КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
I тут мне незразумелыя тыя думкі, якія клікалі ад розуму да прыроды, да адмаўлешія культуры. Усё маё жыццё — служэнне ёй, і ўвесь сэнс жыцця ў стварэнні яс, у выпраўленні, у апрацоўцы культуры. Будучыня чалавецтва — гэта культурная будучыня, росквіт культуры. Чалавецтва дасягне гэтай ступені свайго развіцця і сапраўды стане культурпым чалавецтвам. Вось што падбадзёрвае мяне ў цяжкія, змрочпыя дні, якія перажывае цяпер чалавецтва. Вось што падымае мяпе на барацьбу з тымі заадпо, хто змагаецца за гэта будучае культурпае чалавецтва. «Наша эра», што вядзе свой адлік ад «нараджэння Хрыста», альбо мусіць апраўдаць сябе (а яна пе апраўдала і не можа апраўдацьі), альбо павінна змяніцца новай «напіай эраю», нараджэннем новага культурнага (сапраўды культурнага) і гуманнага чалавецтва. Шмат каму, і мне ў тым ліку, здавалася, што такая эра пачалася 25 кастрычніка (7 лістапада) 1917 rofla. Будучыня пакажа, ці так гэта. Ва ўсякім разе, для мяне другой эры пакуль няма. 3 гэтай жа эраю ў мяне ёсць будучыня, я кажу смела «ў мяне», няхай я нават заўтра загіну: тут «у мяне» і «ў нас» зліваецца. 1942.11.10. Дзвесце трыццаць чацвёрты дзень вайны. Лютаўскі снежны дзень. Рэдкія гарматныя залпы. Прахожыя. Саначкі. Нябожчыкі. Бурыя плямы на снезе. Паваленыя падпоркі каля магазінных дзвярэй; фанерныя лісты замест шкла ў вокнах дамоў. Развалены кузаў грузавога аўтамабіля насупраць сфінксаў. Слуп са старымі афішамі, што засталіся ад лета. Шкляная вітрына на універсітэцкай рашотцы з апошнім паведамленнем Інфармбюро ад 1 лістапада і вельмі ўстарэлымі карыкатурамі. Гадзіннік, што паказвае фантастычны час... Вось і ўвесь мой шлях. Гэтымі днямі чакаецца другая эвакуацыя акадэмічных супрацоўнікаў. Выязджаюць усе, хто можа! «Петербургу быть пусту»... Няўжо здзейсніцца старое і жахлівае прароцтва! ...Я спяшаюся жыць. Думкі напаўняюць мой мозг: вось, напрыклад, учора і сёння я занатаваў думкі аб Манеле-Імгненні. Ёсць такая паэма ў Марселя ПІвоба, якая ўразіла мяне яшчэ гадоў 35 таму назад сваёй арыгінальнасцю і вытанчанасцю самага адмысловага ўпадніцтва. Чытаў я яе, памятаю, у выкладзе А. Амфітэатрава. I мне чамусьці захацелася выкласці гэту паэму па-свойму... Зараз ноч; дзесьці, і, відаць, не так далёка ад нас, падаюць цяжкія снарады. Войкне, уздыхне недзе зямля ад удару, і заходзяць, задрыжаць сцены дома. Потым зноў напружаная цішыня. Стрэлаў я не чую ў тым калідорыпярэдняй без акон, дзе мы жывём. I вось у гэтыя напружаныя хвіліны, калі дастаткова аднаго такога выпадковага пападання, каб ні ад гэтых лісцікаў, ні ад нашага жытла, можа, ад нашага дома нічога не засталося, я пішу паэму аб Манеле. Захапіўшыся, я не прыслухоўваюся да жахлівай пачной цішыні, якая парушаецца глухімі ўдарамі і ўздрыгваынем сцен дома. Вось чаму дарагая мне цяпер гэта быццам бы недарэчы тут, у запісках пра вайну, такая далёкая тэма. Мы яшвём нервова. Шмат хто ад галоднага ці паўгалоднага існавання атупелі альбо падурнелі. Іншыя апусціліся, нервуюцца, сварацца. Трэба ж неяк жыць, падаваць прыкметы жыцця. Лепш ужо складаць паэму аб Манеле, чым праклінаць усіх і ўсё і мучыцца ад бяссілля што-небудзь выправіць навокал, змяніць у сваім жыцці. Памерці пяцяжка, паміраць вельмі цяжка...» ВЫЯЗДЖАЕ 900 ТЫСЯЧ * У дзённіку Г. А. Князева ўжо дзвесце сорак чацвёрты дзень вайпы. «1942.11.20. Пятніца. Жыхары нашага злашчаснага горада