КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Пазнавалі па старэчых тварыках, паходцы, але порш за ўсё па вачах, што бачылі ў с ё! Бачылі ўсё тое, што лепінградцы «схавалі ад Вялікай зямлі...» (Вольга Бергольц). А знаёмыя ці родпыя, калі сустракалі сваіх, часта пе маглі іх пазнаць. Як той вайсковец (аб гэтым у запісках згадвае пра сябе Лідзія Георгіеўпа Ахапкіпа), што ўскочыў па прыехаўшую ў Чарапавец машыпу, паглядзеў па жонку, дзетак сваіх і хацеў злазіць назад: пе пазнаў! А калі паклікалі: «Татка!» — ён паглядзеў яшчэ раз і... чамусьці шапку зняў». Галіпа Аляксапдраўпа Марчапка толькі пасля таго, як выехала з блакаднага Ленінграда, зразумела, якая яна «па пармальны погляд». «— У Валагодскай вобласці мы трапілі ў нейкую вёску. I побач аказалася вёска, у якой жылі родныя маёй суседкі. А дзяўчыпка іхняя прыязджала калісьці ў Лепіпград, да пас прыходзіла ў госці. I вось калі мы прыехалі, япа звярнулася да мяне: «Бабулька, а дзе Галя?» — Гэта пра вас трыпаццацігадовую? Гэтак былі адзеты? — Гэтак была адзета, ды і сама — адпа скура і косці. «Кланя, кажу, Галя —гэта я». Яна заплакала і кажа: «Я цябе не пазпала!..» Троіцкая Вольга Гаўрылаўна (Дзягцярны зав., 39), выхавацельпіца дзіцячага дома, згадвае першыя ўражанні, рэакцыю дзяцей, калі япы з блакаднага, які ўжо стаўся прывычпым, свету траплялі ў пармальны, звычайны. Першыя ўражанпі дзяцой: «— Вольга Гаўрылаўпа, паглядзіце, трава расце!» (А мы яе адразу ж выстрыгалі і елі.) Альбо: «Вы ведаеце, паш праваднік бульбу варыць, а шалупінне выкідае!» — з жахам казалі япы мне. I вось я расказала правадніку пра гэта. Япа кажа: «Ну ўжо бульбаю дык я вас пачастую». I мы сядзелі і чакалі, пакуль яна пас пачастус, але так і не дачакаліся... У групе ў мяне была дзяўчынка (прозвішча яе забыла). Яе прывезлі з пейкага малепькага паўстанка. Там перад яе вачыма спалілі пасёлак, забілі яс маці і астатніх жыхароў, а япа пекуды затаілася і такім чыпам выратавалася. Яна сядзела як мышка. Але ўсё-такі — дзіця, хацелася яе неяк ажывіць, што-пебудзь ёй раскажаш, але япа піяк пі на што пе рэагуе. Я звярнулася да ўсіх сваіх блізкіх — пашукаць у сябе і даць ёй якія-небудзь цацкі. Нарэшце я сабрала нейкія стракатыя акраўкі і прыпесла ёй, і раптам яна пацягнулася да іх! Альбо адзіп хлапчук. ІІа Ладажскім возеры плыла баржа. Яе разбамбілі, усе патанулі, а на хлопчыку была бацькоўская куртка (падзіманая камізэлька), і ён у ёй пе яатануў. I вось нам перадалі яго ў дзіцячы дом. Хлапчук хадзіў нібы ваўчаня, нікога пе падпускаў да сябе і пе дазваляў зняць з сябе гэтую куртку. Альбо — Люся Волкава. Яе забралі з нейкага дома. Яна ляжала ў кватэры з трупам сваёй маці. Маленькая дзяўчыпка, гадоў васьмі. I вось, калі мы пераехалі ў Яраслаўскую вобласць, япа ўначы як заплача. Я кажу: «Люсенька, што з табою?» — «У мяне зубы баляць». Ну, канечне, ніякія зубы ў яе не балелі. I вось яна абдыме мяне, прыціснецца і супакоіцца». «Я памятаю, што пачуўся нейкі дзіўны гук на дварэ. Я спытаўся ў мамы, і япа сказала, што нічога страшнага, што гэта аддзіраюць дошкі ад паркана. Высвятляецца, што гэта зеніткі рыхтавалі. Гэта было ў самым пачатку вайны. Вось першае дзіцячае ўражанне ў пачатку вайны». Гэта расказвае Жанпа Эмільеўна Уманская, якая цяпер спявае ў Акадэмічнай капэле. «На вуліцу я выходзіла вельмі рэдка, вельмі рэдка. Бачыла гэты заснежаяы горад, страшэнпы беспарадак па вуліцах, мноства трупаў. Мама неяк старалася адцягнуць маю ўвагу. Бачыла