КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
сюдна праступалі сляды страт і смерці. Ува што ператварыліся лесвіцы, двары! Дахі прадзіраўленыя, прапалепы запалыіымі спарадамі, прабітыя асколкамі. 3 усіх вокпаў тырчалі каміпы буржуек. Вызваліліся ад спегу руіны, каркасы гарэлых дамоў... Чалавеку патрэбна магчымасць агледзецца, убачыць сябе і жахнуцца. Гэта было пеабходна. Горад ажываў. Аднекуль з’явіліся сілы. Нарыхтоўваліся дровы, торф для электрастанцыі. Зніклі чэргі па ваду, аднавіўся водаправод, не ўсюды, але ў дамы адзін за адным пачалі падаваць ваду, хаця б у ніжнія паверхі, Адчыніліся лазні, пралыіі. Сталі вырабляць падэшвы. Іх штампавалі са старых аўтамабільных і авіяцыйных шып. Рэстаўрыравалі адзенне. Пачалі зноў шыць паліто, касцюмы. Шмат чаго рабілася. Аднак абстрэлы працягваліся. I бамбёжкі. Харчу не хапала. Мізэрным пайком немагчыма было цалкам аднавіць сілы змардаванага арганізма. Давалі значпа больш, чым зімою. Ужо з 11 лютага 1942 года лепіпградцы сталі атрымліваць: рабочыя — 500 грамаў хлеба, служачыя — 400 грамаў, дзеці і ўтрыманцы па 300 грамаў, пачалі выдаваць крупы, сметанковае масла. I ўсё-такі гэта было недастаткова, харчу не хапала, патрэбпы былі вітаміны, гародніна... «На пашым двары па дрэве з’явіліся першыя лісцікі. I вось з акна свайго дома я бачу: падышоў да дрэва грамадзянін, пачаў зрываць гэтыя лісцікі і класці ў рот, а пасля адкрыў партфель і пачаў кідаць лісты ў партфель... Гэтас дрэва і цяпер стаіць каля сцяны дома ў нашым двары...» (Вора Якаўлоўпа Бокіна). У парках і садах немагчыма было ўбачыць ніводнага дзьмухаўца. 3 лісцяў дзьмухаўца варылі суп, з карэнпя, з мясістага, сакавітага, рабілі катлеты. Па дзьмухаўцы даводзілася ездзіць усё далей — ва Удзельную, у Азяркі. Па знаёмству дванаццацігадовую Марыну Ткачову прапусцілі ў заапарк нарваць дзьмухаўцоў. Япа не можа забыць, што там яна раннім летам 1942 года ўбачыла жывога бегемота. Якраз суседка, якая запрасіла яе (яна працавала ў бегемотніку), і выратавала бегемота. Гэта таксама адна з праўдзівых ленінградскіх легендаў, пра якую, па жаль, Марыпа Аляксандраўпа падрабязпасці пе ведае. Памятае толькі свае жахі і захаплепне, з якімі абмінула клетку, пазіраючы па бегемота, памятае, як пасля суседка вывела яе па траву да дзьмухаўцоў. I памятае яшчэ, як праходзіла служка і штосьці сярдзіта прабурчэла паконт гэтых дзьмухаўцоў, якія, маўляў, расцягваюць певядомыя людзі. Яна, папэўпа, мела па ўвазе іптарэсы заасадаўскіх звяроў. «На рынках пачалі траву розную прадаваць — просяць па 30—40 рублёў за сто грамаў шчаўя, a то і хлеб ім давай. Я купіла крапівы і зварыла суп, а на наступны дзепь лебяду зварыла. Да чаго голад давёў людзей, глядзіш, •знешне прыстойная дама, пагпуўшыся, шчыпае траўку і кладзе ў рот, як каза» (з дзёнпіка Вольгі Яфімаўпы Эпштэйп). Людзі мыліся ў лазпях, прыводзілі сябе ў парадак, чысцілі сваё жыллё, капалі агароды, парыхтоўвалі дровы — спакваля рыхтаваліся да паступііае зімы. У ліпені 1942 года Л. М. Ф і л і п а в а атрымала найдаражэйшы ёй падарунак — пакет лебяды. У той час гэта быў каштоўпы дар, але тут важпа таксама і тое, што папярэднічала гэтаму падарупку. Любоў Міхайлаўпа дагэтуль хвалюецца, варта толькі закрапуць той выпадак. А справа была так. Зімою прыйшоў ёй ліст з фропту ад яе таварыша па гаркому камсамола I. К. Коўбаса. Ёп пытаў, чым можпа памагчы яго жонцы і дачцэ. Л. М. Філіпава сама атрымлівала 200 грамаў хлеба, што яна магла? Але япа была жанчыпа вялізнае эпергіі і сабрапасці, нездарма ўсе гэтыя гады яна кіравала партаргапізацыяй Дзяржаўнай Публічнай бібліятэкі. «...