КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
I побач — запіс для сябе: «Гэйпэ не піша «сачыпяць верш», ёп кажа: ein Gedicht егІеЬеп...» * * Поражываць всрш (ням.). У Вольгі Мікалаеўпы цэлая папка такіх запісаў. Замалёўкі-сцэнкі, пачутыя размовы — і тут жа расказ пра смерць маці, пра тое, як давялося таргавацца з дворпічыхаю, якая за хлеб апранала нябожчыцу,— запіс цяжкі, страшэыны... У сямейных архівах лепінградцаў, у архівах горада захоўвасцца яшчэ мноства неразабрапых запісаў, дзённікаў, лістоў, звязаных з блакадаю. У кожыага блакадніка быў свой радыус — назіранняў, асэнсавання таго, што адбываецца, перажыванняў. Але вернемся да старонак дзённіка Г. А. Князева. «.1941.XI.29. Сто шэсцьдзесят першы дзень вайны... He можам успамінаць без агіды грамадзянку Напалкаву. Высвятляецца, што яна яшчэ напярэдадні агітавала нейкага стомленага «пыціка-інтэлігента», кажучы, што кожны ленінградзец павінеп быць напагатове і быць гатовым да адпору ворагу. «Няўжо ў нас не хопіць мужнасці кінуць бутэльку з гаручым у варожы танк? — казала япа патэтычна.— Мы стойка павінпы трымацца ў Ленінградзе, не пакідаючы яго ў такую хвіліну... Гэта наш абавязак». За некалькі гадзін да свайго адлёту яна ні адзіным словам не абмовілася, што пакідае Ленінград, сваіх таварышаў па службе, таварышаў па партыі. Гэты выпадак сумны тым, што Напалкава прыйшла ў Акадэмію, у партаргашзацыю пасля гэтулькіх правалаў у ёй і, здавалася, заваявала трывалае становішча (і нават павагу) стойкага, моцнага члепа партыі. ...Так уладкоўваюцца тыя, што на словах агітуюць за самаахвярнасць, на подзвігі, на геройства... Яшчэ некалькі дзёп назад Напалкава, як адказны член партыі, агітавала мяне выступіць на злёце іытэлігенцыі і сказаць некалькі слоў пра абавязак савецкага інтэлігента ахвяраваць усім дзеля радзімы... Нармальнае жыццё чалавецтва скончылася 28 чэрвеня 1914 года. 3 гэтага дня трэба лічыць пачатак таго перыяду, у якім мы жывём. У нас, савецкіх людзей, ёсць свяшчэнная дата — 25 кастрычніка 1917 года, якою ўсе мы жылі як новаю эрай адроджанага чалавецтва. Так было да 22 чэрвеня 1941 года. 3 гэтага дня пачалася наша страшэнпая трагедыя. 1941.XII.3. Сто шэсцьдзесят пяты дзень вайны. Увесь вечар няма электрычнасці. Пісаць пры лампадцы цяжка. Сёшія на службе працавалі кепска. Было шмат хваляванняў з прычыны эвакуацыйных меркаванвяў. Раніцою атрымалі афіцыйнае паведамленне пра гэта. Хочуць ехаць Арбелі з трыма дзецьмі (9 гадоў, 12 і 15), Урмапчэева таксама з трыма дзецьмі (1, 3 і 5), Травіна вагаецца. Астатнія адмовіліся. Трэба будзе ісці пешшу 150—200 кіламетраў. Багаж і дзяцей абяцаюць везці. Панічны жах перад голадам кідае людзей на вялікую рызыку. Арбелі кажа: «Усё роўна: тут паміраць галодяай смерцю, ісці — мець нейкі шанц на выратаванне». Яна прывяла ўсіх сваіх дзяўчынак на службу. Глядзеў на іх і думаў пра будучы вялікі выхад шматпакутных ленінградцаў. Ісці ім давядзецца ў сцюдзёныя зімовыя снежаньскія ці студзеньскія ночы, у маразы, у віхуры, у замець, па бездарожжы. Адчайная спроба». 3 снежня 1941 года — менавіта ў гэты дзень у доме па Карпаўцы ў сваёй майстэрні памірае ад голаду цудоўны савецкі мастак Павел Мікалаевіч Філонаў. Нам расказала пра тое, як гэта было, яго родная сястра Еўдакія Мікалаеўна Глебава. Мы яшчэ раскажам пра саму Еўдакію Мікалаеўну Глебаву, лёс якой незвычайны, але цяпер трэба заўважыць, што ў самым пачатку снежня 1941 года смерць ад голаду была яшчэ не такая частая. П. М. Філонаў памёр так рана таму, што ён і да таго часу жыў галаднавата і згодна са сваімі перакананнямі не прымаў ніякай дапамогі — ні грашыма, ні харчамі. Быў ён худы, змардаваны, і, можа, таму так хутка голад адолеў яго. А па дзённіку Г. А. Князева ўжо — «1941.