я і апошпюю агонію чалавека: чалавек карабкаўся, не мог устаць, чапляўся за сцяну. Жахліва было. Але ў дзіцячае ўсведамленне гэта неяк не ўсяляла такога жаху і адчаю, таму што гэта здавалася тады прасцей. Цяпер ужо розумам сваім адчуваеш, колькі давялося перажыць жахлівасцей. Запомніла я блакадную ёлку навагоднюю. Магчыма, гэта будзе цікава. Я тады яшчэ дзіцёнкам была. Гэта быў трагічны дзень — адзіпаццатага студзеня, дзень, калі памёр бацька. — Дзе ён памёр? — Дома. Яму прыйшла павестка на фронт. Ён быў у запасе, вышэйшы камсастаў, а дагэтуль ён быў на акопах. Верагодна, там вельмі цяжка было з харчамі: ён прыйшоў увесь апухлы. I вось, калі ён прыйшоў па гэтай павестцы ў ваенкамат, яму сказалі, што на фронт яму ўжо нельга ісці, забракавалі. I неяк хутка-хутка (я лічу) падкасіла ўсіх мужчын у Леыінградзе, што засталіся тут (гэта якраз першая зіма, періпыя месяцы сорак другога ўжо года). Ён мне паціху ад мацеры аддаваў усе мізэрныя крохі, якія яму выпадалі. Я гэтага пе разумела, каб адмовіцца. Увогуле ён сябе абкрадваў. Ён ужо ляжаў, не ўставаў і ўсё намагаўся неяк мяне падтрымаць, як-небудзь мне жыццё захаваць. Цяпер гэта ўсё разумееш! — He памятаеце, пра што ён гаварыў з вамі? — Гэтага не памятаю. Ён мала гаварыў. «Беражы мамку»,-— казаў. «Слухайся яе, не хвалюйся, калі што-небудзь здарыцца»,— часам казаў. Але я не разумела, што можа здарыцца. Вось адзінаццатага студзеня далі білет на ёлку. Я ўжо не памятаю паходжання гэтага білета. Відаць, я тады павінна была вучыцца недзе ў першым класе. Пайшла я адна. Нам было сказана, што вось такі мяшэчак мы павінны сшыць. Гэтыя торбачкі надзявалі пад футэрку, каб ніхто не бачыў, як панясём назад падарункі, таму што людзі былі ўсякія, і азвярэлыя ад голаду былі. He ўсе маглі трымаць сябе ў руках, пе ва ўсіх заставалася пачуццё прыстойнасці. Усялякае здаралася. I вось як цяпер памятаю, змарпелыя мы ўсе нейкія, малепькія, замардаваныя дзеці, і такі самы фокуснік-мужчына: пінжак на ім матляецца, горла шалікам абкручаыа. Ён спрабаваў паказ- ваць нейкія там штукі. I такія абыякавыя сядзяць дзеці. Пасля не вытрымалі і адзін спытаў: «А ці хутка нам абед будуць даваць?» Наколькі мала дзіцячага засталося ў нас усіх. Ну, далі абед. Ён выдаўся нам шыкоўным па тым часе. I падарункі далі. He памятаю, што там было: яблык, пячэпне, нейкая цукерка. Я запхнула гэты падарунак у мяшэчак — і пад паліто. Але каб хто-небудзь звярнуў увагу, дык на маёй фізіяноміі ясна было напісана, што я нешта страшэнна ахоўваю, пясу, рукі сціспутыя каля гэтага падарунка, выраз твару спалохапы. Я шчасліва прынесла гэты падарунак дамоў. I калі мы з цяжкасцю сагрэлі чай, літаральна на свечцы, мама кажа: «Схадзі разбудзі тату, ён штосьці моцна спіць. У нас будзе свята. Няхай у пас гэта будзе Новы год». (Нам не было чым сустрэць Новы год, калі ён быў.) Мне здалося, што бацька неяк дзіўна раскідаўся, раскрыўся. Ён заўсёды мяне прасіў: «Жануля! Падаткні мне коўдру, тут дзьме, там дзьме». Я прыйшла, тата, тат, тата, тат! А ён увогуле ніяк! Я закрычала, маму паклікала. Мама кажа: «Супакойся, супакойся! Ён спіць». I вывела мяне. А ён чамусьці ў другім пакоі ляжаў, ён яшчэ раней папрасіўся, можа, ён адчуваў свой канец, і яго перанеслі туды. Да мяпе гэта не даходзіла, я не разумела, я нават ніколі не пацікавілася, чаму ён у другім пакоі ляжаў. I так разважыла, што жанчыны ў адным пакоі, а мужчыны павіпны быць у другім. Карацей кажучы, наступіла яго