— Думаю, пайду я да Папкова, старшыні гарвыканкома, пайду да Пятра Сяргеевіча. 3 чым пайду? Скарыстаю свой дэпутацкі білет. He сабе ж, а дзеля дапамогі. I сапраўды, папісалі запісачку па Тамбоўскі халадзільнік: дзвесце грамаў сухароў, плітка шакаладу, сушаная бульба, нейкія крупы. Я да Папкова ў Смольпы адразу ж зранку прыйшла, адтуль на Тамбоўскую. Я такая была іпчаслівая, што столькі атрымала! Толькі б застаць мпе родных Коўбаса жывымі. (Ілья Кірылавіч быў камісарам нейкай брыгады.) Дайшла я да Нявы. Ужо вечар. А каб скараціць адлегласць, не цераз мост пайшла, а па Няве, там да Аляксандраўскага саду была сцяжынка. Завіруха страшэннаяі I вось вы водаеце, гэта найстрашнейшы момант у маім жыцці. У мяне пакет, там шакалад, я іду цераз Няву і падаю ўжо. Каб толькі пе з’есці! Гэтага пачуцця я вам не магу ітсрадаць ніякімі словамі. Страшэпны выпадак. У мяне там шакалад і сухая бульба, а я павінна дапесці. Разумееце? Іду цераз Пяву. Завіруха задзімае, думаю, мне ўжо ііе дайсці. Вось вуліца Леніна. Зпайшла гэты самы дом. Паднялася на трэці паверх. Шукаю пакой, дзе япы жылі (гэта была камупальпая кватэра). Заходжу. Мпе стала лягчэй ад таго, што дапесла. — Барацьба з сабою была вам цяжэйшая, чым з завірухай? — Гэтага нельга перадаць. Гэта было жахліва. Калі я пераступіла парог гэтага пакоя, мпе стала лягчэй, што я данесла. Я такая ж галодная, такая хворая, я не магу рухацца, але ўжо шчаслівая. Думаю — былі б толькі яны жывыя! Бачу — з аднаго боку ложак, з другога боку ложак. Пытаю: «Ксеня Пятроўна? Люся?» У адказ слабы голас Ксеніі Пятроўвы і болып моцпы дзяўчынкі. «Я вам ад бацькі прынесла прывітаіше!» Ну, ведаеце, што тут было! Мала таго, што шчасце нераадолешія! Я нейкае крэсла чарговае, пейкія ўцалелыя яшчэ кнігі выцягяула, распаліла буржуйку, паставіла кіпень. Япы, капечне, падпяліся. Мы селі каля гэтай буржуйкі. Яны мяне частавалі, і я ўжо, не саромеючыся, паела, таму што іпакш я пе дайшла б з вуліцы Лспіпа да Публічнай бібліятэкі. Гэта быў вельмі шчаслівы выпадак. На шчасце, яны абедзве выжылі. Пасля мпе ўдалося адправіць іх на Вялікую зямлю, эвакуіраваць, таксама праз гарком партыі. I вось самы дарагі падарунак, які я атрымала ў блакаду. Я прыходжу дадому, ляжыць вялікі-вялікі пакот. Любові Міхайлаўне Філіпавай. Я ўдакладняю: гэта ўжо калі япы ўсталі і падужэлі, вясното. Я іх пасля адправіла. Япы той паёчак раздзялілі і абедзве выжылі. I жылі ўжо па Крыжовым востраве, былі па сваіх нагах, сабралі там лебяду і вясною сорак другога года вось такі вялікі пакст прынеслі мпе і зваруптлівы ліст. 3 гэтае лебяды мы парабілі такіх катлет! Такі ў пас быў бапкет! Яны ж паміралі ўжо абсдзвс — дзяўчьтпка і Ксонія Пятроўпа. I той паёк, што я прьшесла і яны паступова елі, іх усё-такі выратаваў, я так мяркую. Яшчэ памятаю нейкія дзьмухаўцы, якія мы таксама елі. Але галоўнае — лебяда. Дзьмухаўцы — у салату, а з лебяды вельмі добрыя можна было зрабіць катлеты. Гэта быў шыкоўны падарунак!» Расказвае 3. А. Ігнатовіч: «— У першую вясну сорак другога года, калі з’явілася трава, дык народ быццам бы ператварыўся ў жывёл: любую траву рвалі і елі. Ніводпае травінкі ў Ленінградзе не заставалася пад паркапамі. Аднойчы мы з адной з супрацоўніц, Софіяй Хатанавай, паехалі ў