КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
«— Я далажыў у Смольны... Папкоў і Лазуцін паехалі са мною на камбінат. Я зрабіў ім пробную закладку і сказаў, што прыязджайце праз тыдзень — паглядзіце! Прыехалі праз тыдзень, разрэзалі клубень: клалі добрую бульбу, разрэзалі — хворая! Вось тады яны пераканаліся, што гзтую бульбу трэба з’есці. I было рашэнне Ваеннага савета: забараніць спажывапне круп. — На які час? * С. А. Пржавальскі памёр у 1977 годзе — да таго як быў надрукаваны яго расказ. — На пэўны час, і пусціць усю бульбу ў расход. Так іпто мы грама пе сапсавалі бульбы. Усё было скарыстана, але на працягу вельмі кароткага перыяду. У дадзеным выпадку бульба стала заменпікам круп. Гародніна была з’едзена. — Хіба ўся бульба ўраджаю сорак другога года, якая паступіла ў Ленінград, была заражапая? — Уся, літаралыіа ўся. Вось якая была трагедыя. Да зімы не маглі мы яе трымаць, да зімы ўсю яе мы з’елі. Калі б пакіпулі да зімы, мы загубілі б усе запасы». ...На асаджапы, галодны, халодны горад пасоўваўся і яшчэ адзін смяртэлыіы вораг — цыпга. I з ім патрэбна было аргапізаваць барацьбу. Загадчык хіміка-тэхналагічнага аддзела Вітаміпнага іпстытута Аляксей Дзмітрыевіч Бяззубаў расказваў, як рыхтаваліся навуковыя рэкамендацыі «па здабывашпо вітаміпа G з хвоі». Пра гэта ў нас ужо ішла гаворка. Але іпструкцыю-рэкамепдацыю пра спосабы «атрымапня антыцынговай хвоевай пастойкі ў прамысловых і хатніх ўмовах» яшчэ пеабходна было рэалізаваць, дастаўшы ці прыстасаваўшы нейкую тэхніку. Для некалькіх мільёпаў жыхароў і салдат трэба было гатаваць выратавалыіы сродак. I трэба было яшчэ дабрацца да той хвоі. I даставіць яе ў Леніпград... Толькі ўявіўшы сабе ўсю складанасць у тых умовах, здавалася б, няхітрае справы — прыгатаваць настой з хвоі,— можна зразумець, чаму Станіслаў Антонавіч Пржавальскі называе гэту працу вучоных, кіраўнікоў, ленінградскіх жанчын эпапеяй! «—I вось гэта эпапея нідзе не апісапа. Прычым у літаратуры яна выглядае, што вось, маўляў, хвойны настой... Слёз было ўдосталь — жанчыны прыходзілі са сцёртымі пяткамі... Mary вам расказаць, як гэта было. Гэта на Дзягцярным, пяць. У нас там была невялікая плодагароднінная перапрацоўка. Вось там мы аргапізавалі перапрацоўку гэтага хвойнага настою. Выкарыстоўвалі мы нашы шаткавальныя машыны. — Гэта тыя, што капусту шынкуюць? — Так, так, тыя самыя машыны. Мы прымяпялі іх для драблення хвоі. Але для таго, каб зрабіць хвойны настой, трэба было нарыхтаваць хвою, прычым яе нямала ішло на гэту справу. У Паргалоўскім лесе мы парыхтоўвалі гэту хвою сіламі пашай пагрузачна-разгрузачпай канторы, дзе былі толькі адпы жапчыны. — На гэта ішла сасна? — Так, саспа. I вось каторы дзень група жапчып, га~ лодных, ішла ў Паргалава. Пасля сяк-так мы змаглі арганізаваць дастаўку іх коньмі (машын жа пам не давалі). — А спачатку проста цягнулі на сабе? — Ага, на сабе, нават без коней. Гэта ад Калінінскай капторы, ад Піскароўкі, прыкладна дзесьці шаснаццаць кіламетраў было. — Шаспаццаць кіламетраў гэту хвою па сабе насілі?! — Спачатку па сабе. Потым мы аргапізавалі дастаўку па конях (у нас было некалькі коней на пашай піскароўскай базе) і дастаўлялі яе ла Дзягцярны, пяць. Там яе крышылі. Дабаўлялі туды воцат. Гэты пастой фільтравалі. I я вам мушу сказаць, што мы гэты пастой выраблялі ў такой колькасці, што цалкам забяспечвалі ўсе шпіталі, усе сталоўкі. I больш таго: мы нават аргапізавалі для цывільнага населыііцтва выпуск хвоі ў пакетах, з інструкцыяй, як гатаваць. Саму хваёвую