кідаюць усю сваю маёмасць, жытло, дзе яны ўсё-такі мелі дах, блізкіх, калі яны слабыя, пакідаючы іх паміраць, і пакідаюць Ленінград. Да Фінляндскага вакзала ідуць маладыя, старыя, мужчыны і жанчыны, вязуць на саначках захоплены скарб, па некалькі пакетаў на чалавека. Вялікае высяленне. А той, хто застаецца, сціскае губы і маўчыць. У вачах затоеная нуда і трывога. А ў іншых, наадварот, поўная абыякавасць. Будзь што будзе! Я выконваю свой абавязак бытапісца. Я зазіраю ў кожны твар, у кожныя вочы сустрэтага мною чалавека. Намагаюся ўсё заўважыць, усё запісаць, што бачу па маім малым радыусе. А цяпер перада мпою задача — падрыхтаваць да здачы ў Архіў Акадэміі навук мае рукапісы і друкаваныя матэрыялы. Хочацца таксама запісаць і свае даўно задуманыя літаратурныя творы, урыўкі ўспамінаў, якія асвятляюць мінулае. Карацей кажучы, падвесці вынікі. ...«Пакуль Архіў Акадэміі навук будзе цэлы, і вашы рукапісы будуць у поўнай захаванасці»,— супакойваў я эвакуіраванага з універсітэтам дацэнта. Трэба і мне спяшацца прыводзіць у парадак свае рукапісы і паперы. Холад замінае працаваць у маім кабінеце, а ў той дзірцы, у якой я цяпер жыву, не павернешся. Mae * Прыкладна столькі жыхароў было эвакуіравапа з Лепінграда ў 1942 годзе — у цяжэйшых умовах. рукапісы за малым выключэнпем нікому пе вядомы матэрыял, ніколі не друкаваўся. Цяпер, калі гіпе шмат матэрыялыіых і культурных яомяікаў асабліваіі каштоўнасці, маюць значэнне і менш важныя дакументы. Mae рукапісы, бадай што, таксама заслугоўваюць у такім выпадку аховы і захавання. У іх усё маё жыццё. У студзені я стварыў канчатковую схему для прывядзення ўсіх маіх папер у парадак і прыняў рашэнне здаць іх на часовае захаванне, а ў выпадку маёй смерці — на сталае захаваппе ў Архіў Акадэміі навук. А ці захаваецца хоць ён сам? Цяпер усе мае думкі засяроджаны на тым, як бы падтрымаць затухаючае жыццё ў Архіве Акадэміі, якім я загадваю, і захаваць яго як адзін з самых выдатных архіваў па гісторыі рускай культуры і асабліва навукі за два з лішнім стагоддзі. А сіл і ў мяне і ў супрацоўнікаў становіцца ўсё менш... 1942. 11.22. Дзвесце сорак шосты дзень вайны. Худзее не па днях, а па гадзінах М, Ф. Цяпер яна ў размеркавальніку, дзе павінпы даць кавалак мяса. Пайшла з рапіцы, не паеўшы. Учора з раніцы да вечара працавала, бегала на рынак мяпяць, у сталоўку па кашу. Баюся, не хопіць у яе сіл. А ў мяне хопіць? Мацуюся. Але часам зусім трачу сілы. Зайшла студэнтка A. В. Нехарошава-Карпінская. У яе засталося ўсяго тры экзамены — і універсітэт быў бы скончаны. Яна не эвакуіруецца, і яе выключаюць. Ва універсітэце вельмі мпога хваляванняў: ехаць, не ехаць? Нехарошава не едзе з-за маці, якой дарога сама па сабе была б цяжкаю. Там не лепш будзе, тут не горш, «Там мы бежанцы, тут у нас ёсць дах, такія-сякія рэчы, якія мы можам мяпяць». Дзве яе цёткі, маці і яна змагаюцца ўчэпіста і моцна за жыццё. Дзед іх, Аляксандр Пятровіч Карпінскі, уклаў у іх вялікую волю да жыцця, жыццяздольнасць. «Мой першы жах змяніўся злосцю,— сказала яна мне.— Калі я перажыву вайну і мне будзе гадоў 50, я напішу ўспаміпы. Я ўсё папішу, што людзі забудуць. Альбо пе схочуць успамінаць. Цяпер жа ніхто нічога не запісвае: не час, а тыя, што бягуць з Ленінграда, будуць толькі пра сябе расказваць. Таму я ўсё стараюся запомніць, каб пасля запісаць». Я пі словам, вядома, не абмовіўся, што менавіта цяпер пішу ўсё, што бачу, піто думаю, што перажываю. Цяпер, пепасрэдна, пе баючыся супярэчпасцяў, расцягнутасці, паўтораў. Бо такое жыццё. А тое, што будзе пісацца пасля ў выглядзе ўспамінаў, будзе далёка не тое, што мы перажываем цяпер. ...