ХП.5. Сто шэсцьдзесят сёмы дзень вайны... Сёння Дзень канстытуцыі. Трамваі бегаюць з чырвонымі сцяжкамі, але на дамах чамусьці сцягоў пе вывесілі. Зноў, як у 19 і 20 гадах, на вуліцах сустракаю людзей з труною на саначках... Старэнькую маці і яе сына, параненага і звар’яцелага ў фінскую вайну, родных той Валі, якую мы хацелі выхоўваць, знайшлі мёртвымі ў іх кватэры, дзверы якой давялося ўзламаць. 1941.XII.8. Сто семідзесяты дзень вайны... Вечар. 3 лампадачкаю нічога нельга рабіць. Палю свечку. А там — будзь што будзе. Культурныя даброты скончыліся ці з перабоямі канчаюцца. М. Ф. кажа: «Калі так будзе працягвацца, дык у студзені ці ў лютым давядзецца паміраць галоднаю смерцю». Кажа спакойна і дадае: «Але паколькі паміраць ад голаду вельмі пакутліва, дык давядзецца нсяк па-іншаму паміраць. Ты заб’сш мяпе, а потым і сам...» I кажа гэта М. Ф., мая яшццярадаспая жонка-сябар, што так любіць жыццё...» Пакалоппе Г. А. Кпязева, усс старыя піцерцы згадвалі 1919—1920 гады. Параўнанні гэтыя прыходзілі з розпых прычып, пра той галодны петраградскі час пагадвалі і буржуйкі — маленькія жалезныя грубкі, якія ставілі пасярод пакоя,— і слова ж гэтае было прыдумана тады, ім карысталіся іншыя, хоць япо пазбаўлена свайго сацыяльнага падтэксту. Ажылі словы «пайкі», «газоўкі», зноў аб’явілася «дурапда» *... АБЛЕДЗЯНЕЛЫЯ СФТНКСЫ Прадоўжым запіс Князева: «...Кожпы дзепь у газетах у надзагалоўках прыводзіцца цытата за цытатай з прамовы Сталіна. Сёішя прачытаў у газеце за 1 снежпя, якая прыйшла па 8-мы дзень,— «перапалохапыя інтэлігенцікі»... Так гэта ці пе так? Вось паскудніца Напалкава, зусім яе «іптэлігенцік», усіх сарамаціла за маладушша, іптэлігентнасць, баязлівасць, а калі сапраўды цяжка і кепска зрабілася, кінула ўсіх і ўсё і вылецела з Ленінграда. Нягледзячы на бамбёжку і холад, я так добра і з захапленнем працаваў у кастрычніку і лістападзе, а вось у снежні ўсё расклеілася. I супрацоўнікі таксама аслабелі. Выцягпуты з розпых мссцаў матэрыял ужо тыдпі два ляжыць рассыпаны па падлозе ў сховішчы. Пазаўчора Л. улезла з папяросаю ўжо ў само сховішча. Холад выгнаў са службовага пакоя, і ўсе сядзяць каля пліты ў тым пакоі, дзе ттрыбіральня... Змрочная карціна. Толькі таму трэба аддаць справядлівасць, што супрацоўпікі выконваюць свой абавязак дзяжурных і праводзяць адяу ноч у * Макуха. тыдзень па службе, халодііыя і галодпыя. Гэта праца па ахове давераных нам навуковых каштоўнасцей — галоўная і сапраўды патрэбная праца. 1941.XII.12 і 13. Сто семдзесят чацвёрты і сто семдзесят пяты дні вайны... Сёння мае гордыя сфінксы здаліся мне такімі вартымі жалю, голымі шчанюкамі, кінутымі на жорсткі мароз. Быццам бы ўсе забыліся на іх. I стаяць яны над белай прастораю Нявы... Учора пасля прыезду дамоў нельга было заставацца пад порцікам пашага дома: снарады рваліся недзе за Нявою; сёння бухалі ў тыя самыя мінуты дзесьці далей. Пахадзіў паміж калонамі. Тут пешаходаў чамусьці менш. Многія шукаюць эвакуацыйны пункт і нервуюцца, не знаходзячы такога; другія пытаюцца, дзе аддзел сацыяльнага забеспячэння. Гэта інваліды. Некаторыя ледзьве рухаюцца па прычыне старасці ці слабасці. Цяжка глядзець на гэтыя чалавечыя адкіды. Па заваленай снегам набярэжнай усё-такі расчышчаны шляхі для праезду. Але