Батанічны сад, хацелі дамовіцца там з імі, каб розныя травы пасылаць ім на аналіз. Трэба было высветліць, якія травы атрутныя, якія не атрутпыя. Батанічпы сад быў замкнёны. Мы пазванілі. Калі мы туды зайшлі, убачылі маркоўнік вось такой вышыпі! Божа мой! Нас папрасілі пачакаць, пакуль прыйдзе навуковы супрацоўнік. Мы ж пачалі гэты маркоўнік есці — з такім задавальненнем! — Маркоўнік — гэта трава? — Трава. Лісце яе падобнае на лісце морквы. I мы гэтага маркоўніку так наеліся. Ніхто нам не замінае, усюды пуста, і мы елі сабе. Калі зайшоў да пас Нікіцін, нам стала ыяёмка. Мы дамовіліся, што травы на аналіз, канечпе, мы будзем пасылаць. Мы спыталі яго: ці можна нам маркоўніку нарваць? Ён кажа: «Гэта ж пустазелле». Я кажу: «Ну, усё роўна». I вось мы з ёю напакавалі дзве сумкі, прыйшлі ў лабараторыю. Наеліся ўсе і былі шчаслівыя. 3 такім задавалыіепнем елі гэтае пустазелле: маркоўніку паеліся!» «Чэрвень месяц 1942 года. 3 кожным днём арганізм слабеў, хоць хлеба прыбавілі, я ўжо атрымлівала 400 грамаў у суткі, але есці яшчэ больш хочацца... Бамбёжкі, абстрэлы, паветраныя трывогі працягваліся, але было добра ўжо таму, што мы грэліся на сонейку, як мухі... Ліпень месяц 1942 года. На вуліцы цёпла. Распусціліся дрэвы, вырасла трава. Мы з мамай і іншыя хадзілі на могільпік і збіралі нейкія карэнні, варылі і елі. Крапівы і травы амаль не было, таму што галодныя людзі збіралі ўсё для харчавання...» (3 дзённіка Ульяны Цімафееўны Паповай). К таму часу Ульяна Цімафееўна Папова пачала працаваць у сталоўцы касірам. Расказваючы пра сваю пра- цу, ятіа прыгадвае і мепю, і абставіны ў сталоўцы таго часу: «Давалі суп з сушанай марской капусты, а таксама дражджавы суп, давалі кашу, па 200 грамаў талон, выдавалі таксама на нумарныя талоны дадаткова шротавую запякапку. ...Талеркі вылізвалі... Вечарам я клеіла выразаяыя талопы па сто штук на паперу... Клеіць талопы пе было па што. He было паперы. Клеілі па газеты альбо па старыя ноты, якія хто-небудзь прыпосіў». Што ні расказ, дык сваё, не падобнае па іншыя, успрымаппе вяспы 1942 года. Па-рознаму людзі выходзілі з блакаднай зімы, па-розпаму ажывалі. He да ўсіх вярталася вера. Было цікава звярнуцца да пайболып поўнага з усіх дзёнпікаў — як сустракаў вяспу і лета 1942 года па сваім «малым радыусе» Г. А. Князеў. У яго запісах адчуваецца стомлепасць. Ён увесь час падбадзёрвае сябе, абнадзейвае, але гэта ўсё цяжэй даецца яму. «26 мая 1942 г. Кепскае здароўе акадэміка фізіёлага Ухтомскага. У яго па глебе запушчанай цынгі пачалася гангрэна. Урачы лічаць яго стаповішча безпадзешіым. Здароўе акадэміка Крачкоўскага ўвесь час вагаецца, як агеньчык свечкі. Днямі ў яго быў капсіліум. Яго ўзялі пад свой нагляд лепшыя ўрачы горада. 3 чэрвеня. Каля пашага архіва разламаныя па дровы вароты... Некаторыя «паляўнічыя» выпільваюць бэлькі па гарышчы... Найстрашпейшае для быту лепіпградцаў пытанне — як праіснаваць зіму? 12 чэрвеня. На маіх вачах ад голаду гіне Матрона Яфі-маўна, былая наша хатняя гаспадыня, якую я часова ўзяў па службу. Яна на ўтрымальніцкай картцы. Сёнпя япа ўся пачарнела. У яе, як япа прызпалася мне, пачаўся галодпы панос». Ёп з усяе сілы хоча захаваць аб’ектыўпасць. Ёп старанпа адзначае ўсё добрае, любыя поспехі, прыкметы адпаўлення жыцця. 22 чэрвеня. На градах у Румяпцаўскім скверы падпяліся ўсходы... Зусім пе сустракаю транспарту з нябожчыкамі — ні ручнога, ні аўтамабільнага. Верагодна, не ў тыя