КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
А яшчэ была работа — прыбіраць трупы, звозіць іх у траншэі, ратаваць горад ад эпідэмій. Работа штодзёнпая, пастаянпая, нават «прывычная» ўжо. I ўсё роўна жахлівая для чалавека. У блакадпай памяці япа «запісана» побач з іпшымі работамі і справамі леніяградцаў. Але калі гзты «запіс» гучыць сёння — не толькі таму, хто слухае, чытае, алс і таму, хто расказвае, піша, памятае г э т а, т а к о с — пе па сабе... А яе ж, гэтую работу, неабходна было выконваць. Прытым часта — жанчынам, жаночымі рукамі. «Я баялася нябожчыкаў, а давялося грузіць гэтыя трупы. Проста на машыны з трупамі садзіліся, зверху, і везлі. I сэрца было быццам бы выключаяае. Чаму? Таму што мы ведалі, што сёшія я вязу іх, а заўтра, магчыма, мяне павязуць. Але пехта ж усё-такі застанецца жывы. Мы цвёрда верылі, што горад ні за што немцы не возьмуць» (Арсеньева A. М.). Сэрца «выключылася» — такое пе прыдумаеш, такое трэба перапесці, як перапесла Гашіа Аляксееўна Пятрова (Басейная, 74). «— Потым была яшчэ такая работа. Вазілі ў 1942 годзе пябожчыкаў, якія былі ўжо апошнімі ў галодную зіму. Нас паслалі па вуліцу Марата — маё аддзяленпс МППА. Прыязджаем на трамваі. Бралі ў розных раёнах і месцах. I розныя людзі былі. У Кіраўскім раёне, там больш мужчып, мажныя і потым жываты вялікія, а калі нясём насілкі, дык у гэтых нябожчыкаў пераліваецца вада, нібы ў бочцы. У Неўскім раёпе большасць — дзсці і старыя. Нам сказалі — без дакумептаў не браць трупы. Вось з гэтао прычыны быў у нас такі выпадак. Была пядзеля. Мы бралі трупы ў балыііцы Бехцерава. Там быў толькі вартаўпік. I вось я сказала сваім падначаленым узяць у трупярыі столькі чалавек, колькі было дакумснтаў. Пакуль я з вартаўніком афармляла паперы, мао пасполі ўжо загрузіць трупы. I тут ён пачаў лаяцца, навошта, маўляў, ііе тых узялі, патрабаваў, каб назад выгрузілі. Да гэтых, кажа, яшчэ родныя прыйдуць... Дзяўчаты адмовіліся згружаць, тады гэты вартаўнік сам залсз у кузаў машыны. За нябожчыка, цераз плячо і ыазад у трупярпю. Трупы яшчэ не застылі і гнуліся ў любым напрамку, і вось такім чынам вартаўпік забраў сваіх пябожчыкаў. А пам давялося самім забіраць тых, што чорпыя. Лаяў мяне шафёр: не дакранайся да трупаў, a то не пасаджу ў кабіпу!» Япа расказвала мне без гідлівасці, гэта была работа, такі вынаў лёс Г. А. Пятровай, і нічога тут пс яарадзіш, некаму ж трэба было... Вы прасілі расказаць усё як было, калі ласка, вось гэтак таксама было. I нам таксама неабходна расказаць пра гэта пе саромеючыся, без манерпічання, адкідаючы ўсс папрокі ў натуралізме, антыэстэтычнасці, расказаць, каб аддаць палежнае ўсім, хто так, як Гапыа Аляксееўпа, рабіў гэту цяжкую працу. Якія складапыя функцыі пабывалі, здавалася б, самыя непрыкметпыя, быццам бы самыя простыя прафесіі, якую значпасць і дзсйнасць япы атрымалі! Напрыклад, йаштальён. Прыгаданая ўжо памі II а т а л л я G і д а- раўна Пятрушына (Вялікі праспект, 51/9) і цяпер яшчэ вельмі рухавая жанчына, нягледзячы па свае гады (яна з 1914 года нараджэння). Так і ўяўляеш яе з цяжкай сумкаю, а ў блакаду гэтая сумка выдавалася куды цяжэйшай, і дом ад дома стаяў далей, і лесвіцы былі болып стромкія. Тады ж лісты насілі проста ў кватэру, у кожную кватэру, ды яшчэ асабіста адрасату стараліся ўручыць. «— Канечне, я ж і сама была ледзь-ледзь. Калі пачалася блакада, мы жылі ў Новай Вёсцы, там