Блакадная кніга
Алесь Адамовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 524с.
Мінск 1985
Запісы, ды яшчэ падзёнпыя, зробленыя ў тыя месяцы і дпі, адрозніваюцца ад таго, што прыгадваецца праз трыццаць гадоў. Адрозніваюцца перш за ўсё тым, што ў дзён-
* Мпогія прозвішчы поўнасцю не публікуем, таму што ацэнкі людзей маглі быць выпадковымі, прадыктаванымі невыразнасцю сітуацыі альбо мінутным настроем.
ніку чалавек не ведаў, што будзе. Ён тут са сваімі надзеямі, якія аказаліся ілюзіямі... Так, Князеў перакапаны, што народы Еўропы паўстануць, што начальства ўсё прадугледзела...
Сёшія блакада ўспамінаецца як адна з трагічных старонак пераможнай вайны. Многія падрабязнасці Taro жыцця памяць страціла альбо па-свойму завастрыла, але, адбіраючы факты і перажыванні, узбуйяяючы і завастраючы іх, яна губляе некаторыя фарбы, душэўныя рухі, а бывае, вызваляецца ад былых слабасцей, жахаў.
Па апавядаішях ленінградцаў — па тым, што і як яны памятаюць,— добра заўважаецца такая асаблівасць блакаднае памяці: чалавек знаходзіцца там (у блакадзе) і тут (у нашым часе) адпачасова. Жорсткая, пічога не хаваючая памяць быццам бы сцірае межы часу. (Таму, дарэчы, апавяданні-ўспаміны блакаднікаў так натуральна і проста манціруюцца з дакументамі і дзёпнікамі.)
Яўгенія Аляксандраўна Раўдэль, жанчына дакладнага і назіральнага розуму, вельмі ёміста сфармулявала нам тое самае падвойнае (ці здвоенае) бачапне — характэрную асаблівасць блакаднай памяці:
«К а л і я адсюль гляджу туды, дык у м яне такое адчуванне, што я стаю ўвесь час перад адкрытымі магіламі, але калі я пераношуся туды ў с я, тады я добра п а м flTaro, што была і цікаўнасць да ўсяго, што нас чакае, нейкае радаснае адчувапне, што адкрыецца н е в е р а г о д н а е...»
Альбо чытаем у дзённікавых запісах Т. В. Р а б і н ін а й, у якіх такое самае здзіўленне перад нечаканасцямі, складанасцю чалавечых перая?ыванняў і паводзін:
«Тады мы даведаліся, што выйсця з горада няма, што мы акружаны шчыльным кальцом. Але не было панікі і не было жаданпя вырвацца. Што датычыцца мяне, дык я, апрача таго, была поўыая дурпой дзіцячай цікаўнасці. Я хацела ўсё бачыць і ўсё выпрабаваць. Жаданне маё лёс пасля цалкам задаволіў. Я бачыла і паспрабавала досыць».
Так, дзёшіікавы матэрыял адрозніваецца і мусіць адрозпівацца ад тых запісаў блакадных успамінаў — праз трыццаць гадоў,— якія ў асноўным склалі першую частку «Блакаднай кнігі».
Але якое гэта адрозненпе, у чым япо? Прыводзячы ў другой частцы дзёппікі ваеппых гадоў, мы быццам бы падвяргаем правсрцы і пераправерцы тую, першую частку.
Ці вытрымае праўда ўспамінаў выпрабаванне дзённікавым дакументам?
Сумненні былі, пам іх выказвалі: усё-такі мінула трыццаць гадоў! Наколькі можна давяраць такім успамінам?
Але своеасаблівую праверку гэтыя ўспаміпы прайшлі ўжо. Яна зафіксавана ў водгуках-лістах былых блакаднікаў, тых, з якімі мы не змаглі сустрэцца, пагаварыць. I амаль ва ўсіх лістах: так, і ў мяне так было, у нас таксама менавіта гэтак было!.. I адразу ж — свае выпадкі, падрабязпасці, пацвярджэнпі.
Дзёпнікі пе абвяргаюць, іте адмаўляюць праўду ўспаміпаў блакадпіка. Памяпь гэтая асаблівая, час на яе, вядома, дзейнічае, як дзейнічае ёп і на горныя пароды: мяккія выветрываюцца, асыпаюцца, затое цвёрдыя выступаюпь на паверхню, агалятоцда. Наймацпейшае робіцца прыкметным. Але цяпер, чытаючы дзённікі, мы спускаемся да мацярыковых парод, у нічым пе парушаную аўтэнтычпасць таго жыпця...
10 ра Рабіпкін — ён прадставіўся ў сваім дзёппіку кароткай аўтабіяграфіяй:
«Аўтабіяграфія
Я парадзіўся ў 1925 годзе 2 вераспя ў Леніпградзе.
