КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
«Вось там я іду па вуліцах і — што такое? Нейкія дзіўныя асацыяцыі. Вось гэты снег! Тратуары, канечне, запесепы пе так, як тут было. Ну, скажам, калі газопы, дык яны вышэй галавы засыпапы снегам — гэта ўсю зіму чысцяць і адкідаюць». Праз гэты чысты снег, праз палярную снежнасць раптам ажыло дзіцячае, блакаднас. Япо вяртаецца, япо раптам праяўляецца ў характары, прывычках, снах. У кожнага па-свойму, ды і так, што чалавск часам нс ведае, адкуль у яго гэта. У шасцігадовага Колі (Мікалая Віктаравіча X л у д а в а) снег звязаны з голадам: «Калі выпаў снег, мпе стала няспынна хацецца есці». Так гэта і аб’ядналася Ў ім. Карцінкі, выразаныя дзіцячай памяццю, звычайна зіхацяць усімі колерамі. «Каля Фінляндскага вакзала маю ўвагу прыкоўвалі тралейбусы, што зімавалі на плошчы. Побач стаяў згарэлы дом. Яго тушылі, і струмені вады, упаўшы на тралейбусы, застылі вялізнымі ледзянымі слупамі. У промнях веснавога сонца слупы іскрыліся і прасвечвалі, і ўсё вакол здавалася мне падобным на ледзяное царства» (Лідзія Іванаўна Мельнікава). А васьмігадовай Жанне (Ж а н н е Эмільеўпе У м а н с к а й) блакада ўспамінаецца як страшэнны холад. Увесь час холад, пад коўдраю, у футры — і ўсё роўна холад. Яшчэ агромністы кош, абшыты кавалкамі ватовай коўдры, у якім маці насіла абед. Хлеб, кавалачкамі па дзвесце грамаў, хавалі ў чамадан, а чамадан клалі ў канапу, каб не з’ядаць гэты хлеб адразу. «Неяк не існавала ні раніцы, ні вечара. Нічога. Здавалася, што цемрава суцэльная ўвесь час. Я навучылася адрозпіваць цыферблат гадзінніка. I дагэтуль, на свой со- рам, успамінаю, што памятаю толькі час, калі мама павіпна была пакарміць мяне. Часам я ведала, што раніца, часам не ведала, таму што практычна мы не спалі, у нейкай дрымоце ўначы былі. Кажуць — хлеб спіць у чалавеку. А паколькі хлеба не было, нам не спалася». У сярэдзіне блакаднай пакуты, сярод усіх нягод, нястач, жахаў, смерцяў галоўнай трагедыяй былі дзеці. Пра іх клапаціліся перш за ўсё і гарадскія ўстановы, і само насельніцтва, іх мучэнпі, іх становішча было для ўсіх найпакутлівейшым болем. I нават у памутнелай галоднай свядомасці дарослых дзеці, дзіцячае захоўвалася, як правіла, святым. «Прадукты з базы вазіла на санках адна дарослая жанчыыа-экспедытар. Яна заўсёды брала з сабою двух хлопчыкаў гадоў па чатырнаццаць. Вось наступіла мая чарга. База знаходзілася за Нарвскімі варотамі. Туды і назад мы ішлі пешшу. Туды ўлегцы, назад — схапіўшыся за вяроўчыну санак. Адзін з нас заўсёды ішоў ззаду назіральнікам. На адной выбоіне сані нахіліліся, і соевыя цукеркі рассыпаліся з карабка на снег. Вакол нас імгненна ўтварылася цеснае кола з праходзячых міма пешаходаў. Экспедытар замахала рукамі, завойкала, з яе крыку зразумелі, што цукеркі вязуць у дзіцячы дом, ды і мы, два заморкі, былі добрай ілюстрацыяй. Народ тоўпіўся вакол нас, растапарыўшы ў бакі рукі, вочы гарэлі, але ніхто не нахіліўся. Мы сабралі ўсе цукеркі ў карабок, падабралі пакеты, паправілі сані і рушылі далей. Людзі яшчэ доўга праводзілі нас вачыма» (Аляксандр ІванавічЛюб і м а ў). Дзеці, што нагадвалі старэнькіх, без ценю ўсмешкі, маўклівыя, вялыя, усё разумелі і нічога не разумелі. Немцы, вайна, фашысты дзесьці там, за горадам, ды і сама блакада заставалася для шасці-васьмі-дзесяцігадовых дзяцей паняццем абстрактным. Канкрэтнымі былі цемра, голад, сірэны, выбухі,— незразумела, чаму ўсё гэта абрынулася на людзей? Куды знікла