КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
дзілася на свой лёс. Цяпер яна пастарэла, пацямнела, паблажэла, а ёй яшчэ няма і трыццаці. Відаць, яна была неблагая ў маладосці. Гнуткая, тонкая, з прыродным розумам і тактам, яна ў 17—20-гадовым узросце, напэўна, была прыгожая і прывабная дзяўчына. А яшчэ маладзейшаю, мабыць, нагадвала незабыўны вобраз дзяўчынкі-татаркі, намаляваны Львом Талстым у «Каўказскім палонніку». Жыццё ў Фані склалася і без таго нялёгкае з трыма дзецьмі, а цяпер і зусім зрабілася цяжкім; ледзьве дае сабе рады з сям’ёй і службаю. 3 ёю жыве старая, маці мужа, сама як дзіця, за якою патрэбен догляд. Фапя марыць эвакуіравацца, паехаць з дзецьмі на сваю радзіму, у Пензенскую вобласць. Hi адна эвакуацыя, пачынаючы са жніўня, не ўдалася. Зараз Фаня, як і ўсе мы, перажывае асабліва цяжкія дні. Пакуль яе моцпая ыатура вытрымлівала, ці вытрымае цяпер? Андрэеў, таксама пастарэлы, пацямнелы, знаходзіць у сабе сілы і волю пераадольваць усе цяжкасці. Калі М. Ф. паводле майго даручэння давялося наведаць Архіў, яна і ўбачыла гэту бытавую карцінку новага архіўнага жыцця. У М. Ф. і Андрэева гаворка нечакана перайшла на грамадскія прыбіральні. — За кілаграм хлеба пайшоў бы чысціць прыбіральні,— кажа Андрэеў,— а цяпер дастаткова і таго, што выпошу ўсё гэтае дабро раніцай і вечарам з кватэры. — А мы не ўсё выносім,— устаўляе М. Ф. — Дык, значыць, у вас дзейнічаюць прыбіралыіі? — He, на поўдні ж ацяпляюцца кізяком, вось і мы спальваем. Самая сучасная размова, праўда, не салонная. 1942.II.4. Дзвесце дваццаць восьмы дзень вайны. Яшчэ адзін дзень вайны. Нічога не ведаю, што робіцца на зямным шары. Тыя крошкі звестак, што паведамляюць у газетах, па радыё, уласна кажучы, нічога не даюць, каб асэнсаваць тое, што адбываецца ў свеце. «Мы занялі пункт Л., аддалі пункт В. ...Трафеі такія і такія...» Нічога сапраўды не прасвятляюць. Куды ідзе чалавецтва? Чым скончыцца гэтая лютая бойня? Калі скончыцца? Страшныя пытанні... I, можа, цяпер непатрэбныя яшчэ, паколькі зусім немагчыма іх якяебудзь вырашыць, прадугледзець паперад хоць частковае іх вырашэнне. Ясна цяпер толькі тое, што вайна будзе доўжыцца яшчэ пекалькі гадоў, а мы ў Ленінградзе не вытрывалі і паўгода! Ці працягваць мне свае запісы, раз абмежаваўся яшчэ больш мой радыус? Рашаюся працягваць. Мой далёкі сябар, чытаючы гэтыя лісткі, выкіне ці абміне тое, што яму будзе нецікава, непатрэбна. А я дакладна не ведаю, што патрэбна і піто непатрэбна. Вось, напрыклад, мужчынскі касцюм каштуе цяпер паўтара-два кілаграмы хлеба. Дарэчы, суседка абмяняла такім чынам касцюм на адну чацвёртую частку хлебнай карткі і, каб не дзяліцца пі з сыпам, ні з цёткаю, абвясціла, што картку згубіла. Калі ўдасца пахаваць нябожчыка на могілках, дык не ўсе могуць удастоіцца «індывідуальнага пахавання» ў асобнай магіле, а закапваюцца ў «траншэі», так што цяпер часта кажуць: «Як бы не трапіць у траншэю» альбо «Глядзі, трапіш у траншэю». Гэта для мовазнаўца. А вось рэжысёру. На вуліцы натоўп. Усе апрануты вельмі кепска, але затое некаторыя жанчыны «шыкуюць», выпусціўшы з-пад спадніцы легалізаваныя штаны ў выглядзе шаравараў чырвонага, карычпевага і нават блакітнага колеру. А іншыя нават без спадніцы засталіся ў ніжніх штанах. Замест галаўных убораў носяць часта касыпкі. I мужчыны і жанчыны часта закрываюць хусткаю альбо белаю павязкай рот і нос. На нагах часцей за ўсё валёнкі, часцяком