КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Яшчэ пе было аб’яўлепа пра пародпае апалчэіше (гэта адбылося па восьмым дні вайны), але на ўсіх заводах, у райваенкаматах, усюды стаялі такія самыя чэргі. Ах, гэтыя палымяныя, абуральпыя, малітоўныя цудоўныя скаргі і заявы! Выказаныя з чуллівай і наіўнай перакананасцю, што, калі нас пусцяць, мы неадкладна разграмім, знішчым ворага. Вядомая справа, мы — кіраўцы, пуцілаўцы — маем права першымі ісці ў апалчэнне. I янатакі атрымала першы нумар, Кіраўская дывізія народнага апалчэпня — Першая ДНА! За Нарвскай заставай маршыравалі ўзводы, роты перпіых апалчэііцаў. Вучыліся ў парках поўзаць па-пластунску, кідаць гранаты. Старанна адбівалі крок — яшчэ ў туфлях, чаравіках, у макіптошах, падперазаных папругамі. Начавалі ў клубе імя Газа. Час ад часу высвятлялася, што гэты работнік планавага аддзела і той лякальшчык — удзелыіікі грамадзянскай вайны, што яны сапёры, кавалерысты, а не проста пажылыя людзі, якія не могуць хутка бегаць са снараднымі скрынямі, што япы ваявалі, камандавалі... Для маладых гэта яшчэ было наперадзе. Сумныя ліпеньскія зводкі не маглі збіць захопленага настрою. Выдалі гімнасцёркі, шынялі, сінія шаравары, у іх добраахвотнікі-апалчэнцы горда хадзілі па заводзе, развітваючыся, і ўсе ім зайздросцілі. Эшалоны ішлі на фронт, ыапаўняючы наваколле песняю «За далёкай за Нарвскай заставай хлопец ідзе малады...». Будні вайны наваліліся адразу за Лугаю, паляцелі з першымі бамбёжкамі, выццём пікіруючых самалётаў, першымі баямі, першымі магіламі. Вядома, апалчэнне было арміяй своеасаблівай. Наспех абучаная, неабстрэленая, слаба ўзброеная, дысцыпліна зусім не вайсковая, хутчэй вытворчая. Вакол заводскія, свае. Камандзір роты — майстар, узводныя ў яго — меха- нік, брыгадзір. Звярталіся да камандзіраў па іменіпа бацьку. Патрэбны былі баі і баі, каб цэхавыя аўтарытэты замяніліся вайсковымі, Але затое ў гэтай арміі былі некаторыя перавагі — яна хутка прыстасоўвалася да непрывычных для кадравікоў умоў вайны, яна ведала цану кожнай гармаце, кожнаму танку, тут царыла свая працоўпая спайка... Найцяжэйшыя выпрабаваіші абрынуліся па толькі што сфарміраваныя дывізіі. Нават удзелыіікі тых падзей з цяжкасцю могуць вытлумачыць, якім чынам маглі выстаяць гэтыя народныя налкі, батарэі — нават спыніць фашысцкія калоны цяжкіх танкаў, падтрымапыя з паветра, іх кадравыя механізавапыя дывізіі, што прайшлі ўсю Еўропу. Гэта быў цуд — чаго? He, не роспачы. Учапіўшыся ў зямлю, стаялі пасмерць, аглухшы ад бамбёжкі, добра разумеючы, што ўсё цяпер залежыць ад іх,— рабочыя Нарвскай заставы, суднабудаўнікі, кіраўцы, партавікі, настаўнікі, наборшчыкі, гісторыкі... Гарэла жыта, гарэлі вёскі, полымя, і едкі дым, і кіслы смурод узрыўчаткі, і паўсюль трэск нямецкіх аўтаматаў. Нашы — з грапатамі і бутэлькамі гаручай сумесі — ляжалі прытаіўшыся, каб падпусціць танкі бліжэй. Было ўсякае. Але Кіраўская дывізія не ўцякла, палкі працягвалі ваяваць, трапляючы ў акружэіше, лясамі і балотамі прабіваючыся ў Лепінград. Горад ствараў усё новыя дывізіі — Маскоўскага раёна, Фрунзенскага, Калінінскага, Кастрычніцкага,— яны збіралі пад свае сцягі людзей без адрознеіпія званняў і ступеняў. У апалчэіше ўступілі: выдатпы артыст Мікалай Чаркасаў, настаўпік Леанід Папоў, партработнік Аляксандр Ермалаеў, прафесар Кірыл Агароднікаў, літаратуразпавец Ісак Ямпольскі. Ніхто пе думаў, як лепш выкарыстаць свае веды. Магчыма, гэта было безгаспадарліва — але