КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Работа райкомаў і райвыканкомаў праходзіла ва ўмовах пепрывычпых, пават псвсрагодных. Горад быў той самы — тыя ж самыя раёны, тыя самыя кварталы, домагаспадаркі, тыя ж установы, тыя ж склады, тыя ж маставыя, школы, крамы. Але гаворка ішла ўжо нс, як рапсй, яра патрэбы раёпа, пра плапы паляпшэпня быту, пра рамонт — гаворка ішла пра жыццё і смерці жыхароў. Упершыню на плечы партыйяых і савсцкіх работнікаў лсгла такая цяжкая адказнасць. А магчымасцей у іх станавілася ўсё менш. He было трапспарту, фропт забіраў урачоў, міліцыянераў, будаўпікоў — фізічпа моцпых мужчып,— ды яны і самі рваліся па перадавую. Другіх забірала дыстрафія. Голад не адрозпіваў прафесій — ён касіў ліцейшчыкаў і пракурораў, водаправодчыкаў і кампазітараў. Колькасць месцаў у стацыяпарах была абмежавана. Часам самі сакратары райкомаў размяркоўвалі гэтыя выратавалыіыя месцы. Але перад усім трэба было яшчэ аргапізаваць гэтыя самыя стацыяпары. Наладзіць там ацяплеппе, харчаванне, догляд. А арганізацыя эвакуацыі з яе незлічопымі складанасцямі дастаўкі людзей, пагрузкі, рэгістрацыі. Адпых неабходпа было пераконваць, другім памагаць, трэба было вызначаць чарговасць, збіраць дзяцей, выдзяляць суяраваджальпых. Кожнаму з гарадскіх раёпаў штодзёшіа даводзілася займацца мноствам падобпых праблем, сярод якіх, аказваецца, пе было дробпых. Іх немагчыма пі пералічыць, ui аднавіць у жывых падрабязнасцях. Тое, што нам удалося сабраць,— усяго толькі паасобныя факты, япы зусім пе даюць поўнай карціны, але ўяўленпе пра гэтую работу яны даюць. Сяргей Міхайлавіч Гасцееў быў адным з тых раёпных кіраўнікоў, якія непасрэдна і займаліся ўсім гэтым. Ён працаваў у Ленінскім раёне началыіікам жыллёвага ўпраўленпя, памеснікам старшыпі райвыкапкома. Вось ён расказвае пра драўляпыя дамы, якія давалі па злом для дроў. Людзей адтуль трэба было перасяляць у дамы свайго раёпа, а для гэтага знайсці плошчу, падрыхтаваць ордэры, прапісаць. «— ...За два-тры дні, намятаю, мне трэба было ледзь не пяцьдзесят дамоў па злом тэрмінова размеркаваць шпіталям, дзіцячым садам і што застанецца — сталоўкам, лазпям, пралыіям. Патрэбна было тэрмінова паліва, а паліва пе было піякага. Крэсламі палілі. Я сам бачыў — пасля бамбёжкі палілі вечкамі ад піяніпа і раяляў... Увойдзеш у кватэру — нічога няма, пуста, сядзець няма дзс. Таму вельмі строгае было распараджэнне гарвыканкома — тэрмінова ламаць. «Даеш паліва!» Людзі замярзалі. Разбамбяць дом альбо спарад разарвецца — усё расчынена, шыбы выбітыя, фаперы пяма, закрыць пяма чым — людзі ідуць у другі раён. Да родных, блізкіх. Кватэры пакідаюць пустымі... Як спарад разарвсцца — усе шыбы ляцяць. Людзі бягуць, таму што страшэнны мароз. Куды — невядома. Пасля іх шукаюць. Мпс даводзілася падчас бамбёжкі тэрмінова перасяляць людзей, якія засталіся жывыя... Выклікаеш пекалькі кіраўшкоў домагаспадарак, якія найбліжэй ад разбамблёнага дома, і пытаеш: «Якія ў цябе пакоі, кватэры вольныя?» — і адразу паводле спісу тэрміпова перасяляў. Тут ужо пе да ордэраў было. Людзі па вуліцы стаяць, трымцяць, няма ж дзе грэцца. Гэта мой абавязак быў — бамбасховішчы, газасховішчы, кватэры, перасяленні і дамы драўляныя ламаць. Мпе давалі, папрыклад, для раёпа каля Кіраўскага завода сотпю дамоў (Правая Цянцелеўка, Левая Цянцелеўка), і я павінен быў у кароткія тэрміны перасяліць людзей у свой раён. — Як япы