КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
пацэішай пажарнай аховы па ыашай лесвіцы № 3. Магчыма, зацікавяцца калі-ыебудзь вось гэтым йевялікім дакументам, што складзеыы таварыскім і мілым сямідзесяцітрохгадовым дзядком, былым інжыяерам Снітко, які жыве ў кватэры акад. Крачкоўскага: «Спіс жыхароў дома № 2 па 7-й лініі Васільеўскага вострава, па лесвіцы № 3 (кв. №№ 1, 2, 3, 4, 6, 29)»*. ...Пра што я, гуманіст, цяпер мару? Вось пра што (гл. ілюстрацыю, выразаную з газеты): «У адказ на пагрозу германскага нападу насельніцтва Лондана паставіла каля аднаго з разбураных бамбардзіроўкай дамоў шыбеніцу з надпісам: «Угатавана Гітлеру». Але не адразу павесіць, а спачатку судзіць. Запрасіць ад кожнай разбуранай Гітлерам краіны прадстаўмікоў: мужчыпу і жанчыну з асабліва моцпа пацярпелых мясцовасцей у якасці прысяжных засядацеляў. Сабраць дакументы і ўзорчыкі з неабсяжпай колысасці «рэчавых доказаў» лютай жорсткасці Гітлера і гітлераўцаў. Стварыць з гэтых «рэліквій» музей у навуку нашчадкам, паказаць будучаму чалавецтву «музей» жахаў і пакут, прычыненых людзям жорсткім заваёўнікам. Сабраць у гэтым «музеі» і папярэднікаў Гітлера — сусветных забойцаў і грабежнікаў, удачлівых і няўдачлівых, накшталт Напалеона і Вільгельма, Тамерлапа і Атылы і рознай іншай нечысці так званай сусветнай гісторыі чалавецтва, дакладней, гісторыі чалавечага грамадства... Бадай што, нават не сярод гэтага зборышча «вялікіх», а проста ў шэрагу смуродяых паганцаў, як Каін, Ірад, Юда, месца Гітлера. Агідяае імя ва ўсім свеце. Смуроднае імя». I спіс жыхароў-суседзяў, які прыводзіць Г. А. Князеў, дзе эпічна, на роўных суседнічаюць імёны выдатных (арабіста Крачкоўскага, кітаіста Аляксеева) і невядомых «хатніх» (удоў і родных акадэмікаў, пенсіянераў, хатніх гаспадынь, школьнікаў: усе людзі, усе роўяыя перад трагедыяй, што насоўваецца), і падрабязнасці таго, што адбывалася ў архіве Інстытута літаратуры — усё пранізана адчуваннем гістарычнай значнасці падзей. Каштоўнае пачуццё, натуральнае для аўтара-гісторыка, але, на жаль, не настолькі ўжо распаўсюджанае. Падрабязнасці жыцця, побыту, нават значных падзей цяпер не запісваюцца, не * Свіс доўгі, з эканоміі месца мы яго апускаем. фіксуюцца так, як гэта было, скажам, у XIX стагоддзі. Мы, папрыклад, куды лепш уяўляем сабе дэталі, падзеі, абставіны, круг чытання, густы, мэблю, ежу, касцюмы і да т. п. у дваццатыя гады XIX стагоддзя ў Расіі, чым усё гэта праз сто гадоў у дваццатыя гады XX стагоддзя. Мы нібыта перакладваем абавязкі летапісца і бытапісца па газеты, кіно, журналістыку. Надзеі гэтыя часта застаюцца няздзейсненымі. Мы хацелі ілюстраваць «Блакадную кнігу» фатаграфіямі. Мы адправіліся ў архіў ТАСС, каб знайсці фатаграфіі заводаў і фабрык часоў блакады. Мы ведалі, як гэта было: разбітыя снарадамі цэхі, змардаваныя, ледзь жывыя людзі, што прывязвалі сябе да станкоў, каб не ўпасці. Мы перабіралі тысячы фатаграфій, зробленых рэпарцёрамі ў тыя гады. Мы бачылі за станкамі людзей, рабочых — мужчын, жанчын, суровых ці лагодных, але нязменна бадзёрых. I зусім пямпога прыкмет голаду, пакут,— хоць цяпер друкуй іх у газеце. Мала знайшлося здымкаў, якія паказалі б, што тварылася па фабрыках і заводах, як цяжка было працаваць, якія цяжкія былі ўмовы. Спачатку нас гэта абурыла: упрыгожванне, фальсіфікацыя... але, распытаўшы фотакарэспандэнтаў тых гадоў, мы пераканаліся, што тут адбывалася іншае: гэта была тая баявая задача, якую