КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
3 усіх дзённікаў і запісак мы адабралі тры гісторыі, тры розпыя лёсы, якія пайбольш пас уразілі. Яны сапраўдныя, яны дазваляюць прасачыць ва ўсіх падрабязнасцях гісторыю душы кожнага нашага героя ў дні блакады. Ніводнага слова ў іх не ўпісапа, не зменена, мы дазвалялі сабе толькі скарачаць, апускаць паўторы ці запісы, якія не маюць адносін да галоўных падзей. У Ленінградзе мемарыяльныя дошкі ставяць скупа. Надта іх многа — мясцін, дамоў, якія вартыя таго, каб іх адзначылі, памецілі. Таму той дом на Васільеўскім востраве заўсёды прыцягвае ўвагу. Калі ісці па набярэжнай Нявы ад упіверсітэта ў напрамку да гранітпых сфінксаў, што ляжаць над неўскай вадою каля былой Акадэміі мастацтваў, а цяпер Інстытута імя Рэпіпа, дык адразу за сфінксамі бачны трохпавярховы дом з порцікам, які падтрымліваецца чатырма дарычпымі калонамі. Дом старой пабудовы, мілай, сціплай пецярбургскай архітэктуры, у 1806—1808 гадах ён быў перабудавапы славутым дойлідам Захаравым. Усе яго сцепы абвешаны чыгунпымі мемарыялыіымі дошкамі. Hi адзін дом у Ленінградзе, ды і ў Маскве, бадай, а можа, і паогул у свеце не мае столькі мемарыяльных дошак. Іх тут 27. Дом належыць Акадэміі навук. Жылі тут — рэфарматар рускай арфаграфіі і складальнік рускага слоўпіка Якаў Карлавіч Грот; візантолаг Фёдар Івапавіч Успенскі; даследчык старажытнарускай літаратуры Аляксандр Сяргеевіч Арлоў; фізік, вынаходнік сучаснай гальванатэхнікі Барыс Сямёнавіч Якобі; буйнейшы рускі і савецкі мінсралог Аляксапдр Яўгеньевіч Ферсман; стваралыіік тэорыі фігур пябеспых цел Аляксандр Міхайлавіч Ляпутюў; першы рускі электрамеханік Васілій Уладзіміравіч Пятроў; мовазпавец Мікалай Якаўлевіч Map; вялікі наш геолаг, геахімік, чалавек, які стварыў сучасную тэорыю біясферы і поасферы, Уладзімір Іванавіч Вярпадскі; тут жыў і памёр у 1936 годзе Іван Пятровіч Паўлаў. Што ні імя, то цэлы раздзел навукі. За паўтара з лішпім стагоддзя гісторыя адабрала гэтыя дваццаць сем буйнейшых імёпаў, а колькі яшчэ жыло тут выдатных рускіх і савецкіх вучоных. У гэтым доме, што ў нейкім сэнсе стаў сімвалам рускай навукі, жыў перад пачаткам вайны дырэктар Архіва Акадэміі навук СССР Георгій Аляксеевіч Князеў. Ёп мог жыць і ў іпшым доме, там завяртпыць свой жыццёвы круг, напісаць працы па гісторыі Акадэміі на- вук, па архіўнай справе, але тое, што ён жыў у гэтым доме ўсю блакаду і тут пісаў свой дзёнпік «Паўвеку жыцця сярэднярускага інтэлігента», набывае нечакапы і важны сэнс. Часта здаецца, што калі б вы жылі ў іяшым доме, з іншым відам з акна, дык вы былі б крыху іншым чалавекам і вашае жыццё склалася б інакш. Можа, гэта не проста гульня фантазіі. У Георгія Аляксеевіча Князева ногі былі папаўпаралізаваяыя, хадзіць было цяжка, з дому на працу і назад нерасоўваўся ён па калясцы, «самакаце». Больш далёкія паездкі былі рэдкія. Архіў Акадэміі навук зпаходзіўся непадалёку, на набярэжнай, за універсітэтам, у будынку Акадэміі навук, метрах у васьмістах ад дому. Па сутнасці, гэты адрэзак шляху па пабярэжнай і складаў галоўпы шлях Г. А. Князева ўсю блакаду, гэта быў той кавалак, кавалачак горада, які ён мог бачыць, той малюсепькі радыус, на якім разгортвалася для яго вайна — блакада, абстрэлы, бамбёжкі, голад, эвакуацыя. На першы погляд, прастора вельмі абмежаваная, але ў гэтыя ж самыя месяцы мы, седзячы ў акопах на Ленінградскім фронце