яда, куды зніклі блізкія? Вайна не ўвасаблялася ў людзях, у ворагах, у паліцаях, у чужой мове, як гэта было, напрыклад, на акупіраваных землях. Мы гаворым пра малышоў, тыя, хто старэйшы, хутка сталелі. У малышоў жа дзяцінства спынялася. He проста было гэтым маленькім старым вяртацца потым у жыццё, у дзяцінства, да саміх сябе. Ніна Васільеўна Кавалёва, жанчына вельмі імпульсіўная, жвавая, удумлівая, разважлівая, расказвае пра сябе дзяўчынку так, што міжволі хочацца тую дзяўчынку ад яе ж абараніць, ад яе бязлітаснай памяці. « — Колькі вам было тады гадоў? — Шэсць. Мама захутала мяне ва ўсё, што было. Я памятаю — на мне нейкія анучы, хусткі. Нават некалькі паліто было надзета. — Напэўна, холадна было і таму, каб рэчы з сабою ўзяць? — He ведаю, нашто так было зроблена. Памятаю, я нейкая непаваротлівая была. Па-мойму, толькі адна дзесятая гэтых ануч была я сама. Запомніла, што ехалі на падводзе, пасля некуды заехалі. Нейкі мужчына ў кажусе спыніў рух. Кажа: «Куды? Немцы!» I мы павярнулі. Мама, па-мойму, побач была. Яна пытала: «Ніна! Есці хочаш?» Я страшэнна хацела есці, а сказаць не магла. Крычу недзе ўсярэдзіне: «Мама, хачу есці!» А сказаць не магу. I так страшна было таму, што язык не паварочваўся. — А чаму не маглі сказаць? — Уражанне, што язык зусім размяк, вата нейкая. He магу ні варухнуцца, нічога. Проста трупам была. А голас усярэдзіне крычаў: «Хачу есці!..» Памятаю далей яшчэ эпізод, калі нас ужо прывезлі на Урал. Куды спачатку, пават не памятаю. Памятаю, я сядзела дзесьці ў кутку. I нам дзялілі пернікі. Пернікі дзялілі не ўпоперак, а ўздоўж, каб бачнасць цэлага перніка была, а не паловы... Гэтыя пернікі давалі і ўсё пыталіся: «Смачна?» А я нават не разумела. Памятаю, сядзела і разважала: што такое смачна, нясмачна? Што такое хочацца есці ці не хочацца есці? Клянуся, сяджу ў кутку, і вось гэтая думка ў мяне: што такое значыць «не хачу есці»?.. Пасля, памятаю, на Урале такі эпізод. Калі дзеці ўсе спалі, я пабегла ў поле. Усе гаварылі: хлеб расце. Я разумела гэта ў прамым сэнсе. Думаю, трэба расігапаць ямку — і там буханка свежага хлеба. Я яе вазьму і буду сытая. Сяджу капаю, капаю. Ямку глыбокую выкапала, а хлеба там і няма! Сяджу плачу. I вось, памятаю, нейкі вельмі высокі дзядзька ідзе: «Што ты тут робіш?» Я кажу — хлеб капаю. I вось ведаеце, ці людзі добрыя былі, ці мне так здавалася, узяў мяне пажылы чалавек, пасадзіў на плечы, кудысьці прынёс. Памятаю — у цёмны пакой. Бульбы ёп мне даў і доўга расказваў, што хлеб спачатку трэба пасеяць, пасля вырасціць, зжаць, муку змалоць, потым спячы. Тады гэта будзе хлеб... I памятаю, няня ў нас была тоўстая. Бывала, яна прытуліць мяне да свайго жывата і так гладзіць, гладзіць. А да мяне не даходзіла, настолькі наогул атупела. Нават калі ў школу пайшла, слаба разумела. Доўга такая была. — А мама дзе была? — Я нават не ведаю. Калі нас перавезлі праз Ладагу, пасадзілі ў машыну (ці на падводу, не памятаю), здаецца, мамы ўжо са мною не было. Сястра мая хварэла. Памятаю, яна ляжала ў бальніцы, у палаце. Па-мойму, туберкулёз у яе быў. Ёй давалі лыжку цукру і кавалачак масла. А я хавалася пад ложкам, і яна мяне карміла. Долю, якая ёй належала, яна мне аддавала, а я злізвала з гэтай лыжкі. — Яна лыжку падсоўвала пад ложак? — Так. Я казала: «Валя, калі яшчэ будуць даваць табе?» — Вы доўга ляжалі? Блізка ваша палата была? — He, я не ляжала. Я не ведаю, што было. Памятаю, што яна ляжала ў ложку, ёй давалі цукар і