КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
«Сапраўды, было, што выхоплівалі хлеб (у мяне ў тым ліку), але ж гэта хворыя на голад, звар’яцелыя людзі,— піша Кацярына Васільеўна Воўча р.— Hi тады, ні цяпер у мяне не стае сіл абвінавачваць іх. Я таксама адзін раз хацела адабраць хлеб, калі ў мяне дома ўсе паміралі і я ніяк не магла дастаць хлеба на два дні наперад. Раптам убачыла ў булачнай жанчыну карлікавага росту з цэлым боханам хлеба і пачала яе праследаваць, шукаць зручны момант, але ўсё-такі апамяталася і прыйшла ў жах ад сваіх намераў. Мабыць, я была яшчэ не зусім звар’яцелая...» Так, не толькі пра іншых, але і пра сябе такое, і вельмі шчыра расказваюць некаторыя блакаднікі: памяць мучыць. Гэта не тое веданне, якому можна радавацца, не тое адкрыццё, якім захочаш хваліцца. Але людзі апавядаюць: іх сённяшні погляд назад, на сябе ўчарашняга, на свае ўчарашнія ўчынкі, перажыванні, выказвае і боль, і жаласлівае здзіўленне, недаўменне. Няўжо я, няўжо мы Marni так думаць, так адчуваць?! Вось бацька пайшоў, і няма яго доўга — спачатку за яго неспакой, трывога, маці паслала дачку па яго маршруту шукаць — не сустрэла, не знайшла, цяпер толькі шкадаванне картачкі: прапала, нехта забярэ!.. Ды і калі пасылала, сказала: «Прывядзі, a калі не зможаш — забяры картку». Альбо: муж упаў на вуліцы, жонка з горыччу, з болем успамінае, што першае пачуццё было не жаль, што памрэ, а перапалох — як я яго мёртвага буду цягнуць, як давязу? Шмат што здольны перанесці чалавек і застацца чалавекам, пра гэта сведчыць большасць блакадных расказаў, дзённікаў. Трэба толькі ўлічваць усю складанасць праяўлення чалавечага... У сем’ях, дзе адносіны паміж людзьмі былі і да вайны ясныя, вышыня чалавечых паводзін дасягалася прасцей і лягчэй, з меншымі стратамі. Вось яшчэ адна ленінградская сям’я, лёс — Святланы Аляксандраўны Ціхаміравай. «...25 сакавіка сорак другога года мне хацелася зрабіць маме нейкі падарунак, у свае 14 гадоў што-небудзь купіць ёй. Кускавога цукру не было, пілаванага не было, быў цукар-пясок. He памятаю, па якой норме мы атрымлівалі. Раніцай, калі пілі чай, мама насыпала цукровага пяску ў сподачак бацьку, мне і сабе. I трэба было неяк непрыкметна ад гэтае порцыі аддзяліць нейкую частку, ссы- паць яе часам у жменю, часам пакінуць у сподачку, часам перакласці ў кішэню і пасля куды-небудзь ссыпаць. У мяне была такая даўняя вазачка. Я збірала цукровы пясок у яе. Месяцаў з два, напэўна, пайшло на гэта — не заўсёды ўдавалася. Бацька рабіў выгляд, што не заўважае, а мама як ішла да буржуйкі чай наліць — вось у гэты час я ссыпала. У нас заўсёды ў гэты час адмакаў клей у талерачцы на акне — такі, у выглядзе пліткі з шакаладу, адмакаў некалькі дзён. I гэты клей быў на снеданне, на абед. Хавала я гэты цукровы пясок. Калі ён трапляўся мне на вочы, дык мне ўсё хацелася абмакнуць у яго палец і пакаштаваць. Быў выпадак, калі мне хацелася ўночы ўстаць і басанож дайсці да гэтай вазачкі. Калі наступіў гэты дзень, я, памятаю, вельмі хвалявалася, і нават далоні былі мокрыя. Хацелася ўстаць раней за маму. Я паставіла на стол поўную вазачку з цукровым пяском: назбіралася, напэўна, грамаў 300! Ну, вядома, былі слёзы. Адразу ж гэты цукровы пясок падзялілі. Так святкавалі дзень нараджэння. А бацьку яшчэ да гэтага, у дзень Чырвонай Арміі, я падарыла паўсухара. He памятаю, як я яго сэканоміла». I сёння павучальна, як блакаднік