КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Гэтыя фантастычныя ў тых умовах мандарыяы памятаюць сотпі людзей. Памяць гэта цёплай хваляю звязвае тых, хто здабываў, дастаўляў іх у Ленінград, хто іх атрымліваў, браў дзіцячай ручкаю, хаваў, прыціскаў пад адзенпем, прынёс дадому — маме... Гэтыя расказы мы прыводзім у раздзеле «Лепінградскія дзеці». Асаблівая і вялікая тэма лепінградскае блакады — аргапізацыя «Дарогі жыцця». 3 літаратуры добра вядома, хто і як удзелыіічаў у ажыццяўленні, рэалізацыі выратавальнай ідэі, якіх намаганняў, працы, самаадданасці патрабавала гэта ад кіраўнікоў і ад работпікаў ледзяной трасы. Але гэта асаблівая тэма. Скажам толькі, што брацца за такую нябачаную па смеласці і складанасці задачу — арганізацыю ледзяной дарогі цераз Ладагу — можна было, толькі паверыўшы ў тое, што нашы людзі здольныя на немагчымае... Нічога дзіўнага, што ў болыпасці былых блакаднікаў і дагэтуль захавалася пачуццё таварыскасці і доўгу да многіх сяброў па тым ліхалецці. Каб зразумець, чаму Емяльян Сяргеевіч Лагуткін, генерал-маёр, які атрымаў баявую загартоўку яшчэ ў Іспаніі, да сённяшніх дзёп заклапочаны лёсам ветэранаў МППА— неадступна дамагаецца, каб парэшце іх прыраўнялі да «паўнацэн- ных» байцоў, удзельнікаў Вялікай Айчыннай ваііпы,— трэба паслухаць ягоныя расказы пра гэтых «дзяўчынак семнаццаці-дзевятнаццацігадовых», якія, замяніўшы мужчын, што пайшлі ў акопы, вынеслі і змаглі ўсё... «— Я расказваў пра цяжкі перыяд блакады, я маю на ўвазе першую зіму. Гэта была, я б сказаў, самая страшэпшая схватка з ворагам каля сцен Ленінграда. Апрача абароны непасрэдна горада, перад намі часта стаяла задача дапамагаць фронту. — Вы кажаце, восем тысяч адправілі на фронт? — Так, восем тысяч. — У якія дні? — У самы цяжкі момант, і высветлілася, што ў нас, калі не памыляюся, засталося ўсяго дзве з паловаю тысячы асабовага складу. Я паставіў пытапне: а што далей? I далажыў камандаванню, у прыватнасці началыііку штаба фронту генералу Гусеву Дзмітрыю Мікалаевічу: «А што далей будзем рабіць? He будзе з кім абараняць горад». Ён мне сказаў: «Емяльян Сяргеевіч, не хвалюйцеся, мы вам паможам». Праз некаторычасвыклікаўкамапдуючыфронтам Говараў. Камандуючы выслухаў і сказаў таксама мне: «Мы вам паможам». Праз некаторы час мяне выклікаў пачальнік штаба фронту генерал Гусеў і сказаў: «Радуйцеся, Емяльян Сяргеевіч, да вас ідзе папаўненне!» — «Якое? Хто? Адкуль?» — «Да вас прыйдуць жанчыны-лепінградкі». А пасля я спытаў: «А што вы так глядзіце на мяне?» — «Жанчыны да вас прыйдуць!» Я кажу: «Слухайце! 3 арміі?» Ён мпе сказаў ціхім голасам: «Вы зразумейце, зразумейце, таварыш Лагуткін, дарагі! У нас мужчынскага кантынгенту ў Ленінградзе не засталося. А цянер вы зрабіце вывады самі, зрабіце ўсё, каб яны былі салдатамі!» Праз пекаторы час да нас прыйшлі каля семпаццаці тысяч жанчын-лепінградак, маладых жанчып і дзяўчат. Гэта быў цудоўны кантынгент... Добра ведаю гісторыю наогул, пашу ваешіую гісторыю: бадай што, піколі не было такога выпадку, каб кадравыя часці войск камплектаваліся жанчынамі. Я паогул не сустракаў такога. I таму ў першы час мы разгубіліся... пакуль зразумелі, што і з гэтым складам трэба ўмець ваяваць, тым больш што вораг рыхтаваў паступленпе па горад. I мы пачалі іх абучаць. — Гэта пачатак сорак другога года? — Калі не памыляюся, сакавік сорак другога. I мы пачалі іх вучыць, асабовы склад вучыць». Лёгка сказаць — вучыць. Спрадвеку мужчынскай справе — жанчын, часта амаль дзяўчынак, ды яшчэ галодных, надзвычайна знясіленых. Як гэта выглядала