яны і выконвалі ў сорак другім — сорак трэцім гадах, лічачы сваім абавязкам паказаць, як, пягледзячы на блакаду, голад, холад, абстрэлы, людзі працягваюць працаваць і выкопваць свой абавязак. Са сваёю задачаю фотажурналісты блакаднага горада бліскуча справіліся. Яны былі журналісты, а не мастакі. Тыя думалі б інакш: пра тое, каб пакінуць для гісторыі каштоўныя кадры побыту, героікі ленінградцаў. Hi ў адных успамінах пра блакаду не захавалася тэкстаў аб’яў аб продажы, абмене, паслугах, якімі тады стракацеў горад. Вядома, як багата іх было, якія сярод іх былі незвычайныя, характэрныя, самі ж тэксты забыліся. Hi ў каго не трапілася нам падрабязных апісанняў блакаднага рынку альбо першых гітлераўскіх ваеннапалонных, якіх правялі па вуліцах горада. Вось чаму такія дарагія падрабязнасці жыцця, якія старанна заносіць у свой дзённік Г. А. Князеў. «1941.VII.7. Шаснаццаты дзень. Напружаны дзень. Чатыры разы аб’яўлялася паветрапая трывога. Страляніны не чулі. Учора, кажуць, з’явіліся над горадм адзінкавыя варожыя аэрапланы. Але трывогі не аб’яўлялася. Усе пе- радаюць, што быў збіты ў ваколіцах Лепінграда варожы самалёт, які, упаўшы, згарэў. Ісакій са сваім грандыёзным пазалочапым купалам, бачпы за многія дзесяткі кіламетраў, як стометровай вышыпі маяк, губляе свой эфектны выгляд. Пазалочаны асноўны купал і іншыя малыя пазалочапыя купалы пакрываюцца пейкай шэрай масаю. Медны коннік усё яшчэ пе абкладзепы мяхамі; таксама зусім пе абкладзены сфінксы. Але вось Пётр Растрэлевай працы, які стаяў перад Інжынерным замкам з надпісам «Прадзеду праўпук», зпяты. Застаўся адзін пусты п’едэстал. Трэцяга дпя эвакуіраваліся дзеці. Цяпер мяркуюць эвакуіраваць не толькі дзяцей, але ж і дарослых, якія могуць суправаджаць сваіх дзяцей. Усе галоўпыя каштоўнасці Эрмітажа эвакуіравапы ў невядомым кірунку. Сёння ў мяпе быў акад. С. I. Вавілаў. Вырашылі далучыць да другога эрмітажнага эшалона і нашы архіўпыя каштоўнасці. Некаторыя мы ўжо і перадалі: мазаічпыя партрэты Пятра ламаносаўскае працы, два планы Пецярбурга XVIII стагоддзя (Леблона і Махаева) і пазалочаны каўчэг, у якім захоўваўся ў Акадэміі павук Наказ Кацярыпы II, пісаны ёю самой. Няма слоў, каб апісаць мой ітастрой, калі здымалі са сцяны мазаічны партрэт заснавальніка Акадзміі навук Пятра I, які я ахоўваў з такой любоўю і клапатлівасцю; калі выносілі пазалочаны каўчэг топкай работы майстра XVIII стагоддзя; калі агалялася і разбуралася сховішча, якому я аддаў столькі сіл і любові. Эрмітажныя рабочыя асцярожна знялі партрэт са сцяііы і папеслі яго на аўтамабіль. Я праводзіў іх, не ўтаю, вельмі расхвалявапы. Я ястіа ўсведамляў, што болып іх пе ўбачу. Я будаваў як мог архіў і музей гісторыі адпой дзяляпкі вялікай рускай культуры Акадэміі павук. Вайяа парутпыла парадак і агаліла тыя месцы, дзе так клапатліва захоўвалі гэтыя помнікі. Спяртпа мы гаварылі пра надзейнае захоўвапне на месцы, цяпер. у сувязі з падзеямі на фропце, клапоцімся пра эвакуацыю; думаю. іпто эвакуапыя разам з Эрмітажам будзе справа больш надзейная... Але баліць сэрца. Прыйшоў дамоў зусім пазбіты. 