неверагодна стаптаныя. Засталіся яшчэ «дамы» ў вынашаных каракулях альбо пашарпаных вавёрчыных футрах, вельмі распаўсюджаных у апошнія гады. Па набярэжнай многа ходзіць «сухапутных маракоў», самых сапраўдных цывільных, апранутых у ваенна-марскую форму. Некаторыя жанчыны таксама ходзяць у ваеяна-марской форме, і ім яна надзвычай пасуе. Трэба яшчэ дадаць дзеля паўнейшага каларыту, што, напрыклад, Яўгенія Аляксандраўна Талмачова-Карпіпская ходзіць у доўгай да пятаў спадніцы, як хадзілі жанчыны гадоў сорак таму назад, так што падол валачыўся па зямлі. I па галаве ў яе нязменны капялюшберэт амаль той самай даўнасці. 1942.11.8. Дзвесце трыццаць другі дзень вайны. Ліхаманкава спяшаюся жыць... Дзіўны, рэдкі каля мяне чалавек, жонка-сябар М. Ф. Сёння яна імянінніца... Сёння ўначы, як заўсёды, прачнуўся ў апраметнай цемры і абдумваў сваю самую ўлюбёную тэму пра Хрыста, гэтага дзіўнага настаўніка любові і міласэрнасці з далёкай Галілеі. Мы, уласна кажучы, нічога не ведаем пра яго, апрача прыгожай хвалюючай легенды пра лету- ценніка, што загінуў. Усё жыццё я быў звязаны з гэтым вобразам — мараю пра шчасце чалавецтва, пра любоў, дараванне. Жыццё ўвесь час уносіла йапраўкі, ірвала мару і нарэшце зноў, яшчэ раз жорстка распяла яе...» Г. А. Князеў не проста падводзіць вынікі сваёй працы, сваіх думак і не толькі сумуе над неажыццёўленымі сваімі плапамі. I пе ў тым справа, што ён, разлічваючы ў глыбіні душы, што «папера больш жывучая за чалавека», гэтыя планы ўносіць у свае запісы (там ёсць і падрабязныя разлікі, як рэарганізаваць архіўную справу, як рацыянальней пераабсталяваць сховішча Архіва і г. д.). Дзённікі Князева зафіксавалі не толькі духоўную працу аднаго з ленінградцаў-блакаднікаў, разлічаную на будучыню, але і той факт, што такая праца (заўтрашняя) ленінградцу пеабходная была дзеля таго, каб застацца чалавекам сёння. Найдаражэйшыя яму, выпакутаваныя думкі: пра трагічныя спробы выратаваць свет любоўю, пра «звычайную» любоў, каханне мужчыны і жанчыны, і, нарэшце, пра сэнс чалавечага існавання — усё, усё ідзе ў радок, каб процістаяць крыўднай, абразлівай сітуацыі, калі ад нейкіх там «грамікаў» хлеба залежыць так многа... «...М. Ф. не хапае ежы. Яна збірае рэчы, ідзе на рынак «атаварыць» іх. Зноў «ускіпела». Уся пакрылася чырвонымі плямамі, калі я пасумняваўся, што пры яе слабасці і прастудзе наўрад ці мэтазгодна — паводле маёй тэорыі «рацыяяалыіай эканоміі» — ёй будзе стаяць на ветры на рынку. Хлеб ці крупы яна, магчыма, і здабудзе, але затое і зусім заляжа. Размаўлялі адяо з адным у нервовым напружанні, папружваючы ўсе сілы, каб стрымацца... Гэтак людзі вар’яцеюць. Разумна ці неразумна яны тады паводзяць сябе, паспрабуй разабрацца! Вось М. Ф. пайшла на рынак, а я зняў з сябе пояс, даўно прызапашаны, і прымерыў яго... Так, на ўсякі выпадак... М. Ф. вярпулася. Прынесла 100 грамаў (1/4 фунта) хлеба за сукенку. I шчаслівая. Вочы павесялелі... А мне лягчэй, што ёй лепей стала, і яшчэ больш балюча і сумна ад усведамлення, ад чаго мы, наш стан, настрой, адносіны залежаць!.. Ад чвэрткі фунта хлеба!.. Учора я і М. Ф. былі выбіты з каляіны. Да нас з’явілася Валя, якую мы хацелі зрабіць сваёй выхавапкаю. Мы былі на службе, і яна зайшла да суседзяў. Там расказала, што галодная, аслабла, што ў яе няма сіл і вось прыйшла начаваць да нас. Мы жывём у пярэдняй, і ў нас нават метра няма свабоднага, дзе можна было б пакласці чалавека. Сама Валя апусцілася, не мылася некалькі месяцаў, чорная ад бруду, валасы пазліпаліся ў камякі, завашывела, вочы памутнелі, твар ацёк ад празмернага спажыванпя вады. Пакуль сядзела ў іх, звалілася з крэсла. Што нам было рабіць? М. Ф. цвёрда аб’явіла, што ў нас няма дзе пачаваць. Тады яна аб’явіла, што ў яе няма сіл ісці дамоў. Яна прыйшла па справе. Яны з маці эвакуіруюцца, і ім патрэбны грошы, рэчы, прадукты!.. 