Жыву з маці, з сястрычкай і цёткаю. Маці мая працуе ў Абл. камітэце саюзя прам. буд. пэнтра, загад. бібліятэчнага фонду, член ВКП(б) з 1927 года. Цётка — урач, цяпер на фропце. Сястрычцы — 8 гадоў. Бацька кінуў сям’ю ў красавіку 1933 года, ажапіўся і паехаў у Карэлію; пасля. кажуць, у 1937 годзе, ёп быў саслапы ў г. Уфу.
Да 7-гадовага ўзросту я гадаваўся ў цёткі за горадам.
У 1933 годзе паступіў у школу і цяпер скопчыў 8 класаў. перайшоў у 9-ьт клас.
У 1938/39 годзе вучыўся яшчэ ў марскім гуртку Куйбышаўскага раёна, ппайшоў летнюіо практыку ў Стрэльні і атрымаў зпачок «ІОпы марак». Апрача таго, адначасна са школаю займаюся 3-ці год у Палацы піяпераў у гістарычпым гуртку. Выступаў з дакладамі па тэмы: Баграціёп, Сувораў і г. д. За вучобу мато «добрьтя» адзпакі.
Ю. Рабінкін»,
Значыць, яму яшчэ няма і шаспаццаці, жыве ён у цэнтры, на вуліцы Трэцяга ліпеыя (тады так называлася, цяпер зноў Садовая вуліца). Ен, як і ўсе, анісвае дзень пачатку вайны з мноствам дэталяў. Гэты дзень запомніўся ўсім. He толькі тое, што адбывалася пасля паведамлення пра вайну, але і папярэднія гадзіны памяць таксама прыхапіла, высветліла з самымі малымі падрабязнасцямі.
«22 чэрвеня 1941 г. Усю ноч мне не даваў спаць нейкі гул за акном. Калі нарэшце ён крыху сціх, быў ужо досвітак. Цяпер у Ленінградзе стаяць месячныя, ясныя, кароткія ночы. Але калі я паглядзеў у акыо, убачыў, што ў небе шнараць яекалькі пражэктараў. Усё-такі я заснуў. Прачнуўся я ў адзінаццаць гадзіы дня, праўдзівей раніцы. Хуценька адзеўся, умыўся, перакусіў і пайшоў у сад Палаца піянераў. Гэтым летам я вырашыў атрымаць кваліфікацыю па шахматах. Як бы там ні было, а я выйграю часта нават у трэцяй катэгорыі.
Выйшаў на вуліцу і адразу заўважыў нешта незвычайнае. Каля брамы нашага дома я ўбачыў дворніка з процівагазам і чырвонай павязкаю на руцэ. Каля кожнай падваротні было тое ж самае. Міліцыянеры былі з процівагазамі, і нават на ўсіх скрыжаваннях гаварыла радыё. Hernia мне падказвала, што ў горадзе пагрозлівае становішча.
У Палацы я застаў толькі двух шахматыстаў. Магчыма, было вельмі рана. Сапраўды, крыху пазней падышлі яшчэ некалькі чалавек.
Расстаўляючы на дошцы шахматы, я пачуў нешта новае. Павярнуўшыся на галасы, я заўважыў групку дзяцей, якія тоўпіліся вакол невялічкага хлапчука. Я прыслухаўся і... здранцвеў...
— ...Учора ў 4 гадзіны ночы германскія бамбардзіроўшчыкі наляцелі на Кіеў, Жытомір, Севастопаль і яшчэ некуды,— горача гаварыў хлопчык.— Молатаў па радыё выступаў. Цяпер у нас вайна з Германіяй!
Я проста, ведаеце, сеў ад здзіўлення. Вось гэта навіна! А я нават і не падазраваў такой рэчы. Германія! Германія ўступіла з намі ў вайну! Вось чаму на ўсіх процівагазы.
У мяне закруцілася, зашумела ў галаве. Нічога пе кемлю. Аднак неяк згуляў тры партыі. Дзівак. усе тры выйграў і паплёўся дамоў.
На вуліцы спыпіўся каля гучнагаварыцеля і выслухаў прамову Молатава.
Калі я вярнуўся дадому, тут была толькі мама. Яна ўжо ведала, што здарылася.
Паабедаў і пайшоў блукаць па вуліцах. Усюды адчувалася нейкая напружанасць, ёю была напоўнена ўся душная, пыльная атмасфера горада. Падыходзячы назад да свайго дома, я стаў у чаргу, каб купіць газету. Газет яшчэ пе было, тым не менш чарга была агромыістая. Па чарзе хадзілі цікавыя размовы, прапосіліся жарты па міжнародпыя тэмы, скептычныя заўвагі.
— А што будзе, калі Германія заключыць мір з Англіяй і разам з ёю ды на нас?