Наўскасяк ад нашага дома, каля самага моста пастаўлены тры цяжкія артылерыйскія гарматы. На набярэжнай зноў ваепнае ажыўленне, яно нагадвае верасень. Увесь час, пакуль ехаў па службу, стралялі. Снарады разрываліся недзе ў раёне Неўскага, Садовай. Усё ўбачанае пакінула вельмі цяжкае ўражанне. Нас чакаюць наперадзе вялікія выпрабаванні... I надарваны арганізм М. Ф., папружапая нервовая воля яе пе вытрымалі сёнпя: заплакала... Я гляджу на яе з ціхім затоепым страхам — пачарнела, асунулася, учора паскардзілася на піжпюю дзясну... Сёння яна і рапіцай устала даволі слабаю, а зараз працуе: прынесла дроў з падвала на наш трэці паверх, запаліла ў печы — буржуйцы, паставіла варыць меіпп за паўфупта гароху на дваіх на два дні, усё, што мы маем па картках да канца першай дэкады. «Бадай, я не вытрымаю»,— кажа М. Ф. ціха і коратка. I слёзы, буйныя, коцяцца па маленькім зморшчаным, старэчым(!) твары маёй выключна стойкай жопкі-сябра. Магчыма, што і не вытрымаем! Пытаўся сёння на службе, чым мы можам памагчы Л. В. Мадзалеўскаму. Высветлілася, пічым!.. Жонка яго наўрад ці выжыве. Магчыма, што і ёп сам асуджаны. Страшпа пра гэта падумаць збоку! Жыццё паша ўскладпяецца з кожпай гадзінаю. 3 горада спяшаюцца выехаць усе, хто можа. А наперадзе?.. «Наперадзе,— кажа мая М. Ф.,— поўпая безнадзейнасць». Я яе супакойваю, бяру сябе ў рукі. Дастаю кніжкі вершаў. Упіваюся імі. «Ты па-філасофску глядзіш па жыццё,— кажа мне М. Ф.,— а я яго люблю проста... Разумееш, люблю жыццё»... Пасля палудпя асляпляльна ззяе сонца над белым покрывам Нявы і яе набярэжных, прыцярушапых толькі што выпаўшым свежым спегам. Ехаў, заслапяючы твар ад сліпучага сонца, і думаў: у мяпе ёсць яшчэ вось гэта — с а п р аў д п а е і м г п е п п е. Япо ёсць. А аб будучыні не трэба думаць! Але па службе я тте падаў і выгляду... Быў бадзёры, ажыўлепы; размаўляў з доктарам гісторыі Апдрэевым, які пешта гатаваў каля пліты. Спрабаваў аргапізаваць аднаўлеппе работ у Архіве. 3 пліты ад палаючых там «спраў», як заўсёды, ляцеў попел, перада мною сядзелі панурыя, стомленыя, галодныя людзі накшталт ледзь пе ўміраючай Цветніковай, якая вярнулася пасля хваробы, і балюча сціскалася маё сэрца. Дома — і холад і развал; і найстрашнейшае — безнадзейнасць нашага існавапня. Але я яшчэ не здаюся! ...Так многа перадумана за гэты час. Многае запісвалася мною, але не ўсё. Безумоўна, мае запісы патрабуюць стараннай рэдакцыі. Але пакуль мне хацелася паспець запісаць хоць частку сваіх думак, перажыванняў, няхай нават і без дастатковай сістэмы і вытрыманасці стылю... Мая паспешлівасць апраўдана. Сёння на тратуары мне трэба было прапусціць сустрэтыя мною здвоепыя сапачкі. На іх ляжаў нечы труп, клапатліва і любоўна зашыты ў блакітпую плюшавую коўдру. I сам не ведаю чаму, я неяк здрыгануўся. Чаму? Гэта ж такая прывычная карціна ў Ленінградзе пашых дзён. Іншыя з прахожых і «вокам не міргнулі»! Залішпяя нервознасць, адчувальнасць? Ну, як хочаце называйце. Здрыгапуўся. Мепавіта з-за гэтай блакітнай плюшавай коўдры. На многія трупы глядзеў абыякава, загорнутыя ў мешкавіну ці анучы. А вось блакітны колер коўдры па марозпым сонцы быў такі яркі, што адбіўся ў вачах, як і той блакітны колер, які сляпіў вочы за сонцам.