ігліцу мы ачышчалі ад сучкоў, расфасоўвалі ў пакеты і давалі інструкцыю, як рыхтаваць гэту хвою. Калі мне пе здраджвае памяць, мы штодня давалі ў аптэкі нсдзе каля двухсот тысяч доз. Прычым гапдлявалі мы імі праз аптэкі кожпы дзепь, бесперабойна. I, такім чыпам, як мпе пасля медыкі казалі, усё-такі цьшговых захворвапняў у тым выглядзе, як яны чакалі, не было. Вось гэта хвоя. Цяжкасці нарыхтоўкі яе былі агромпістыя... Ну, Ваеіпіы савет нам памог. У якім плапе? Мы ўсё-такі гэтым жапчынам далі трэцюю катэгорыю вайсковага пайка, так што япы былі пароўні з байцамі (не фраптавымі байцамі, а тылавымі — тылавы паёк). Гэта ў нейкай ступені дало магчымасць нарыхтаваць хвою... — А пастойвалі яе ў бочках? — У бочках. — I колькі япа павіпна стаяць? — Ну, калі мы раніцай рабілі, да вечара япа была ўжо ў шпіталі. Адтуль прыязджалі да нас, стапавіліся ў чаргу і адразу забіралі і пілі настой». I так у вялікім і малым. Зрэшты, ігішто пе пазавеш малым, калі ад яго залежыць жыццё столькіх людзей. Калі мы прыгадваем, гаворым пра легендарную «Дарогу жыцця», пра хвойпы настой, пра паліва, ваду, пахаванне трупаў, стацыяпары, пасільную дапамогу галадаючым дома, якую аказвалі работнікі МППА ці камсамольскія «бытавыя групы»,— за ўсім гэтым бачым, адчуваем складапейшую аргапізатарскую працу. Быў такі лозунг: «Леніпграду дапамагае ўся краіна!» — і гэта сапраўды ажыццяўлялася, пягледзячы па смяртэльпую аблогу горада. Вось адзін з характэрных прыкладаў, які мы бярэм з расказу Станіслава Антонавіча Пржавальскага: «— Па «Дарозе жыцця» і гародніна таксама яаступала? — Так, паступала, у вялікай колькасці. Паўночна-ўсходнія раёііы нам далі ў тыя гады вялікую колькасць сушанай бульбы. Што мы зрабілі? Гэтыя ж паўяочна-ўсходнія раёны былі бездарожныя. Гэта сёпня можна гаварыць пра пейкія праезды па машыпах. Мы аргапізавалі там вытворчасць сушапай бульбы, каб з гэтае глыбіпкі выцягнуць бульбу. У нас працавалі дома. Адпых надомнікаў у пас было дзесяць тысяч калгаснікаў. — Яны самі сушылі ў печах? — Калгаснікам раздавалі парыхтаваную бульбу, і яны яе сушылі. А частку мы сушылі ў сваіх сушыльных йечах, якія пам удалося пеяк зляіііць. — Дзссяць тысяч надомпікаў працавала? — Працавалі надомнікі, сушылі бульбу гораду Лснінграду...» Мы ўжо шмат прыводзілі расказаў, дзе людзі ўспамінаюць, як голад прымушаў кожпага трывожна і з падзеяй зноў і зпоў аглядаць, вывучаць куткі і шуфляды ў сваёй кватэры — ці не завалялася дзе што-небудзь ядомае. Таго, што рапей і не лічылася ядомым... Але і цэлы горад у галоднай асадзе паводзіў сябе амаль таксама, як і паасобны чалавек. Згарэлі Бадаеўскія склады 8 верасня, а зямлю на тым месцы капалі яшчэ доўга самі жыхары. Але таксама і арганізацыя — тая самая Лешіарыхтплодгародніпа... «Ці шмат там згарэла цукру? — Але я перавёў яго ўвесь на варэііпе,— пярэчыць Станіслаў Антонавіч.— Праўда, яно было з пясочным хрустам. Засталася пейкая колькасць згарэлага, які не яаддаваўся апрацоўцы. Але той цукар, які спёкся, мы яго цусцілі ў справу». I далсй ён расказаў гісторыю, якую шмат хто сёння прыгадвае са здзіўленнем, пават весела. Як блакадны горад печакана зпаіішоў у сябе йад нагамі агромністыя залежы кіслае капусты. «— Мпе сакратар райкома партыі тэлефануе, Капусцін: «Чаго ты сядзіш? Ведаеш, што ў цябе на камбінаце адбываецца?» Я кажу: «А што?» — «Там, кажа, болып дзесяці тыся'і народу капаюць увесь твой камбінат». Яму пра гэта далажылі. Я сеў, паехаў. — А калі гэта было? Увосень? — Гэта было ў сорак другім