адкрываў, пазнаваў свае духоўныя магчымасці. I іх таксама скарыстоўваў — узамен сіл фізічных, хлеба паўсядзённага. Апошняе не фраза, не словы толькі. Запісы Г. А. Князева чым далей, тым болып раскрываюць, як гэта практычна адбывалася. I самае дзіўнае, што такая замена хлеба надзённага хлебам духоўным, такая кампенсацыя — магчымая. Да пэўнай, вядома, мяжы, да пэўнай рысы... «1942.1.3. Сто дзевяноста шосты дзень вайны. Падымаюся павольна. Б’ецца сэрца. На кожную прыступку даю да дзесяці секунд. Нарэшце і нашы дзверы па пляцоўцы трэцяга паверха. Даіо ўмоўныя званкі: тры рэзкіх, адрывістых. 3 заміраннем сэрца прыслухоўваюся да крокаў М. Ф. Яна дома і чакае. Яна — мая гераічная жапчына, пакорліва і стойка пераносіць усе выпрабаванні і перш за ўсё голад. Як яна схуднела! Усё роўна як не 51-гадовая жанчына, а крохкая тоненькая дзяўчына. Цалую яе, адчуваю яе, сваю родную, блізкую жонку-сябра. Яна не страціла сваёй жаноцкасці і сваёй выключнай жаночай ахайнасці. Свецяцца яе цёмныя вочы на схуднелым твары. I я гляджу на яе з большым хваляваннем, чым закаханы юнак на сваю каханую. Якім героем паказала яна сябе. Я ведаў яе 24 з паловай гады як жонку-сябра, але не па- дазраваў у ёй такога запасу духоўнай энергіі, волі да пераадолеішя ўсіх цяяжасцей. Яна не страціла ні спагадлівасці да людзей, ні бадзёрага вясёлага тону, ні ўсмешкі, ні светлых унутрапай глыбінёю цёмпых чароўных вачэй... Руская дзіўная жанчына; дакладпей, руская па культуры, а па паходжанню, па натуры — зырапка: маці і бацька яе былі зыранамі. Гэты цудоўны народ пад націскам болып ваяўнічых, жорсткіх, грубых народаў быў адсунуты ў тайгу і тундру, ледзь не да самага берага бяскрайняга сцюдзёнага мора. Я яшчэ ў маленстве чытаў у падручніку геаграфіі: «Зыраяы характарызуюцца асаблівай сумленнасцю». Гэта аказалася праўдаю. Родпая, сумленпая, чыстая мая жонка-друг!.. Які я шчаслівы, што мы разам, дома. У пярэдняй, дзе мы жывём, мігціць лямпачка. Паліцца ў пліце. Пачыпаем абедаць... Талерка вады з нейкай крупкаю і галачкамі з чорнае мукі, змешанай з макухаю. Два-тры па 10—15 грамаў кавалачкі падсушанага хлеба, у пакупным выглядзе падабенства замазкі. I сёнпя больш нічога. М. Ф. марыць, што атрымаю ж я нарэшце як дырэктар Архіва Акадэміі павук СССР і яамстаршыні камісіі па гісторыі Акадэміі навук і навуковага савета акадэмічных навуковых архіваў картку першай катэгорыі, гэта зпачыць, картку рабочага, пра якую мы хадайнічаем, і гэтым зраўняюся ну хаця б з нашай прыбіральшчыцай — качагарам Урманчэевай. Асабліва не спыняемся на цяжкасцях харчавання, размаўляем з М. Ф. пра тое, што Шахматава і яе сын Алёша зусім аслаблі і гінуць; што ў нас у двары каля Архіва цэлую поч каля акпа праляжаў нейкі няшчасны, які памёр ад знясілення, і з яго паспелі ўжо сцягнуць боты; што некаторыя прадукты за снежань так і пе ўдалося атрымаць у лаўцы... М. Ф. падбадзёрвае сябе думкаю, што парэшце пры Акадэміі адкрываецца свой размеркавалыіік... Але, нягледзячы на ўсе намаганні, яна пе можа больш есці галачкі са змешанай з макухай чорпай мукі, атрыманай намі ў спежпі замест круп. I я даядаю з цяжкасцю, больш таму, каб пе хваляваць яе... Так капчаецца трапеза. 