перацягвалі свае рэчы? — На санках, канечпе. А было яшчэ рашэппе гарвыканкома кожнаму раёну падрыхтаваць памяшканпе-склад і, перш чым дамы ламаць, скласці рэестр рэчаў жыльца, які адсутнічае. I рэчы згодна з рэестрам на склад... I ў гэтых складах загадчыкі павіняы былі расстаўляць па кут- ках мэблю, рэчы такога-та дома, такой-та кватэры... Толькі пасля гэтага можна было разбіраць дамы». Цяжка ўявіць сабе, якім чынам ухітраліся ў тых умовах выкопваць гэту клапотную юрыдычную працэдуру ва ўсіх раёнах горада. У расказе старшыні Выбаргскага райсавета А л я кс а п д р а Я к а ў л е в і ч а Ц і х а п а в а паўтараецца тая самая гісторыя. «На ўсіх драўляпых дамах вывелі крэйдай літары «ПС» — «подлежііт сносу»... Млогія не хацелі выязджаць, асабліва тыя, хто меў каля сваііго дому лапінку зямлі. Былі такія моманты: дом ламаюць, а бабулька сядзіць, пе адыходзіць: «Я туды не паеду». Людзі яе пераконваюць: «Усё роўпа трэба. Сама загіпеш тут без паліва, і людзі загінуць...» А пекаторых людзей, што ад’язджалі, пасля разбамбіла, і ім даводзілася яшчэ раз перасяляцца. Была і другая цяжкая задача. Вось, напрыклад, быў такі Дом спецыялістаў. Мы там, як і ўсюды, праводзілі іпвентарызацыю маёмасці ўсіх эвакуіраваных. Самі інвентарызавалі маёмасць, што ў іх засталася, і захоўвалі яе па складзе завода «Чырвоная зара». Піякай тэхпікі ў пас не было. Гэта цяпер можна сказаць: «Падрыхтуйце дваццаць машып». А тады людзі былі аслаблепыя, паспрабуйце з іх дапамогаю вывезці каштоўпыя рэчы на склады. Доўга па гэтых складах захоўвалі потым рэчы, спецыяльна ацяплепне паладзілі, падабралі кладаўшчыкоў, зарплату ім нлацілі, і яны ахоўвалі маёмасць грамадзян. Гэта здавалася крыху фантастычным: горад у блакадзе, немцы абстрэльваюць — і ў гэты момапт райком, выканком займаюцца пе толькі захавапасцю дзяржаўпай маёмасці, але і ахоўваюць маёмасць грамадзян, якія эвакуіраваліся. Сачылі і каб кватэры пе разбураліся пасля бамбёжкі — фансраю забівалі вокны, дзверы забівалі. Калі паступіў прарыў блакады, былі і такія эпізоды. Дапусцім, піша грамадзянін: «Прышліце мне вопіс, як захавалася мая кватэра». Пішуць з Сярэдняй Азіі, з Свярдлоўска, усе запытаіші ішлі па райвыкапком. Трэба было даць адказ. Стварылі спецыялыіыя групы дэпутатаў, актыў, хадзілі на гэты склад, ішлі на кватэру, калі рэчы захоўваліся там, і складалі адказ». Драўляпыя дамы, якія згаралі ў катлах, у буржуйках, у плітах, ііс маглі забяспечыць усіх цяплом. «Усім даць дровы мы пе маглі,— кажа Аляксанд р II я т р о в і ч Барысаў (Неўскі праспект, 84),—але хто прыходзіў, давалі крыху паліва. Нам выдзялялі драўляныя збудаваіші ў Новай Вёсцы. У многіх дамах усё роўна было холадна. Вось на вуліцы Рубінштэйна, 17, быў вялікі дом, у ім жыло да пяці тысяч чалавек. Прыйдзеш у кватэру — адчыненая, людзі паўжывыя, некаторыя ляжаць, некаторыя блукаюць па кватэры, маткі паміралі, дзеці заставаліся жывымі. Былі страшэнныя выпадкі. Як кіраўніцтва выканкома мы павінны былі рабіць такія абходы». Аляксандра Пятровіча Барысава вайна застала па пасадзе намеспіка старшыні выканкома Куйбышаўскага раёна, аднаго з цэнтральных раёнаў горада. Пасля вайны з ім здарылася цяжкае няшчасце. Аляксандр Пятровіч ужо шмат гадоў сляпы. Па тым, як знешне лёгка нясе гэты чалавек сваю найцяжэйшую бяду, стараючыся не засмучаць блізкіх, можпа здагадвацца, якім ён быў там, у блакадным сваім раёне, як многа чужога гора браў