канчыпа. Памёр яшчэ і наш сусед. Мы агулыіымі намаганнямі знеслі іх па кухню, загарнулі ў коўдры. Месяц япы ляжалі на кухпі, таму што не было сілы вынесці іх. I мяпе дагэтуль здзіўляе поўная адсутнасць страху перад мёртвым целам. Ніякага жаху мы пе адчувалі. I калі толькі чуўся шоргат у кватэры, мы паўзлі на кухню паглядзець: ці не прачнуліся яны. Таму што большасць ленінградцаў была ўпэўнена, што многія пазасыналі летаргічным сном, як бывае ад голаду. Ці не заснулі і япы? А раптам япы прачпуліся? Вось піяк не хацелася прымірыцца са смерцю. Але, відаць, цудаў не бывае! Я заходзіла часта. Мама мяне пачала пускаць, таму што я ніяк не рэагавала на тое, што бацька мёртвы, не разумела, што мёртвы, і думала, што ён заснуў, думала, што ёп прачнецца. — Ведалі пра летаргію? — Так, ведала, што бывае летаргічпы сон. Гэта растлумачыла мяе мама. — Але сама япа не верыла? — He. Яна ведала, што гэта канец». А з галавы не выходзіць тая навагодпяя ёлка, замардаваныя дзеці і такі самы замардаваны мужчына-фокуснік. Ён паказвае штукі, сядзяць абыякавыя дзеткі. I ўсе мараць пра абед. I сам фокуснік, і ягоныя гледачы. I немагчыма было нічым адцягнуць іх ад жадання есці. Пра павагоднія ёлкі 1942 года памятаюць многія школыіікі. Звычайная для тых дзён школьная ёлка была, папрыклад, уЛеаніда Пятровіча Папова. Цяпер ён інжынер і, дарэчы кажучы, нямала памагаў нам у зборы матэрыялаў. «Сядзелі мы ў класе. Вокны былі зацемпеныя, у калідорах таксама цёмна. Нас развялі па класах. Калі мы прыйшлі, быў канцэрт. Я яго не памятаю. Памятаю, ёлка без агнёў стаяла, змрочнае дзённае святло. Нядаўна я з дачкою пайшоў на ёлку ў гэту школу. Стаў каля акна і пачаў успамінаць... Памятаю, як мы сядзелі, але які там быў канцэрт, зусім не памятаю — ніякай увагі на яго не звярнулі. Сядзелі мы ў паліто, а пасля пайшлі ў сталоўку. Школа знаходзіцца на праспекце Металістаў, за «Гігантам». Запрашэнне разаслалі на 5 студзеня. Да вайны я скончыў 5 класаў. Зіму сорак першага — сорак другога года зусім не вучыўся. Сядзеў каля печачкі ў штабе аб’екта (маці была начальпікам аб’екта). Нехта (хто — не ведаю) адшукаў мяне і майго таварыша Арвіда Калніна. Мы пайшлі на ёлку разам. Нашы маці сядзелі дома, непакоіліся. Мы пайшлі раніцай. Гадзін у тры мы паабедалі, нам далі абед. Была трывога, нас спусцілі ўніз. Доўга стаялі на падвалыіых лесвіцах. Потым пачало цямнець. Вырашылі: мусіць, справа ідзе к канцу. Падняліся, хоць адбою трывогі яшчэ не было. Пайшлі ў сталоўку. Настаўнікі ішлі з лучынамі, адна з іх, Шарова,— яна цяпер жыве ў Яраслаўскай вобласці — была нашай першай настаўніцай. Настаўнікі хадзілі паміж сталамі і глядзелі, ці ўсё пам далі. Мы сядзелі спакойна, ціха. А ёлку дык мы бачылі яшчэ перад гэтым у актавай зале. Стаяла вялікая ёлка, настаўнікі яе зрабілі. У сталоўцы мы распрануліся. Раздалі нам суп з храпы, катлетка малепькая, храпа па гарнір, па трэцяе быў кісель з эсенцыі. Паабедалі. Хуценька ўсё з’елі. Пайшлі па класах. Кожны клас прыйшоў да сябе. Там яавобмацак пачалі раздаваць — кожнаму было падлічаяа — васемпаццаць разыначак у шакаладзе! Кожны праверыў: васем- паццаць разыпачак! Схавалі — піводнае пе з’елі тут, з’ядзім дома. Гэта было ўжо ў шэсць гадзін вечара. Маці пашы страшэіша непакоіліся. У нас маглі адабраць падарункі, маглі пабіць. Мы выходзілі са школы на два-тры чалавекі і, прабіраючыся амаль навобмацак, прыйшлі дамоў. Маці ўзрадаваліся, што мы нрыйшлі ды яшчэ і падарупкі прынеслі».