стаць салдатам было вышэй меркаванняў пра карысць сваёй спецыялыіасці. У гэтым быў патрыятызм тых дзён, гэта лічылі пайпатрэбнейшым. Страты, ранеіші — нішто пе спыняла добраахвотнікаў. Толькі б хапіла віптовак, толькі б было з чаго страляць! Горад аддаваў у армію лепшых. Апалчэнне стала выдатнай школаю мужнасці. Апалчэнцы праяўлялі гераізм легендарпы, як, напрыклад, Дзмітрый Падрэзаў, начальнік палітаддзела Кіраўскай дывізіі, альбо Феадосій Смалячкоў,славуты снайпер фронту. Эпапея ленінградскага апалчэння пераўтварыла горад. Праз апалчэпцаў кожнае прадпрыемства было непасрэдна звязана з арміяй і вайноіо. Пасля вераснёўскіх баёў апалчэнне ўлілося ў кадравыя дывізіі Чырвонай Арміі. Баі на дальніх подступах ператварылі апалчэнцаў у салдат. Вайпа вучыць кожную гадзіну, кожпы дзеяь без перапынку, вучыць падзейна. Калі зімою сорак першага — сорак другога адзіп з нас сядзеў у мёрзлых акопах за Шушарамі, міжволыіа ўспомпіўся завод, родпыя вуліцы, Нарвскія вароты, той рэстаран, дзе сттехам сабраліся, каб развітацца, члены заводскага камітэта камсамола. Адзія ішоў у лётпую часць, другі — у артдывізіёп; мы развітваліся лёгка і ўпэўнепа, не задумваючыся над тым, што многія з нас пе верпуцца. Мы жылі весткамі з завода. У апусцелых цэхах, пакрытых іпеем, работа пе спынялася. Быў ужо другі Кіраўскі, эвакуіраваны ў Чалябінск, на ЧТЗ *, весткі адтуль даходзілі рэдка. Былыя апалчэнцы пісалі проста па свае цэхі, на свае фабрыкі, таму што шмат каму гэта было адзінае, што заставалася ад мірпага жыцця. Сям’я загіпула, сябры на франтах, быў толькі свой завод. I па заводзе ж, вывезеным кудысьці за Урал, мпогае змянілася, але ўсё роўна гэта была апошняя радпя. I яны сапраўды былі надзейнай раднёю, яны клапаціліся пра дзяцей, мацярок, памяталі і чакалі. Аднойчы ў Мінску была ў пас размова з Канстанцінам Сімапавым. Пра тое, як ён збіраў расказы салдат — кавалераў ордэнаў Славы, як запісваў успаміны маршалаў. I Жукаў, і Ракасоўскі, і Конеў, ды амаль усе нашы маршалы апублікавалі мемуары, і ўсё-такі К. М. Сіманаў пасля гэтых публікацый запісваў іх расказы — у кожнага пабіраліся сотні старонак недагаворапага, таго, што па розпых прычынах у кнігі не ўвайшло. Так з’явіліся бясцэнпыя матэрыялы. «Мы павінны,— гаварыў Каястанцін Міхайлавіч,— хаця б паспець запісаць усё, што можна. Гэта матэрыял не толькі для гісторыкаў, але і для будучых пісьменнікаў, для тых, хто зможа стварыць эпапею Вялікай вайпы». Ёп меў рацыю. Дзякуючы яго эпергіі сабраны сведчанні салдат і буйнейшых военачальнікаў, кінакадры, кінарасказы. Канстанцін Сіманаў прарабіў вялізную гістарычную работу. 3 яго боку такая работа была самаахвярнасцю: замест таго каб пісаць уласныя раманы і аповесці, ён * Чалябінскі трактарны завод. збіраў чужыя сведчашіі, выступаючы пры гэтым як храіюграф, як збіралыіік, стымул... Аддаючы належнае подзвігу Канстанціна Сіманава, мы ўсё-такі не маглі цалкам вызваліцца ад сваіх сумненняў: які сэпс нашае працы пад «Блакаднай кяігаю»? Дзеля чаго трэба выцягваць на свет боскі, адяаўляць паўнату чалавечых цярпенняў тых часоў? Гісторыя адабрала ўжо тое, што трэба, з леяінградскай блакады, паставіла помпік яе гераізму і мужнасці — чаго ж мы шукаем? Нас цікавілі в ы т о к і, тое, як нараджалася ў тых ці іпшых людзей усведамлешіе пеабходнасці цярпець любыя пягоды ў імя перамогі, як узнікаў, фармаваўся дух стойкасці, супраціўленпя, які захаваў нязломнасць і чалавечую годпасць у самых адчайных