спачатку і як было потым, нам расказваў (не без гумару, таксама спрадвеку мужчынскага) К а л я г і п I в а н В а с і л ь е в і ч — былы падводнік, a пазней — памочнік дырэктара Кіраўскага завода па МІША... «— Пу, па-першае, калі жапчын прывялі ў казармы (а казармы ў нас былі таксама занядбаныя; мужчыны ж не надта там упрыгожвалі свае харомы — япы і не заўсёды памыюць), вось у гэтыя харомы прыіішлі жанчыны. Мы займалі школы і дзіцячыя сады. Ну, як і належыць, камандзірамі рот заставаліся мужчыны. Скамандавалі: «Смірна!» I вось вы ўяўлясце сабе,— стаў строй жанчын: захутаныя ў хусткі, валасы тырчаць адусюль, твары сінія! Я паглядзеў — спалохаўся. Адвёў убок камандзіра роты Лапіпа і пытаю: «Чаму ў цябе ўсе жанчыны цяжарныя? Яны ж толькі прыйшлі яшчэ». Ёп кажа: «Ды не, што вы! Гэта япы травы наеліся. Ведаеце, травы нашчыпаюць, згатуюць баланды-cyny і ядуць. Есці ж хочацца?!» I ўсё ж жанчыны заставаліся жанчынамі, стараліся нават спадабацца: інакш, чаго добрага, і пе возьмуць... Арссньева Аляксандра Міхайлаўна так уступала ў «камсамольскі полк», сяброўка ўбачыла яе і паклікала: «Ведаеш, кажа, працаваць вельмі шмат даводзіцца, але кормяць тры разы на дзеяь гарачай страваю». Я кажу: «Люсенька! Ну, як жа мяне возьмуць? Я ж пібы былінка,— на мяне дзьмухні, я і ўпаду!» Яна кажа: «Всдаеш што! Ты нафарбуйся! Ты добра апраналася. Прыходзь прыгожа прыбранай. Цябе возьмуць. Ты толькі пафарбуйся!» А ў мяне ні памады, нічога ўжо няма. Я ў суседкі прашу памаду, фарбую шчокі, фарбую губы. Надзяваю футравы капялюш і іду! Пу, гэта Люсепька Вудакова, якая знайшлася цяпер у Алтайскім краі, сказала ўжо камандзіру, што вось развітая дзяўчына, вольмі палітычна падрыхтавана, мастак — яна пшат чаго нагаварыла,— малюе, піша і чорт ведае што. (Я тады там усё вершы пісала.) Камай- дзір ужо быў неяк падрыхтаваны. Калі ён мяне сустрэў, я добра трымалася, і вось ён мяпе паслаў на Пясочную. Ведаеце Пясочную? 3 Баскава завулка, з канца Баскава завулка — на Пясочную ісці афармляцца ў штаб палка. Гэта было жахліва! — Ён паверыў вашаму румянцу? — Стойкая фарба была! Але калі я дайшла да гэтай Пясочнай — пазад, думала, не дайду! Дзесьці ляжала, дзесьці сядзела і думала: як жа мне дайсці? Але трэба ж, трэба! У мяпе дзіцёнак па Мохавай сам-адзін сядзіць. 1 вось дзіця мяне і падганяла ўвесь час — дзіця! Калі б нс дзіця — я ўпала б духам. Але ў мяпе дзяўчыпка — цудоўная такая дзяўчынка была. Мпе пеабходна было ўстаць дзеля дачкі. I вось я ішла, ішла. Іду Марсавым полсм і ралтам бачу: мужчыпа схіліўся, нагнуўся так, штосьці са спегу выкалупнуў і ў рот — чырвоныя пейкія, малінавыя плямы. I ўсе ідуць, выкалупваюць — і ў рот. Я нахілілася: высвятляецца, хтосьці сіроп нейкі разліў. Тады давалі сірол, і вось кропелькі сіропу выкалупвалі са снегу! I я выкалупнула гэтага сіропу — крышачку! Іду, іду, іду. Бягом. Спыпюся. He, пельга спыняцца — упаду. Трэба ісці — там жа дачка. Зпоў пра сваю дачушку! ІІу вось, дайшла. Камандзір пытае: «Не стамілася? Прынесла дакументы?» Люся мне міргае, а я ўсміхнулася такою бязглуздайбязглуздай усмсшкай: «Не!» I думаю: толькі б логі вытрымалі, толькі б пе ўпасці! «— Ну, пасля мы іх прывялі ў парадак,— кажа Калягін I. В.