пад Пулкавам, пад Пушкінам, каля Сінявіна, што бачылі мы? Свой акоп, свой участак, даўжынёю ў тыя самыя паўкіламетра, «сваіх» фрыцаў, замініраванае поле, пятачок, ды ззаду зямлянку штаба батальёна, два сваіх доты і дзесьці ўдалечыні бяздымны сілуэт горада. Свой маленькі радыус, дзе адбывалася наша Вялікая Айчынная, дзе гінулі, стралялі, паступалі, дзе было ўсё. Князеў запісвае: «1941.VI.23. Другі дзепь вайны. Так і не даведаўся я аб падрабязнасцях ускрыцця грабніцы Цімура. Ваепныя падзеі засланілі звесткі пра археалагічныя раскопкі ў Самаркандзе. Як усё паўтараецца на свеце. Цімур, альбо Тамерлан, у XIV стагоддзі заваяваў Індыю ад Інда да Ганга, Персію. Сірыю, Турцыю, паўднёвую Расію. I вось цяпер зноў, але далёка перасягнуўшы Вялікага Кульгаўца — нахабны Гітлер, што прынёс гэтулькі пакут і свайму пароду, і ўсім іншым народам, як зпяволеным і прыніжапым, так і тым, што змагаюцца з ягопым д’ябальскім рэжымам. У Леніпград прывезлі першых рапеных. Новая лінія Малергейма за Выбаргам прарвана яашымі часцямі ў лекалькіх месцах, паводле слоў Чэршкава. Таксама знішчалы паветраны дэсаыт у некалькі тысяч чалавек. Закончыўся другі дзень вялікай айчыннай вайны *. Стаміўся за дзень. У галаве шуміць кроў, і нібы гул прапелераў увесь час шуміць у вушах». Гэты гул прапелераў, які яшчэ толькі чакаецца, доўга будзе праследаваць Г. А. Князева — пакуль не адбудзецца першы вялікі налёт на Лелілград у першых чыслах верасня. I тады гэты нервовы гул знікне, заменіцца сапраўдным выццём самалётаў і выбухамі, да якіх таксама хутка людзі прывыкнуць. «1941.VI.25. Чацвёрты дзепь... Сёння раяіцаю, калі ўсе вокны праклеілі белымі палоскамі, прыйшла адна жаячына і сказала, што ў іх устапове атрымапы загад заклейваць не белымі, а чорнымі палосамі... Усё-такі ўсе вокны ў дамах спярэшчаяы белымі палоскамі паперы. Вывучаем па карце становішча па фролце. Напружаныя страшэшіыя баі. Найбольш нас хвалюе пытанне, ці ўдасца немцам перарэзаць Кіраўскую (Мурманскую) чыгунку. Асабліва напружаныя баі ідуць у раёне Кандалакшы. На службе вёў перагаворы з прадстаўнікамі спецыяльных архівасховішчаў. Вырашылі ў некаторых выпадках пе пераносіць найбольш каштоўпыя матэрыялы ў сырыя і заліваемыя вадою падвалы...» Што ў вас пад акном, па дарозе на працу: бярозы? рака? дамы? У Георгія Аляксеевіча Князева — сфіпксы. Нібыта спецыялыіа — таму, што ён гісторык. I яшчэ таму, што збірае, запісвае факты, якія сведчаць аб прагрэсе ці рэгрэсе чалавечага роду. Заўсёды перад вачамі яны — старажытпыя сфінксы. Ляжаць ружавата-камепныя, пад колер грапітных дабярэжных, з чалавечымі тварамі і звярынымі лапамі, звернутыя адзін да аднаго, а старая вязь паведамляе пра тое, што сфінкс са старажытных Фіваў у Егіпце перавезены ў град святога Пятра ў 1832 годзе. Дык, дарэчы, тут яны — сведкі немалой ужо гісторыі бясконцых, як піша Князеў, «узлётаў і падзенняў чалавецтва па шляху прагрэсу». * Заўважце, Г. А. Князеў прадугадаў, як гэта вайна ўвойдзе ў нашу гісторыю — Вялікая Айчынная. Запіскі Князева з рапніх гадоў прысвечаны былі — даўпо і пастаянна — адпаму пытанпю: куды ідзе чалавек, чалавецтва? Цяпер гэта нататкі ленінградца, што яшчэ не ведае, які лёс чакае горад і яго жыхароў у бліжэйшыя месяцы, але які ў першыя ж дпі вайны зразумеў: «Нам многа давядзецца перажыць — гэта зразумела». «...