праязджаюць рэдкія грузавікі і зрэдку легкавыя машыны, відавочна, спецыяльнага прызначэння ці сантранспарт. Пакуль я еду ці стаю каля калон, абавязкова ўбачу найзвычайнейшую цяпер карціну: на саначках вязуць купленую пустую труну, на скорую руку збітую, нефарбаваную, альбо з нябожчыкам, і двое-трое вязуць «пахавальпыя санкі». Кажуць, што на могілках збіраецца шмат такіх дамавін. Ад нашых калоп як на далоні відзён Мікалаеўскі мост. Правады на ім часткова абарваныя, трамваі не праходзяць цераз яго. I толькі бяскопцым чорным лапцужком рухаюцца ў абодва бакі пешаходы. Бачныя адсюль і адзінокія мае сфінксы — сярод снежных сумётаў і перад імі грузавы аўтамабіль без пярэдніх колаў. Ён стаіць там трэці тыдзень. Ці снарад яго разбіў, ці аварыю ён пацярпеў — не ведаю. Але прыбраць яго, відаць, няма каму ды і няма калі. I стаіць гэта разбітая тэхніка перад вартавымі тысячагоддзяў — сфінксамі са старажытных Фіваў у Егіпце. Замыкаіо за сабото парадпыя дзворы. Першыя шыбы ў дзвярах забіты фаперато, другія разбіліся ад сатрасегшя паветра пры выбухах, адпа з гэтьтх шыбак разбілася гэтымі дпямі. На лесвіцы цёмна, болып за месяц ніхто яе не падмятаў: ляжаць акуркі, паперкі, пясок і пыл... Калі хто ідзе, аклікаем адзін аднаго, каб даць дарогу. Дома жывём у пярэднім пакоі. Электрычпасці няма ўжо другі тыдзень. На службе цяжка з некаторымі аслабелымі супрацоўпікамі. У сховішчах мароз, у службовых пакоях таксама. Увесь час гаспе электрычнасць, і тады супрацоўпікі сядзяць у змроку. На лесвіцы тады цемра апраметпая. Замкнуць дзвертя на вуліцу нельга, не чуваць стуку, і без электрычнасці званок не дзейнічае. Я і некаторыя іншыя супрацоўнікі займаемся ў адпой з вежаў-выступаў, што прымыкаюць да Заалагічнага інстытута, дзе было адносна цёпла, але і там стала цяпер вельмі холадна. Сёння я там моцна прамёрз, алс выседзеў пяць гадзін, працуючы над гісторыяй замяшчэння акадэмічных кафедраў. Я паўмысна спыніўся так падрабязна на дэталях нашага побыту на маім малым радыусе. Пра гэта наўрад ці хто папіша ряпер. Жыццё ж на фропце, жыццё герояў, будзо ў дастатковай ступепі асветлепа іпшымі. Ад пас патрабусцца адпо — поражыць, перацярпець, дачакацца пералому, перамогі... I ўжо прыходзяць радасныя звесткі з-пад Масквы пра новы панесены ўдар ворагу. Сам Гітлер заявіў, што ўзяцце Масквы ёп адтэрміноўвае аж да вясны. Зіма патпа прыйшлася немцам тте да густу. Эх, каб япы памерзлі ўсе пад Масквою, пад Ленінградам, на Украіне; парушылася б іх камунікацыя ад нашых магутных снежных запосаў. Згіяулі б праклятыя разбойнікі, што ўварваліся на пашу зямлю, штодзённа абстрэльватопь лепінградскія вуліцы, плошчы, жылыя дамы. Згінулі б, «акн обре». А можа, і пачаўся ўжо разгром нямецкіх армій? Зламалася б іх тэхніка па нашых снежных прасторах! А тады разбойнікам давялося б атрымаць адттлату за ўчыпепыя імі жахлівыя злачыпствы. Яны не застапудца без пакарапня... Капчато свае запісьт. Са страхам гляджу па свае «мігалачкі», запас гаручага канчаецца. Няўжо хутка і мне давядзецпа жыць вечар, ноч і рапіцу ў цемры, «навобмацак»? 1941.XII. 17 і 18. Сто семдзесят дзевятьт і сто васьмідзесяты дні вайпы. На фронце пашы войскі паносяць удар за ўдарам па пямецкіх акупантах. Ачыптчапы запятыя імі ўчасткі Паўпочпай дарогі пад Лспіпградам (ад Ціхвіна да Волхава). Кастрычпіцкая дарога ачыптчапа. Толькі Мурмапская моцпа перахоплоча фіпска-нямецкімі войскамі, якія сядзяць у Петпазаводску. У Мурманску пазапашана маса прадуктаў Ленінграду. Гэтыя звесткі перада-