— Цяпер усё будзем бамбіць, не так, як у Фінляндыі, і жылыя кварталы, няхай загаворыць пралетарыят, няхай ён зразумее, на што ідзе.
— Чулі, пад Ольгінам збілі нямецкі самалёт!
— Вупь куды заляцеў!
— Так, значыць, рыхтуйся да бамбёжкі. A то як наляціць на Ленінград сотні тры...
— Без гэтага не абыдзецца. Усё сваім парадкам.
Прастаяўшы каля дзвюх гадзін, я вырашыў ісці дадому, як раптам аб’явілі, што хоць газет і няма, але будзе нейкі афіцыйны бюлетэнь, праўда, невядома, калі ён паступіць. Я пастаяў яшчэ з паўгадзіны і ўсё-такі пайшоў дахаты. Па газету пайшла наша хатпяя работніца Ніна.
Дзень канчаецца. На гадзінніку — палова дванаццатай. Пачалася рашучая сур’ёзпая барацьба, сутыкнуліся два антаганістычныя рэжымы: сацыялізм і фашызм! Ад будучыні гэтага вялікага гістарычнага змагання залежыць лёс усяго чалавецтва».
Урыўкі з дзённіка Юры былі надрукаваны ў 1970 годзе ў ленінградскай газеце «Смена». Копію дзённіка нам дала Ала Белякова, былы рэдактар гэтай газеты. Выратавала і захавала дзённік медсястра Р. I. Трыфанава.
Усе, хто сутыкаўся з дзённікам Рабінкіна, беспамылкова адчувалі сілу і таленавітасць гэтага дакумепта. Хоць пачатак яго даволі звычайны. Таксама як і Г. А. Князеў, Юра выконвае свой абавязак, імкнецца чым-небудзь памагчы дарослым, гораду. Вайна, блакада яшчэ не ставяць перад ім сур’ёзных праблем, яму япічэ пе трэба змагацца...
Да гэтай звычайнасці варта прыгледзецца. Пры ўсёй хлапечасці Юравых запісаў і хоць гэта першыя дні вайны, у дзённіку няма страху, ёсць дзелавыя спакойныя адносіяы, ёсць праца, якою ІОра крыху любуецца. Але прыкметна, і далей будзе ўсё выразней, як хутка ён сталее.
«26 чэрвеня. Сёння, як устаў, пайшоў у Палац. Адтуль разам з хлопцамі пайшоў на будоўлю Казанскага сабора. Працаваў я з адзінаццатай раніцы і да дзевятай вечара з абедзеіпіым перапынкам. Перапынак адна гадзіпа. На абедзвюх руках — мазалі, стрэмкі. Цягаў дошкі, капаў зямлю, пілаваў, сек — усё даводзілася рабіць. Пад канец рука разбалелася так, што пілаваць не мог. У абедзенны перапынак дома пачаў чытаць Тургенева «Цаліну». Вечарам дома. Мама вярнулася з свайго дзяжурства рана — яе падмянілі. Ну, пісаць шмат пе магу — няма часу, трэба ісці ў Палац.
28 чэрвеня. Сёння працаваў зноў у Палацы піянераў на будаўніцтве бамбасховішча. Праца была пякелыіая. Мы ■сталі сёння мулярамі. Я абабіў усе свае рукі малатком — усе яны цяпер у драпінах. Але змянілі нас рана — у 3 гадзіны. Папрацавалі мы, такім чынам, 4 з паловаю гадзіны, але як!!!
3 Палаца я пайшоў да мамы. Мама ііеспакойпая, усё ходзіць папурая... З’явілася магчымасць хімічнай вайны, цяпер пачынаюць арганізоўваць эвакуацыю. Узяў 5 рублёў і схадзіў у сталоўку. Пасля прыйшоў дадому. Прыходзіла нейкая жанчына, якая запісвала ўсіх дзяцей да 13 тадоў. Ірку запісала. Камендант загадаў Ніне дзяжурыць жаля брамы з паловы дзесятай і да трох. Дарэчы, паведаміў, што на выпадак трывогі мы павінны бегчы да Хамадуліна, у першы паверх. Але там усё роўна небяспечна. Ад фугаснай бомбы пе выратавацца, ад паветранай хвалі таксама: хваля знясе дом, а яго руіны пахаваюць нас у гэтым падвале; ад хімічнай бомбы не выратавацца тым болып.
29 чэрвеня. Працаваў у Палацы на будаўніцтве бамбасховішча. Да гэтага быў на плошчы Ласаля — грузіў пясок. Але работы там было ўсё ж мала. Хлопцы вылепілі з пяску морду Гітлера і пачалі біць яе рыдлёўкамі. Я таксама далучыўся да іх. У Палацы зноў цягаў цэглу і пясок.
КНІГІ ОНЛАЙН
