварныя. Ленінград славіўся сваімі букіністамі. Перад вайною на Ліцейным праспекце вялікая частка ніжніх паверхаў была занятая кнігарнямі. Уздоўж садовых агароджаў стаялі латкі букіністаў. I бліжэйшыя вуліцы — Бялінскага, напрыклад,— таксама былі заняты кнігамі. Тут можна было знайсці ўсё ці амаль усё — стары французскі раман, брашуры першых гадоў рэвалюцыі, царкоўную кнігу, нямецкія тэхнічныя даведнікі. Букіністы ў валёнках, у футрах, паляпваючы рукавіцамі, хадзілі ўздоўж латкоў, заваленых кнігамі, дзе корпаліся аматары. Ад блакады кніга моцна цярпела. Яе палілі пажары, яна гінула пры бамбёжцы, ёю, нарэшце, палілі ў буржуйках, плітах, ёю распальвалі, ёю абаграваліся, і за гэта нельга асуджаць людзей. Але кнігу і абаранялі, яе ратавалі. Ёсць цудоўныя расказы работпікаў Публічнай бібліятэкі, якія ў самы галодны, роспачны час перацягвалі ў сховішчы прыватныя бібліятэкі памерлых збіральнікаў, вучоных, бібліяфілаў, тыя зборы, што засталіся безгаспадарнымі, ратавалі кнігі з разбамблёных дамоў. Цягнулі іх на санках, па тачках, на сабе праз увесь горад у кнігасховішча Публічкі. Ніхто не прымушаў іх, не было такіх распараджэнняў, нічым гэта праца не заахвочвалася. Яны любілі кнігу, яны служылі кнізе, таму яны яе ратавалі. Але гэта прафесіяналы-кніжнікі. А былі проста ленінградцы, піцерцы, патомныя піцерскія інтэлігенты. Вось што расказала нам Зінаіда Аляксандраўна Ігнатовіч, якая працавала ў навукова-даследчай лабараторыі харчовай гігіены. Зінаіда Аляксандраўна загадвала там аддзелам. Да рэвалюцыі яна прайшла шлях, даволі тыповы для дзяўчат, што ўзняліся да асэнсаванай працоўнай дзейнасці на карысць людзям: здалёк прыехала ў Пецярбург, паступіла ў Жаночы медыцынскі інстытут, паехала працаваць на халеру, потым на тыф... Сціп- лая, але па-сапраўднаму ідэйная, інтэлігентная працаўніца. Расказаны ёю эпізод — тыпова ленінградскі. «...У блакаду мы засталіся ўдваіх з мужам. Ён быў худы. Ён перастаў працаваць ужо ў сорак другім годзе, не змог працаваць. Але ён быў неймаверны аматар кніг. Мая дваюрадная сястра была прафесарам, і яе ўдалося нейкім чынам літаральна ў кастрычніку ўжо, з цяжкасцю, але ўсё-такі эвакуіраваць на Вялікую зямлю. Ад’язджаючы, япа мпе сказала: «Усе рэчы я кінула. Як будзе магчымасць, дык калі-небудзь паглядзіце, што там ёсць, таму што я з сабою нічога пе магла ўзяць». Ну, вясна ў Ленінградзе ў сорак другім годзе затрымалася, яшчэ ў красавіку быў снег вельмі доўга. Нарэшце дні насталі доўгія, і я кажу свайму мужу: «Давай усё-такі з’ездзім да Верачкі, паглядзім». У нас кватэра засталася пустая, усе эвакуіраваліся. Сусед-інжынер памёр, жонка яго была на фронце. Пяць пакояў, а мы жылі толькі ўдваіх, болып нікога не было. Мы звязалі двое санак і павезлі іх. Сястра жыла каля Марсава поля, нам трэба было прайсці, напэўна, кіламетры два, цераз Няву, паўз Біржу. Ну, мы памаленьку пайшлі, падышлі да Біржы. I тут пачаўся страшны абстрэл: снарады падалі то ў ваду, то каля Біржы. Я кажу: «Давай абыдзем вакол Біржы, там усё-такі цішэй». Прыйшлі мы ў Верачкіну кватэру. Ну, кватэра ўся адчыненая, ніякіх рэчаў, канечне, няма, але шафы з кнігамі цэлыя. «О-о! — узрадаваўся муж.— Кнігі, кнігі ж цэлыя! Я кнігі вазьму!» Я, ведаючы ўжо яго слабасць, кажу: «Ведаеш што? Толькі бяры самыя цікавыя, таму што мы і з пустымі санкамі ледзь-ледзь даехалі». Але калі ён усё адабраў, я бачу — поўныя санкі, двое санак, вось колькі кніг навязана. Я кажу: «Столькі кніг?» А муж сказаў: «Як можна кінуць Дастаеўскага? Калі кінуць, дык іх жа спаляць!» Паехалі з гэтымі санкамі. Перайшлі зноў Няву каля Біржы, і зноў пачаўся абстрэл. Я кажу: «Давай зноў завернем сюды». Калі мы пачалі заварочвацца, я гляджу: раптам ён пабялеў, хоп — упаў! А я, галоўнае, як цяпер памятаю, мы ж доўга пражылі, пражылі дружна, а я, уяўляеце, думала не пра тое, што ён памёр, а як я яго да.