годзе. Ну, паехаў. Сапраўды, адных лапат там назбіраў дырэктар камбіната пятнаццаць тысяч. Яны капаюць, рыдлёўкі кідаюць і капусту бяруць. Хтосьці ведаў, што быў перазавоз у Лепінград у трыццаць пятым годзе (гэта яшчэ перад маім прыходам на работу) квашанае капусты і яе не з’елі. — У якім годзе? — У трыццаць пятым. — 3 трыццаць пятага года япа ляжала? — Нрама ў бочках. А закопвалі яе ў пясчаную глебу, прычым у такую, я сказаў бы, глебу, якая стварала добрае асяроддзе для захаванпя. I нехта пра гэта ведаў. I вось пайшла раскопка гэтай справы. Ну, гэтае капусты там было пяць тысяч тон. Разнеслі яе на працягу адпых сутак! — Ну, і якая яна? Вы спрабавалі гэту капусту? — Цудоўная. — Сур’ёзна? 3 трыццаць пятага года? — Закансерваваная кіслая капуста з захаванымі кансістэнцыяй, смакам. Усё як трэба! — Бралі бочку, а рыдлёўкі кідалі? Вы кажаце, пятнаццаць тысяч рыдлёвак сабралі? — Нятнаццаць тысяч лапат мы сабралі. Іх кідалі людзі. — Зпачыць, пятпаццаць тысяч чалавек прыйшло? — Выходзіць, што так. He спыняць жа іх, няхай црадаўжаюць і далей. Так ачысцілі тэрыторыю». Умовы склаліся так, як склаліся. Былі і пралікі ў завозе і захоўванні прадуктаў, эвакуацыі населыііцтва па тым першым этапе, калі мелі месца разгубленасць, неразуменнс маштабаў таго, што адбываецца, таго, як і куды разгортваюцца падзеі. Нават вялікі станоўчы фактар, які сыграў вялізпую ролю ў стойкай абароне Ленінграда,— беззапаветпая аддапасць ленінградцаў свайму гораду, патрыятызм — прывёў да пагібельных вынікаў. He выехалі з горада, не эвакуіраваліся тыя, хто мог, хто мусіў выехаць не толькі дзсля сябе самога, але ж і ў інтарэсах актыўных абаронцаў горада. Дастаткова прыгадаць, што смяртэльнае кальцо блакады замкпулася і вакол 400 тысяч дзяцей. Засталіся маці, бабкі, а з імі і дзеці... Летам і восенню сорак першага пе было дастатковай настойлівасці, цвёрдасці, паслядоўнасці ў эвакуацыі насельніцтва, гэта прыйшло пазней, ва ўмовах непараўнальна больш цяжкіх, зімою, калі давялося вывозіць (і нават выводзіць пешшу за сотпі кіламетраў!) каля мільёна жанчын, дзяцей, аслабленых голадам людзей, у маразы, і ўсё пад тымі самымі бамбёжкамі і абстрэламі. Пра ўсё гэта гавораць, пішуць самакрытычна многія, ацэньваючы складаныя абставіны тых гадоў. «Трэба сказаць, і гэта не навіііа,— кажа I в а н А ндрэевіч Андрэенк а,— што ў нас перад вайною пе была распрацавапа сістэма парміравапага забеспячэнпя харчовымі і прамысловымі таварамі на выпадак вайны. У нас было распрацавана, як змагацца з запалыіымі снарадамі, пажарамі і г. д., а як тут — пе... Я яшчэ хачу сказаць пра такую складаную акалічнасць. Яна заключаецца ў тым, што ў блакіраваным горадзе засталіся 2 мільёны 544 тысячы чалавек і плюс яшчэ ў прыгарадных раёнах Лснінграда ў кальцы блакады 38 тысяч. Прычым багата старых, дзяцей больш за 400 тысяч, утрымапцаў больш чым 700 тысяч. I вось у першую эвакуацыю, якая пачалася ў нас з 29 чэрвеня (Ленінградскі Савет прыняў рашэнне), мы фактычна эвакуіравалі ўсяго 636 тысяч. Прычым пават была такая гаворка, што абставіны напаліліся, a лепінградцы не ўцякаюць, ніхто пе бяжыць, ніхто не ад’язджае. 3 раёнаў паступалі такія паведамленні ў Ленінградскі Савет, што, так сказаць, населыііцтва настроена нікуды не ехаць, а абараняць горад Лепінград. Бачыце, з аднаго боку, добра, а з другога боку, дрэнна, таму што пам трэба было не 636 тысяч вывезці, а ў паўтара-два разы больш, а можа, і ўтрая больш. Тады мы не цярпелі б такога становішча, якое цярпелі,— засталося ж 2 мільёны 544 тысячы.