абставіпах. Нам патрэбеы быў працэс праўдзівы, не падпраўлепы веданнем здзейсненай перамогі. Адзінаю магчымасцю пазнаць, раскрыць тое, што адбывалася ў душах людзей, было звярнуцца да дакумептаў тых гадоў. I лепшымі з іх былі дзёішікі. Яны дазвалялі бачыць унутрапае жыццё без паправак на тое, што будзе. Нашы героі не ведалі пра перамогу. Яны не ведалі, ці выжывуць яяы, што будзе з Ленінградам, з краінаю. Сумненні і нават роспач ахоплівалі іх, але ж і ў тыя дпі, калі ўчытацца ўважліва, у іх жыве вера ў перамогу справядлівасці. Больш таго, гэтая вера прадметная — яны перакапаны, што Ленінград выстаіць. I парэшце, самае характэрнае: мы можам бачыць, як паступова мацнее гэтая вера, хоць з дпя на дзепь становіцца ўсё цяжэй, галадпей і смяротпы змрок паглынае надзеі. За некалькі дзён да сваёй смерці Дзяржавін напісаў грыфелем па аспіднай дошцы апошпі свой верш. Ніколі яшчэ пе пісаў ён так проста. Слабеючай рукою ён выводзіў радкі, падымаючыся з імі над пражытым жыццём, над сваім часам, пад магутнай кацярыпіпскай эпохаю: Река времен в своем стремлепыі Уноснт все дела людей II топнт в пропастн забвепья Народы, царства н царей. А еслн что н остается Чрез звукн лнры іі трубы, To вечностя жерлом пожрется II обіцей не уйдет судьбы! Трэба мець пемалую мужнасць, каб, адыходзячы, асу- дзіць на забыццё ўсё, чым захапляўся, дзеля чаго жыў і тварыў. Але яшчэ болып уражвае тут думка пра тое, што калі што і застанецца на нейкі час, дык гэта тое, што апета ліраю і трубою, гэта значыць, паэтам, кампазітарам, мастаком. Сучаснікам ужо не дазнацца, штб з перажытага імі гісторыя захавае на вякі, што струхлее ў газетнай падшыўцы, а што ператворыцца ў легенду. Вядома, хочацца спадзявацца, што ленінградская блакада застапецца надоўга ў памяці народаў. Але якою яна здасца нашчадкам? Як час перакроіць яе, што створыць з тысяч трагедый, які міф складзе са стойкасці і жаху, з марозу і голаду? Пра гэта мы пе даведаемся, як не ведалі жыхары абложанай Троі, што чалавецтва з дзевяцігадовае аблогі іх горада захавае міфы пра цудоўпую Алену, пра траяпскага каня, пра залаты яблык разладу. Колькі ў тыя часы было войпаў значпейшых і страшпейшых, а ў жывой памяці чалавецтва засталася гэтая, звязатіая з малепькім горадам Трояй. Вядома, тут заслуга аўтара «Іліяды» і «Адысеі», але ж у гісторыі ёсць свае капрызы, яна дазваляе часам самавольства і несправядлівасць, аддаючы часта забыццю і герояў і ахвяры, што прыносіліся народамі. Аднак жа Ленінград... Адкуль гэтае адчуванне будучай легенды, доўгага яе жыцця? He павіппа гэта загінуць... He таму, што так хацелася б нам, а таму, што ў подзвігу ленінградцаў ёсць такія вышыні чалавечага духу, якія пе могуць загіпуць. Іх трое, галоўных герояў другой часткі нашай кнігі. Яны ніколі не бачыліся, не ведалі адзін пра аднаго. Два мужчыпы і адпа жапчына. Першы — Георгій Аляксеевіч Князеў, гісторык, другі — пятнаццацігадовы хлопчык Юра Рабіпкіп і трэцяя — Лідзія Георгіеўна Ахапкіна. Для першай часткі «Блакадпай кпігі» мы запісвалі, збіралі цяперашнія расказы людзей, якія перажылі ленінградскую блакаду, для другой выкарысталі перпі за ўсё дзённікі таго часу. У час блакады дзёпнікі вялі многія. А некаторыя блакадпікі па свежых слядах запісвалі тое, што перажылі. Нам прысылалі, прыносілі сшыткі, старыя канторскія кнігі, у якіх алоўкам, бледным чарпілам, акуратна альбо спехам, коратка альбо падрабязпа, часам адубелай ад холаду рукою людзі запісвалі перажытае.