дому дацягну?!! Вось я і цяпер памятаю гэтае адчуванне! He тое, што ён памёр, што я страціла яго, а як я яго мёртвага дацягну?! Вось я яго паціхеньку пад рукі на прыступкі гэтай Біржы ўцягнула. Паклала. Пачала глядзець пульс, паціхеньку з’явіўся пульс. Разумееце!!! Ён там пасядзеў гадзіну, прыйшоў да прытомнасці. Ну, вядома, каб ён вёз санкі, ужо не магло быць і гаворкі. Кінуць кнігі таксама нельга. Пайшлі мы. Я яго вяду пад руку і цягну вось гэтыя самыя санкі ўнізе. А яго я ледзьве дацягнула да кватэры. На другі дзень раніцай ён з пасцелі ўстаць не мог. Я яму пакінула такую-сякую ежу, а сама пайшла ў інстытут. — А санкі з кнігамі там, унізе, засталіся? — Але, так і засталіся. Прыходжу з працы, бачу: canid пустыя! Во, жах які, думаю, чалавек ледзь не памёр з-за кніг, а пехта на распал узяў! Пачала падымацца да сябе наверх. Калі я дайшла да чацвёртага паверха, чую дзіўны такі гук, нібыта сабака ідзе на чатырох лапах, вось так во шлёпае! Я думаю: адкуль у сорак другім годзе сабака? Даўно ж усіх сабак з’елі. Калі я паднялася на пляцоўку чацвёртага паверха, бачу такую карціну: муж, у яго ззаду торба з кнігамі, і ён на карачках нясе гэтыя кнігі!!! Пабачыў мяне, сеў і кажа: «Вось не паспеў! Думаў да твайго прыходу перанесці». Ісці ён ужо не мог. Так ёп на карачках, як сабака, перацягаў усе кнігі». Зразумець, нават падзяліць любоў да кніг быццам бы і няцяжка з нашага спакойна-сытага часу. Хто не кінецца цягнуць неспадзявана атрыманую кніжную спадчыну сёння! Але каб зразумець і падзяліць тую любоў да кніг і тыя пачуцці, трэба сапраўды паставіць сябе на месца блакадніка-ленінградца — адчуць, хаця б уявіць той стан крайняй вычарпанасці, калі, здавалася, усе думкі, апрача галоўнай — аб хлебе надзённым, высмактаны голадам. Ленінградская інтэлігенцыя... руская інтэлігенцыя... Часта спрабуюць гэтыя паняцці звесці да адукацыі, да выхавання. Але гэта нешта іншае. Чалавек памірае ў самым простым і грубым значэнні гэтага слова — і ўсё роўна ідзе па кнігі! Як многа можа чалавек! Вось чаму так важныя для ўсіх пас блакадныя ўспаміны — у іх адкрываюцца незвычайныя сілы чалавечае душы ў надзвычайным яе стане, пра што ніхто не ведаў, магчымасці, якія ў звычайным жыцці застаюцца нерэалізаванымі. Набліжаецца вясна. Яна прыходзіць марудна, надта марудна. На «Дарозе жыцця» яе не падганяюць, наадварот, там баяцца, не хочуць цёплага сонца, спяшаюцца, па- куль лёд трывалы, хутчэй, хутчэй завезці ў Лепінград чым больш прадуктаў, эвакуіраваць людзей. Першымі ажывалі дзеці. А. П. Грышкевіч запісаў 13 сакавіка ў сваім дзённіку: «У адным з дзіцячых дамоў Куйбышаўскага раёна адбыўся наступны выпадак. 12 сакавіка ўвесь персанал сабраўся ў пакоі хлопчыкаў, каб паглядзець бойку двух дзяцей. Як пасля высветлілася, яна была разгарэлася па «прынцыповым хлапечым пытанні». I дагэтуль былі «схваткі», але толькі на словах, з-за хлеба. Загдом тав. Васільева кажа: «Гэта самы радасны факт на працягу апошніх шасці месяцаў. Спачатку дзеці ляжалі, потым пачалі спрачацца, пасля ўсталі з ложкаў, a цяпер — пябачапая справа — б’юцца. Раней бы мяяе за падобны выпадак знялі з пасады, цяпер жа мы, выхавацелі, стаялі, гледзячы на бойку, і радаваліся. Ажыў, значыць, наш маленькі народ». У тыя самыя сакавіцкія дні 1942 года Г. А. Князеў запісвае: «Бурда, сапраўдная бурда дыміцца на стале. I мы прагна сёрбаем, хлябтаем, як галодныя псы... Але побач у мяне кніга, поўная думак іскрыстых, сакавітых, часам парадаксальных і спрэчных — «Пра паэзію ў Бібліі» В. В. і аловак для нататак. Я бяру з яе тое, што мпе патрэбна, жывое і не пабляклае дагэтуль, а астатняе, як шлак, пакідаю... Бурда з...— я нават не ведаю з чаго! — здаецца пам «страваю багоў». Бадай што, самае этычнае ў ёй — гэта пара, што ад яе ідзе, цяпло. М. Ф. прынесла лішні кавалак хлеба, які вымепяла на рынку на кашулю. Якое шчасце яшчэ жыць так! I буржуйка сёння не дыміць. М. Ф. вычысціла ад сажы трубы. Што яшчэ трэба? Адно: хоць якая-пебудзь упэўпепасць у заўтрашпім дпі ці пават бліжэй — у сённяшнім вечары. Нельга ж так жыць, сапраўды,— цяперашпім момантам, імгнепнем, без усякай будучыпі (я, капечпе, кажу пра асабістую будучыню). 1942.III.18. Дзвесце сямідзесяты дзеяь вайны. Сёння нечакана а другой гадзіне дня наш Васільеўскі востраў быў жорстка абстраляны. Я вяртаўся з Архіва па набярэжяай са сваімі думамі... Раптам паветра над Нявою пачало рвацца, як шоўк. I адразу недзе загрукатала. Наперадзе ад мяне прахожыя ўжо ляжалі на снезе. Усё гэта было ашаламлялыіа нечакана...