два бронзавыя свяцільнікі, што стаялі каля сфінксаў, разабралі і вывезлі. Сфіпксы яшчэ стаяць... Сёння я гляджу на іх з глыбокім хваляваннем... Але вершаў складаць не мог. Але вось усё-такі пішу гэтыя нататкі. Дзеля чаго? He магу не пісаць. Але не ганяюся за неабсяжным. «На маім малым радыусе» — вось змест маіх запісаў. Каму ж пішу? Табе, мой далёкі сябар, член будучага камуністычпага грамадства, якому будзе чужая і арганічна агідная вайна, як агідная нам, ненармальная аптрапафагія — людаедства... А людзі ж, нашы продкі, з задавальнеппем пажыралі адзін аднаго!.. Я веру, і тут я пепапраўны летуцеппік, што настане такі час, калі пе будзе вайны на зямлі. Вось чаму я ўсё-такі пішу свае нататкі. I мяне пе палохае думка, што яны, можа, загінуць, згараць у які-небудзь страшны момант магчымай бамбардзіроўкі нашага горада. Як пе палохае і тое, што магу загінуць я. I калі дойдуць да цябе, мой далёкі сябар, можа, хоць ва ўрыўках, абгарэлыя гэтыя старонкі, ты перажывеш разам са мною, чым жыў і хваляваўся твой няшчасны папярэднік, якому давялося жыць у «дагістарычную» эпоху, але на золку сапраўднай чалавечай гісторыі. У афіцыйных паперах, што захаваліся яшчэ да цябе, ты знойдзеш матэрыялы для ігавуковай гісторыі, у маіх запісках ты адчуеш біццё пульсу жыцця аднаго маленькага чалавека, які перажыў на сваім малым радыусе вялікае, неабсяжнае складана-трагічнае жыццё... На дварэ, у садзіку, сход жыхароў дома. Там і мая жонка. Зараз япа прыйдзе і раскажа, што там адбывалася. 10 гадз. 30 міп. Апошнія паведамленні па радыё. Турдыя заявіла пра свой нейтралітэт. Грандыёзны выбух народпага патхнення ахапіў краіну ў сувязі з пачаткам вялікай айчышіай вайны. Павіштьт ж паўстаць пароды Еўропы! 1941.VI.26. Пяты дзепь. Ноч прасраді спакойпа, Тры- вогі пе было. Значыць, у вушах шумела. Цікава, што гэтая ілюзія слыху не ў мяне аднаго, а і ў іпшых назіральнікаў. На службе нармальны рабочы дзень. Правёў экскурсію са студэнтамі і чытаў ім лекцыю з вялікім уздымам, Вечарам чыталі правілы паводзін і мер пры паветранай трывозе. М. Ф. хадзіла ў медыцынскі пункт. Я разбіраў запасы медыкаментаў на выпадак апёкаў альбо раненпяў». Вякі і нават тысячагоддзі, абжытыя розумам і фаптазіяй адукаванага гісторыка Князева, не перашкаджаюць яму заставацца «сярэднярускім інтэлігентам свайго часу». Пасля мы пераканаемся (і запісы гэта засведчаць), што тыдпі, месяцы жыцця ва ўмовах блакадпага Леніпграда акажуцца роўнымі многім дзесяцігоддзям у жыцці чалавека. Ён перадумае, адчуе, зразумее столькі, што ўсё ягопае папярэдпяе жыццё выдасца падрыхтоўчым класам. «1941. VI.28. Субота. Сёмы дзень. Нервовы, нервовы дзепь. На службе лішнюю нервовасць унесла I. Л.* Яна пад уздзеяннем абвешчанага пагрозлівага становішча і паведамлепня пра эвакуацыю дзяцей склала, відаць, змрочнае заключэнпе аб стаповішчы на фропце ў сувязі з пранікпешіем тапкавых часцей у размяшчэіше пашых войск на мінскім і іншых напрамках. Гэты настрой адразу перадаўся другім, асабліва тым, што прыйшлі стомленымі з начнога і марнага дзяжурства ў галоўным будынку Акадэміі навук. Я прыняў усе меры, каб падняць гэты настрой. Указаў I. Л., што яна напярэдадяі парушыла мой загад, зпяўшы вечарам з дзяжурства ў Архіве Свікуль і накіраваўшы яе ў галоўны будынак. Паводле выказваппяў супрацоўпікаў, якія там дзяжурылі, яны «ахоўвалі крэслы ў кабінеце прэзідэпта», у той час як Архіў заставаўся без аховы. Рапіцаю ўсе супрацоўнікі насілі пясок на гарышча».