— Я спачатку спужаўся, падаў рапарт (таму што я спецыяліст марскога флоту і мяне запрашалі па флот),— адпусціце мяле! Ну, атрымаў належную водпавсдзь. — Наганяй? — Так. Мяне назвалі баязліўцам. Што, кажуць, захацеў паёк першай іюрмы? А тут баішся памерці з голаду? Ну, гэта мяне крапула за жывое, і я, капечне, застаўся. Нам неабходна было з гэтых жанчын зрабіць салдатаў. Пачынаць трэба было з сяржанцкага саставу. Ну, стварылі школу сяржапцкага саставу — трохмесячную. Патрэбна ж адпаведных камандзіраў каб яны падрыхтавалі. У мяле падвярпуўся адзін камандзір, які выйшаў са шпіталя,— кавалерыст. У першых баях па подстулах да Лепіпграда ён быў увесь пасечапы, на яго, шчыра кажучы, страшна было глядзець: увесь твар спаласаваны пісягамі. Але ён кадравы камандзір. Ён пе ўяўляў сабе, каб зволыііцца з арміі (яго звальнялі таму, што ў яго чэрап быў пашкоджапы). Я пайрасіў ваенкома аддаць мне яго. I ён стаў начальнікам школы. Ну, дзеўкі, канечне, плакалі, калі цяпер за іх па-сапраўднаму ўзяліся. Але за тры месяцы трэба прайсці праграму шасці гадоў. Ну, абстрэльваць нас не было чаго — у пас вакол усе абстрэлепыя былі. Але ўсё-такі я атрымліваў часам паведамленні, што школа знялася з месца дыслакацыі і накіравалася к фронту. — Што гэта значыць? — Гэта значыць, што ён пастроіў школу ўначы па трывозе і павёў іх на перадок абстрэльваць. Ну, праўда, спачатку мы панікавалі, думалі, што, можа, чалавек хворы, можа, у яго заскок які-небудзь. Пе! Ён гэта рабіў з мэтаю. Працаваў ёп з імі і дзепь, і поч. — I як гэта выглядала стажыроўка па фронце? — Ну, як? Давёў да балыііцы Фарэля, там іх міпамётным агпём накрыла, усе распаўзліся па капавах, прапаўзлі, вынаўзлі з зопы абстрэлу. Пастроіў — і пазад павёў. Гэта проста было па вайне, даволі проста. Мы адказвалі маралыіа за жыццё чалавека, але яго трэба рыхтаваць. Пасля заканчэння школы адбыўся выпуск. I ў нашаіі школе ні адзіп не быў выключапы — усе атрымалі званне сяржантаў. Некаторыя атрымалі старшых сяржантаў, а некалькі чалавек — старшын. Усе жагічыны. I вось, калі прыйшоў падрыхтаваны састаў у роты, япы, канечне, зрабілі рэвалюцыю: роты па вачах ператвараліся ў салдат — сапраўдпых салдат. Я потым камандаваў палком па аднаўлеппю чыгуначнай лініі да Пскова і, працуючы па Карэльскі.ч перашыйку, працуючы па мінных палях, меў справу з воінскімі часцямі. I калі камандзіры часцей сапраўды перакопваліся, што гэта за народ, я неаднаразова чуў ад іх, кажуць: «Любую роту мужчын мяпяем на тваіх дзяўчат». «— Цяпер,— у тон Калягіну пачаў генерал Лагуткін,— згадваючы мінулае, я прама сказаў бы: перад нашымі жапчыпамі мы, салдаты, афіцэры, мужчыны, павінны зняць шапкі, пакланіцца. Гэта ж япы скідалі запальпыя бомбы з дахаў дамоў, з будынкаў, тушылі йажары, адкопвалі заваленых, памагалі галодным, паміраючым, хавалі мёртвых, ратуючы горад ад эпідэмій... Пасля прарыву блакады, праўдзівей пасля таго, як знялі яс, нашы часці — падкрэсліваю, усё тыя самыя дзяўчаты — згодна з заданнем камандавання Ленфропту памагалі часцям фронту граміць праціўпіка. У цяжкіх зімовых умовах, часта на замініра- ванай тэрыторыі пашы палкі, рухаючыся за паступагочымі войскамі, адпаўлялі чыгункі па самых галоўных папрамках. Яяы адрамантавалі дзвесце два кіламетры чыгунак, пятнаццаць чыгуначных мастоў і семнаццаць мастоў драўляных. Япы размініравалі шмат плошчы, каб прайшлі наіпы войскі. Калі я быў на адпым з напрамкаў і па гэтых дарогах, якія аднаўлялі пашы байцы, рухаліся эшалоны войскаў, дык з вагопаў салдаты і афіцэры так крычалі «ўра», так япы віталі са слязамі на вачах гэтых цудоўных байцоў-дзяўчат, так дзякавалі! Далей. Нельга спісаць з рахункаў і такія мерапрыемствы, як размініраванне прыгарадаў Леніпграда. Вось узяць Пулкаўскія высоты, Пушкін, Колпіпа, Петрадварэц і безліч іншых. А там жа былі мільёпы мін і снарадаў! Хто іх размініраваў? Боль„іасць з іх размініравалі салдаты МПГІА.