на сябе. I цяпер ён часам бывае на Піскароўскіх могілках. Слухае вечяую музыку і за ёй цішыіію, спакой зялёнага мемарыяла і бачыць... «Мне ўяўляецца толькі тая карціна, якую я бачыў сам. Гэта пе цяперашпія могілкі, імпазантныя, асабліва, калі ўлічваць там помнік Маці-радзіме. А ў той час гэтыя трупы, гэта траншэя метраў у сто даўжынёю!.. Туды закладвалі тысячы трупаў, закопвалі трактарамі, рыдлёўкамі, як толькі маглі. Баяліся, каб вясною не было эпідэміі, але ўсё абышлося, без гэтае бяды, таму што ў пейкай ступені ўдавалася захоўваць санітарны рэжым». Памяць яго ўжо ўвабрала ў сябе шмат чаго не толькі ў маштабе свайго дома ці завода, а ў маштабе раёна, a раён гэты і паводле колькасці населыгіцтва і паводле сваіх памераў — цэлы горад. «— Мпе давялося правяраць адзін хлебазавод. Там, на тым заводзе, людзі быццам бы ўсе былі цалкам забяспечаны хлебам, аднак вялікі працэнт рабочых не выходзіў па працу — хварэлі на цынгу. Што ратавала? Настой шыпулькі. Гэта вельмі памагала. У першыя дні, калі пачаўся голад, глядзім — людзі ідуць з хваёвымі лапкамі. У чым справа? Высветлілася, што япы гэту хвою настойвалі на вадзе і пілі гэту ваду... А трэба сказаць, што наш раён — раён служачых, самым галодным раёнам быў: атрымлівалі хлеба сто пяцьдзесят грамаў. ІІу, каночне, гэта не такі хлсб, што мы цяпер ядзім. Зранку мы заўсёды аб’язджалі раён. Едзеш — тут трупы выкінутыя, тут таксама пакіну- лі іх. I не ведаеш, адкуль трупы. Гэта таксама з’яўлялася формаю забеспячзпня жывых — смерць не рэгістравалі, каб карткі заставаліся... Калі прыйдзеш, спытаеш: калі памёр? — не скажуць, што памёр паўмесяца назад, скажуць, што сёння памёр, учора. — Карткі забіралі ў такіх выпадках? — He, пакідалі карткі... — I што ж вы маглі зрабіць у такіх кватэрах? — Некаторым дапамагалі. Часцей удавалася выратаваць людзей, што пеяк былі звязаны з вытворчасцю, з установамі. Л так толькі паспявай трупы збіраць. Кучы трупаў былі каля бальпіцы Куйбышава. I ў іншыя пупкты збіралі з розных месцаў трупы, каб потым звозіць на могілкі. Спецыялыіыя машыны былі выдзелены, яны штодзённа збіралі трупы і везлі па могілкі... На Піскароўскіх могілках многа хавалі з пашага раёна. Капалі равы. У пас былі трактары, мы мабілізавалі людзей з раённых аргапізацый. Набіралі чалавек дзвесце і накіроўвалі туды, каб яны капалі равы і закопвалі ў іх трупы. Карціна жахлівая. Трупаў — вокам пе акінеш! Асабліва па Багаслоўскім і Піскароўскім могілках. Трупы былі розпыя. I дзеці і старыя, хто ў сядзячьш стаповішчы, у каго паднятыя рукі, у каго сагнутая нага...» Пахаванпе памерлых — зімою гэта зрабілася праблемаю ледзь не першачарговай: пагражалі эпідэміі, якія дабілі б жывых, калі б раптам скончыўся мароз. «Калі пачалася масавая смяротнасць,— працягвае свой расказ Ціханаў Аляксандр Якаўлевіч,— за раёнамі пазамацоўвалі могілкі. Нам дасталіся Піскароўскія могілкі (за лесам тут было). Мы павінны былі выкапаць равы сіламі пасельніцтва нашага раёна. Трупы на вуліцах валяліся. Раён разбілі на мікрараёны. Да кожнага мікрараёна прымацавалі райвыканкомаўскі актыў. Стварылі бюро па аргапізацыі пахаваппяў. Вялі ўлік: кожны дзень павінны былі даваць зводку ў гарком партыі — колькі сёння выкапалі мы равоў, колькі пахавалі трупаў. Самае максімальпае пахаванне мы рабілі да дзвюх тысяч... Ну, месяцаў са два доўжыліся масавыя пахавашіі, а пасля пад вясну колькасць іх пачала памяншацца.