быў інтэрнат. Бамбілі рынак — там нейкія аб’екты былі,— і наш інтэрнат, вядома, разбамбілі. Ну, нас перавялі сюды, на Вялікі праспект, дом трыццаць адзін. Мы тут, значыць, жылі. Нас было шэсцьдзесят чалавек. А я працавала ў сто дваццаць дзевятым паштовым аддзяленні. Гэта Каменпы востраў. Ну, сёй-той ад нас паехаў, а болыпасць, канечне, памерла ад голаду. Муж у мяне на заводзе загінуў ад артабстрэлу. Пайшоў туды і не вярнуўся. Дзеці ў час вайны таксама памерлі, двое. Пачаўся сапраўдны голад: ужо на карткі мы нічога не атрымлівалі прыблізна з паловы снежня. — I вы па-ранейшаму працавалі? — Працаваць я працягвала. Я абслугоўвала якраз вуліцу Акадэміка Паўлава, а там Інстытут эксперыментальнай медыцыны і вакцынсываратак. Калі я туды прыходзіла, гэта ўжо калі голад пачаўся, мнв медыцынскія работітікі растлумачылі: «Ні ў якім разе, таварыш паштальёп, як бы вы дрэнна сябе ні адчувалі, пе кладзіцеся, а старайцеся працаваць». — Гэта вам вучопыя сказалі? — Так, якраз там быў прафесар Гурэвіч (яму было шмат карэспандэнцыі), ён мне сказаў: «Я, кажа, эвакуіруюся, таму што мяне прымушаюць. Але я вам растлумачу: вы ніколі не кладзіцеся. I не падайце духам. Колькі можаце, столькі і хадзіце». Ну, вось, я гэтыя настаўкі і ад многіх іншых чула і не падала духам! Карэспандэнцыю, пакуль вазілі нам, мы, значыць, разносілі, гэта пакуль вялікіх маразоў не было. А потым не стала ўжо ў нас машын. Нам даводзілася, значыць, вось так рабіць: у чатыры-пяць гадзін два-тры чалавекі самі ехалі з санкамі на паштамт. Там іншы раз карэспандэнцыі тыдзень не было, два, а пасля яна ўся прарываецца. Тады мы яе забіралі ў мяхі і везлі. Але як везлі? Адзін аднаго падштурхоўвалі і так за цэлы дзень прывозілі. Аддзяленні амаль не ацяп- ляліся, але пас, праўда, пускалі ў ЖАЙТ. А там былі дзяжурныя, там палілі ў ночы (якраз у доме семдзесят дроб семдзесят пяць). — Вы памятаеце, як хадзілі ў дамы? — Мы карэепандэнцыю разбіралі на працягу дня, таму што ішло па дваццаць лістоў у кватэру. Гэта трэба было разабраць. Вы ўяўляеце сабе, мяхі якія?! А разбіраць? Рукам холадна, хоць і палілі там. Адзін разбірае, адзіп пясо. А лесвіцы гэтыя! Нясеіп прыблізна гадзіны дзве, таму што прыходзіш — цёмна. ІІа лесвіцах цёмна, коўзка, адходы, хто мог, сюды вылівалі, таму што туалеты пе дзейнічалі (пе было вады), людзі ўсё па лесвіцу! Іпшы раз ідзош, упадзспі і пазад скоцішся ўніз, таму што коўзка, асабліва калі цёмна. Ну, прыходзіш у кватэру: пакоі адчыпеныя, кватэры не замыкаліся, цёмна, спатыкаешся. Другі раз прыйдзеіп — чалавек ляжыць. Думаеш — мёртвы! Патузаеш яго крыху: вам ліст! Чалавек, калі прытомпы, дык ёп, натуральна, пачыпае варушыцца. А іншаму абыякава, ліст, ці што. Ну, пачынаеш тузаць яго. Калі просіць — прачытаеш. Часам пават такоо паведамленпе чытаеш, іпто такі-та без весткі прапаў ці паранены, адпраўлены ў шпіталь,— пе плачуць. «Ну, кажуць, добра». А другі раз прыйдзеш — чалавек ужо мёртвы на ложку ляжыць... Ідзеш па вуліцы, капечпе, людзей амаль не бачыш. А калі ідзе чалавек, дык яго не пазнаеш: дзіця гэта, ці бабуля, ці дзяўчына, ці хто?! У такім стапе ўсо былі. Былі ў мяне два такія выпадкі. Бацька чакаў ліст ад сыпа. Пайшоў у сталоўку паесці. Ну, а які там харч? Вада ды дзве крупіпкі! I то не заўсёды давалі. Пастаіш у чарзо і пойдзеш, таму што не хапала і гэтага. Я прыйшла, а ён сядзіць па лесвіцы. Я звярнулася да яго (забыла