масла. Яна не магла есці, а я была пад ложкам і ўсё злізвала. А потым — настолькі я атупела! Я памятаю, калі мы ўжо вярталіся, мы ехалі з Валяй у цягніку. Я так баялася яго! Мяне поцягам цягнулі ў вагон! Страшэнна баялася паравоза, пары, дыму. Валя кажа: «От глядзі, зараз мама будзе сустракаць цябе». Яна была старэйшая. Калі мне было шэсць, ёй — дзевяць. Япа ўжо ў разумным узросце. А я — я — слова «мама» ўжо забыла. Вось я памятаю, мама ўжо на пероне, Валя кажа: «Вунь мама ідзе». А я маму адштурхоўваю і кажу: «Дзе ж мая мама?» Валя кажа: «Ды вось яна! Тут!» А я вельмі доўга яе не прымала. Я да такой ступені яе не прымала, настолькі была зацятаіо, што мы вось ужо ў школу пайшлі, мне выдавалі дзённікі ці сшыткі, дык я двойкі ставіла сама сабе і падкладвала маме і з-за кутка падглядвала. Што гэта такое было? Адчування такога, што ў мяне ёсць мама, што я яе знайшла, гэтага ў мяне не было. — А яна добра абыходзілася з вамі? — Канечне, добра. Яна ж столькі перажыла, бачыла сваіх дзяцей у жахлівым становішчы, думала, што згубіла іх. Як яна магла кепска абыходзіцца? Яна вельмі пакутавала, але мне яе пакуты быццам бы нават давалі асалоду. Я не ведаю, што гэта такое? Цяпер я нават зразумець не магу той злосці. I шкадую аб гэтым. Я ж зусім іншая стала. А ў той час была нейкая страшэнная, і да мяпе доўга нічога пе даходзіла. Я вось памятаю, настаўніца матэматыкі задачку на прасцейшыя лікі ўдзёўбвала. Дзяўбе, дзяўбе — не разумею. Нават да дваццаці ые навучылася лічыць. He ведаю, што гэта такое! Жахлівая была. — А дзе ваша мама цяпер? — Мама на пенсіі. Тата таксама на пенсіі. Хворыя людзі. Мама асабліва хворая. Бацька здаравейшы за яе, мужчына. — А мама часта ўспамінае Ленінград, блакаду? — Водаеце, не ўспамінае. Мы яе распытваем, а япа не гаворыць. Неяк я паспрабавала: «Можа, раскажаш штонебудзь?» А яяа быццам бы, ведаеце, закрычала на мяпе: «Не, не хачу!» Кіпо пра вайну яна паогул ле глядзіць, стараецца не хадзіць на гэтыя фільмы. Слова «вайна» яна не пераносіць цяпер і не хоча нічога слухаць. — Раскажыце пра Дзень Перамогі, калі ласка. — Вось такі выпадак быў. У канцы вайны нам давалі тварожныя сыркі, соевыя. Памятаю Дзень Перамогі каля Пяці кутоў. Музыка ўсякая грымела, грамафоны з вокнаў раўлі. Вясна ўжо была. Поўна пароду. Я запомніла, што два салдаты неслі вялікі крэыдзель, вялізны белы крэндзель. Па-мойму, гэта быў сапраўдны крэндзель. Усе ім нешта кідалі. 3 балкопа кветкі ляцелі і нейкія паперкі. А ў мяне нічога не было ў руках, толькі сырок. Я падышла і аддала салдату, што нёс крэндзель, свой сырок. — Ён узяў яго? — He памятаю, узяў ці не ўзяў, увогуле, аддала замест кветак — падарунак». У дзіцячым стацыянары Ірыне Кірэевай запомнілася дзяўчынна. Яе прывезлі паміраючай ужо. Дзяўчыпка была старэйшая за Ірыну. «Яна мне кажа: з’еш, калі ласка, мой хлеб (ну колькі там? Норма — сто дваццаць пяць грамаў хлеба), я не дажыву да заўтрашняга дня. Ляжыць яна побач са мпою. Ложкі стаялі вельмі блізка адзіп каля аднаго, каб больш можна было ўвапхнуць. Памятаю, як я ўсю ноч не магла спаць, таму што думала: узяць хлеб ці не ўзяць? Усе ведаюць, што яна не можа ўжо есці. Але калі вазьму гэты хлеб, дык падумаюць, што я ўкрала яго ў яе. А страшэнна хацелася есці. Страшэнная барацьба з сабою: чужое ж! Так я хлеба не ўзяла. Вось цяпер, калі кажуць: галодны можа ўсё зрабіць, і ўкрасці, і гэтак далей,— я ўспамінаю свае пачуцці, дзіцяці, калі чужое, хоць мне і аддавалі яго, я ўзяць усё-