1942.1.5. Сто дзевяпоста восьмы дзень вайны. Загінулі ад знясілення і выпрабаванняў С. А. Шахматава-Каплан і яе шаснаццацігадовы сын Алёша, упук акадэміка Шахматава, хлопчык асабліва здолыіы і вялікі аматар астраноміі, несумпенна, мог бы праявіць сябе ў аблюбавапай галіпе і, напэўна, некалі быў бы выдатным вучоным, a mo- жа, нават і акадэмікам. На мяне і ўсіх нашых супрацоўнікаў гэтая навіна зрабіла ашаламляльнае ўражанне. Бацькі хлопчыка, што загінуў,— вучонага і мужа С. А.— няма з імі. Каб адшукаць яго, занесці яму ежы, маці і сын трацілі ўсе свае выхадныя дні і аддавалі свае апошнія крошкі. Пасля сілы іх аслаблі, і абое яны злеглі бездапаможнымі і асуджанымі. 1942.1.6. Сто дзевяноста дзевяты дзень вайпы. На навуковьш пасяджэнні камісіі па гісторыі Акадэміі яавук я зрабіў даклад «Да гісторыі замяшчэння акадэмічпых кафедр за ўвесь час іспавання Акадэміі (1925—1941)». Пасяджэнпе адбывалася пад старшынствам акадэміка I. Ю. Крачкоўскага. Прысутнічалі A. I. Андрэеў, Л. Б. Мадзалеўскі, П. М. Стулаў, М. В. Круцікава і іншыя. Можа, гэта мой апошпі павуковы даклад». Так, жорсткую, але і высокую праўду спазналі людзі, што перажылі ленінградскую блакаду. Праўду пра чалавека, пра яго магчымасці. «Нават не верыш, што гэта было з табою...» — пісалі пам пасля публікацыі першых раздзелаў «Блакаднай кнігі». He верыцца самім блакаднікам, што маглі такое выпесці. I тая дасведчапасць — на ўсё астатняе жыццё: сапраўды, усё пераадолелі ленінградцы!.. Здзіўленне гэтае і ведашіе гэтае добра перадае, пацвярджае выпадак, пра які расказала Еўдакія Мікалаеўна Глебава,— мы ўжо згадвалі пра яе. Еўдакія Мікалаеўна, сястра таленавітага савецкага мастака Паўла Мікалаевіча Філонава, успамінае, як яна ратавала яго карціпы: «Восенню 1941 года, у канцы кастрычніка, нечакана прыіішоў да нас брат. Прыйшоў і прынёс чатыры бульбінкі. Прынёс у той час, калі яны літаральна былі на вагу золата. Адарваўшы іх ад Кацярыны Аляксандраўны, ад сябе, калі ўсе галадалі. Запасаў у іх пе было ніякіх. Калі 22 чэрвеня 1941 года Молатаў па радыё сказаў сваю прамову аб вайне, я патэлефанавала брату і прасіла зрабіць якія-небудзь запасы. Ён з абурэннем сказаў: «Калі такія людзі, як вы і мы, будуць рабіць запасы, гэта будзе злачынства». А можа, калі б ён думаў інакш, ён і не памёр бы так рана, праз паўгода пасля аб’яўлення вайпы. Было вельмі холадна, па ім была яго куртка, цёплая шапка і Пецевы лыжныя штаны (напэўна, Кацярына Аляксандраўна настаяла, прымусіла яго надзець гэтыя штаны зверху сваіх, баваўняных, якія ён насіў і ўлетку і ўзімку). Як мы ні адмаўляліся ад бульбінак, як ні прасілі забраць іх назад, ён не хацеў і слухаць нас, ён прымусіў нас узяць іх. Што мы гаварылі тады, на жаль, цяпер я ўжо не ўспомню. Дома ў нас было вельмі холадна. Ён не распрануўся, заставаўся ў нас нядоўга. Магчыма, ён думаў, што гэта яго апошні прыход да нас, але мы зусім і не думалі, што бачым яго апошні раз. I цяпер я не магу зразумець, не магу дараваць сабе, што мы не аднеслі гэтыя бульбінкі ім назад, а пакінулі сабе. Зачыніўшы за ім дзверы, мы падышлі да акна, чакаючы, што ён, як заўсёды бывала, спыніцца, памахае нам на развітанне рукою, усміхнецца, але цяпер гэтага не адбылося... Ішоў ён дваром сваім шырокім крокам, але павольна, нізка апусціўшы галаву. Калі ён зайшоў пад браму, мы так і засталіся каля акна, разгублена гледзячы адна на адну. Што ён думаў тады, што адчуваў? Гэта быў апошні прыход яго да нас. У час вайны брат добраахвотна ахоўваў дом, у якім жыў, ад запальных бомбаў. Галодны, як мусіў ён мёрзнуць у сваёй куртцы, якую з-за холаду нельга было зняць і дома.