3 сабою яна хлебнай карткі не прынесла. Давялося накарміць яе, даць грошай, не столькі, колькі прасіла яна (600— 700 руб.). Спярша М. Ф. дала 50 р., але тая выпрасіла яшчэ 20. М. Ф. прапанавала завезці яе на санках дадому, але высветлілася, што яе маці некуды павінна была схадзіць і Валя ўсё роўна не магла б трапіць дамоў. Яна засталася на ноч у суседзяў. Расказвала, што ўсе рэчы прадала ці абмяняла, а тое, што яшчэ заставалася, згарэла. На жаль, паліто, якое ёй падарыла М. Ф., пе было па ёй, нягледзячы на мароз. Паліто не згарэла, але і невядома, што з ім сталася... Страшэнны сум і раздвоенасць авалодалі мною і М. Ф. Што мы маглі б зрабіць? Узяць яе — гэта значыць паскорыць свой канец і нічога, па сутнасці, не ўладзіць. Аддаць ёй апошні кавалак, грошы... Сумленне, тое, што сумесна любіць, мілуе, су-мі-луе, патрабавала шчырага і яснага рашэння. Мы нічога не маглі зрабіць, апрача таго, што далі ёй. I сёння раніцай яна пайшла. Я так і не бачыў яе». Гэтая сітуацыя мучыць Князева не менш, чым голад. Так, абставіны, так, блакадпая рэалыіасць. Яны цалкам здольны заглушыць і сумненні, і мукі сумлення. Але гэтага ён таксама не жадае — нават дзеля палёгкі сабе. Накарміць чалавека, нават калі толькі кавалачкам хлеба і шклянкаю кіпетйю, у тыя дні азначала нямала. Нам, хто чытае гэта сёння, хацелася б, каб ён зрабіў яшчэ больш, каб, рызыкуючы сваім жыццём, пакінуў у сябе Валю. Але не было гэтага, не было, і хто пасмее асудзіць за гэта Кня- зева? Да таго ж пакінуць Валю ў сябе зпачыла ўскласці новыя клопаты на М. Ф., што згасала ад дыстрафіі; сам жа ён быў бездапаможны. «Ніколі я не мог прымірыцца з думкаю аб простым існаванні, быць толькі існавальнікам, як і не мог прыняць і іншую крайнасць — быць гноем будучыні. Тут шмат яшчэ нявырашанага, асабліва ў нашыя дні, калі дзесяткі мільёнаў чалавечых жыццяў павінны загінуць, каб жылі іхнія народы, да якіх яны належаць паводле свайго нараджэння. Усё жыццё я вырашаў пытанне пра бога, пра прыроду. Прызнаюся, усе гэтыя пытанні так і засталіся адкрытымі. Праўда, я няверуіочы. Але праўдзівей — я ад.хіліў ад сябе рашэнне гэтых пытаппяў. Япы вышэй за мяне. Я ведаю толькі, што бога, які б кіраваў светам паводле законаў любові, няма. А іншага бога я не ведаю і ведаць не хачу. Я сам сабе бог... Бог жа як тоеснасць з прыродаю, саматворчасць прыроды для мяне незразумелы. Западта велізарны сусвет, вялікія і складапыя яго законы, загадкавы пачатак жыцця, такая мудрагелістая канструкцыя жывёльнага цела і страшная ірацыяпальнасць прыроды. Часта прырода і мой чалавечы розум песумяшчальныя. Прырода незразумелая мне. Асабліва цяпер, у гэтыя жахлівыя дні чалавечай бойні разумных істот. Я захапляюся веліччу і прыгажосцю прыроды, але і дрыжу ад яе жорсткасці, ад яе слепаты, ад яе ірацыянальнасці. Прьірода дыялектычная і, паўтараю, ірацыяналыіая. Магчыма, гэта толькі на зямлі так здарылася, што чалавек — твор прыроды — усвядоміў гэту самую прыроду і закалаціўся ў страху перад нязведанымі таямніцамі яе.