ўжо ягопае імя і імя па бацьку), кажу: «Вам ліст!» Ён кажа: «Прачытайце, калі ласка». Я прачытала. Сьш піша, што баі цяжкія, было якраз наступленпе,— і ўсё. Ён узяў гэты ліст, падзякаваў. Пасля кажа: «Ведаеце што? Памажыце мне ўстаць». Уяўляеце сабе — устаць! Мужчыпа! Ну, праўда, ён худы быў. Я пачала падымаць — і сама ўселася на лесвіцы. I мы ўжо пе маглі ўстаць — пі адзін, ні другі. Вось такі жах! Тут, праўда, ішоў яшчэ другі мужчына, відаць, больш моцны. I вось мы адзін за аднаго так і падпяліся. Ну, пайшоў ёп ледзьве-ледзь дамоў. Потым яшчэ такі выпадак: таксама па дарозе ўручыла ліст аднаму мужчыпе (большасць вось так) на вуліцы Акадэ- міка Паўлава. Дык ён гэты ліст нават не прачытаў. Быў абстрэл, і яго хваляю як адкіне. I ён ударыўся аб дом. Тут якраз былі работнікі Дома піянераў, дворнікі. Яны і падабралі яго. Так што чалавек нават ліст не паспеў прачытаць. — А чаму вас прасілі чытаць лісты? Такія слабыя былі? — Слабыя, канечне. Ужо не мог чалавск нават рукою варухпуць. Вось як той мужчына, што на лесвіцы сядзеў, сетачку нейкую ў руках трымаў. Ён сеў і ўжо пе мог устаць. У яго рукі адубелі ўжо. А паколькі чалавек не варушыцца, з ім ужо ўсё. — А вашы дзеткі былі дома, калі вы хадзілі? — He. У мяпе сып памёр у пачатку вайны. А дачка ў канцы лістапада. Мы ўсе ў бамбасховішча хадзілі, яна нрастудзілася, захварэла на запаленне лёгкіх і памерла. А той, малепькі, у яслях быў, і яго хацелі эвакуіраваць з яслямі, але ён прастыў і таксама памёр ад прастуды. Так што дзеці ў мяне памерлі абое лсдзь нс ў адзін год, і муж загінуў па заводзс ад артабстрэлу... Было так, што вось бачыш, чалавск сядзіць без сіл, а ты пс можаш яму памагчы — не можаш, таму што яму дасі руку і сама сядзеш. I не можаш падняцца. He бьмю ні боязі, нічога. Хадзілі, капечпе, адзін раз на дзепь, карэспандэнцыю пасілі. Сяк-так ускараскасшся, а ўжо з лесвіцы, лічыцс, што як па саначках едзеш, лёд, трымаешся за парэнчы... Прыходзіш — кватэры зусім пустыя, людзей пяма: альбо па казарменным, альбо ў сваякоў — тады з’язджаліся ў адпо месца. Мой рост — сто пяцьдзесят адзіп. Цяпер я важу пяцьдзесят два кілаграмы, а вы ўяўлясце, тады было трыццаць шэсць кілаграмаў! Пасля, калі прыйшла ўжо вясна (праўда, раппяя вяспа), пайшлі раз па Камслны востраў. Там шмат дрэў. Падыходзіш да маладога дрэўца, зрываеш малспькія зялёпыя лісточкі і тут жа ясі іх. 11отым набярэш у сумку. Калі карэспандэнцыю разпяссш, набярэш гэтых лісцяў, нарвеш крапівы, лебяды. Прыходзіш, памнеш мокрыя — і па буржуйку! Напячэш і ясі! Уставала я ў йяць гадзіп, каб узяць свае дзвесце пяцьдзесят грамаў хлеба. А часам стаіш у чарзе, і хто-небудзь мацнейшы, пакуль табе хлеб важаць, ззаду схапіў яго,— у рот, і ўсё. — У вас былі такія выпадкі? — Былі некалькі разоў,— мацнейшы чалавек, асабліва мужчына альбо жанчына мацнейшая (кожны здаваўся ёй моцным!). Стаяць. Ты ж не думаеш, што яна хоча схапіць. I яна ж з карткай. Але такая хцівасць і абыякавасць, што толькі сабе. Хлеб быў нібы гліна ці як зямля. Такі кавалачак — 250 — яго адразу ў рот пакладзеш. Прадавец нічога не можа зрабіць. Падышоў чалавек — галоўпае, што адразу — у рот. Нічога не зробіш! Пасля я ўжо навучылася,— стаіш і, калі важаць, вось так! (Складвае рукі буданчыкам.) — Як над агеньчыкам? — Так». Гэта паштальён. А вось іншая прафесія — друкар. I япа атрымала непрадбачапую значпасць, нават больш таго...