1941.VJI.13. Дваццаць другі дзепь. He дачакаўся аўтамабіля і чатыры гадзітты прастаяў і прасядзеў пад калопамі нашага акадзмічнага дома. На адлегласці якіх-пебудзь некалькі сот метраў (да кіламетра) па радыусе раскінуліся перада мною: Нява, мост, сфінксы, Акадэмія мастацтваў, Ісакій, Адміралцейская ігла, помнік Пятру (схаваны ў дашчаным футарале), будьгаак былога Сената, старыя дамы на набярэжнай, удалечыні Зімні, адразу каля моста б. дом Румянцава з яго славутым музеем, колішняя Англійская набярэжная, па захадзе — Новае Адміралцейства, на правым беразе Нявы — Балтыйскі завод, Горны інстытут, Марское вучылііпча, б. Кіеўскае падвор’е, старыя прамыя ліпіі Васільеўскага вострава, караблі каля прычалаў, высокія магутпыя крапы каля берагоў, дзе Нява заварочваецца мысам Васільеўскага вострава. Гэта мой горад, прыгажосцю якога вось з гэтага былога Мікалаеўскага моста захапляўся яшчэ Дастаеўскі, вось гэту Сенацкую плошчу і адкрыты адтуль від па стрэлку Васільеўскага вострава з Акадэміяй павук і Пушкінскім Домам усхваляў Блок, вось гэты горды помпік Пятру I, Медны коппік, і Няву апяваў Пушкіп; вось гэтыя сфіпксы, што хвалявалі мпогіх паэтаў, вучоных, якія праходзілі паўз іх, Цудоўны горад!.. I няўжо яму пагражае пебяспека быць занятым ворагам? He, не, пе!.. Чатыры гадзіны я любаваўся дзівоснай панарамаю свайго роднага горада. Нікуды я з яго не паеду. Калі здарыцца пяіпчасце, пяхай летпп вось тут, дзе-пебудзь на набярэжпай ці ў водах глыбокай Нявы, загіну... Але наш горад. я цвёрда веру ў гэта, пе трапіць у рукі ворага! 1941.VII.15. Дваццаць чацвёрты дзепь. Сёппя адправілі з Архіва ў Эрмітаж пайвялікшыя нашы катптоўнасці — рукапісы Ламапосава, Кеплера, малюнкі Кунсткамеры і да т. п. Япы будуць адпраўлены з другім эрмітажпым эшалонам у падзейнае месца. Якое? Нам невядома. Усяго закапалі 30 скрыняў. Прынялі ўсе меры супраць вільгаці і прапікненпя пылу (руберойд, цэлафап, цырата, папкі, папера). Прадавалі ўсім складам Архіва па працягу 2-х тыдпяў. На ўсе матэрыялы склалі вопісы — асобпа па кожпую скрынку. Скрыпкі перавязалі дротам і запламбіравалі. Праводзіў ад брамы да Набярэжнай грузавік са скрыпкамі. Так праводзяць некага роднага: сына, дачку, жояку... Доўга глядзеў, як павольна грузавік (я прасіў тпафёра быць асцяпожпым) рухаўся па Дварцовым моспе... Асірапелы вярнуўся ў Архіў... Уводзяцца прадуктовьтя картачкі. Прапапавапа заўтра да W гадзіп скласці спісы. Праводзіцда гэта вельмі спепт- на. Само насельніцтва толькі вітае гэта новае ці, дакладней, старое ўвядзенне. Пранаыавана ўсе даведнікі, планы Ленінграда-ІІецярбурга здаць у спецчастку. 1941.VI 1.16 і 17. Дваццаць пяты і дваццаць шосты дні... Дапосяцца чуткі пра крайнюю няўзгодненасць, неарганізаванасць. Гэта мяне палохае. Чым страшныя немцы? Менавіта сваёй выключнаю арганізаванасцю, дакладнасцю, зладжапасцю дзеянняў... 3 эвакуіравапымі дзецьмі кепска... Маці едуць за сваімі дзецьмі. Я адпусціў Т. К. Лрбелі, якая служыць у пас машыпісткаю, у Баравічы па сваіх дзвюх дачок 9 і 12 гаДоў». ПЕРШАЯ ЭВАКУАЦЫЯ ДЗЯЦЕЙ Мы запісалі нямала апавяданняў пра эвакуацыю дзяцей, першую і паступныя. Г. А. Князеў добрасумленна падкрэслівае, што радыус яго назіранняў малы. За яго межы ён выходзіць асцярожна, каб не збіцца на чуткі: Князеў па першай сусветнай вайне ведае, як многа гэтага дабра ў цяжкія часы. Пра гэта, дарэчы, папярэджвае і народяы вопыт: «У голад намруцца, а ў вайну налгуцца». Дзе можна і дзе гэта дарэчы, будзем пашыраць малы радыус Г. А. Князева з дапамогаю дадатковых дакументаў — дзённікаў, расказаў, успамінаў іншых ленінградцаў. Марыя Васільеўна Маткоўская якраз займалася ў тыя дні эвакуацыяй дзяцей. Памятае падзеі ва ўсіх падрабязнасцях. Немаладая ўжо жанчыпа, япа і дагэтуль цяжка перажывае, што так усё атрымалася...